Münâfikûn Suresi

Medine’de hicrî 5. yılda indirilmiş olması muhtemel olan, 11 ayetten oluşan, adını 1. ayette geçen ve “münafıklar” anlamına gelen الْمُنَافِقُون el-münâfikûne kelimesinden alan Münâfikûn suresi, inişe göre 103, resmî sıralamada ise 63. suredir.

Münâfikûn suresi, resmî sıralamada öncesinde bulunan Cum‘a suresiyle yakın konu irtibatına sahiptir. Buna göre her iki surede de “Allah’ı zikirden söz edilmesi” (Cum‘a 9; Münâfikûn 9), mala düşkün olmamak iki surenin ortak konusu olarak görülmelidir.

Münâfikûn suresi ilk üç ayetinde münafıkların “Şahitlik ederiz muhakkak ki sen Allah’ın Elçisi’sin” diyerek Hz. Peygamber’in risaletini onaylama iddialarında yalan konuştukları, yeminlerini kulluklarının önüne kalkan edindikleri, bu anlamda çok kötü işler yaptıkları, böyle davranmalarının sebebinin önce iman edip sonra inkâra düşmeleri, ardından kalplerinin mühürlenmesi olduğu beyan edilmektedir.

4. ayetten itibaren, münafıkların duruşlarıyla ve sözleriyle insanları etkiledikleri, konuşurlarsa sözlerinin dinleneceği, ancak sanki giydirilmiş kütükler gibi oldukları, her gürültüyü kendi aleyhlerine sandıkları, Yüce Allah’ın düşmanı oldukları bilgisine yer verilmekte, kendileri için bağışlanma dileğinde bulunulup bulunulmamasının onlarda herhangi bir değişikliğe sebep olamayacağı, “Allah’ın Elçisi’nin yanında bulunanlara hiçbir infakta bulunmayın ki dağılıp gitsinler” şeklinde etraflarında bulunanları infaktan vazgeçirmeye çalıştıkları, “Andolsun ki eğer Medine’ye (şehre) dönersek, üstün olan(lar), zayıf olan(lar)ı oradan mutlaka çıkaracaktır” sözleriyle meydan okudukları, Müslümanlara tehditler savurdukları ifade edilmektedir.

9. ayetten itibaren, müminlere hitap edilmekte, servetlerinin ve çocuklarının kendilerini Yüce Allah’ı anmaktan alıkoymaması gerektiğine dikkat çekilmekte, aksi davranışların ziyan sebebi olduğu bildirilmekte, ölüm gelmeden önce infak edilmesi gerektiği, çünkü son pişmanlıkların kendilerine fayda vermeyeceği, ölüm vakti gelenlerden ecelin tehir edilmeyeceği beyan edilmektedir. 

ııı. (11. Ayet): Ecelin Tehir Edilmemesi

وَلَنْ يُؤَخِّرَ اللّٰهُ نَفْسًا اِذَا جَآءَ اَجَلُهَا وَاللّٰهُ خَب۪يرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ “Allah süresi geldiğinde kimseyi (ölümünü) asla ertelemez. Allah yaptıklarınızdan haberdardır.”

Ayetteki وَلَنْ يُؤَخِّرَ [velen yuahhıra] fiili “ve asla tehir etmez, geciktirmez”; اللّٰهُ [ allâhu] kelimesi “Allah”; نَفْسًا [nefsen] kelimesi “hiçbir canı”; اِذَا جَآءَ [izâ câe ] ifadesi “geldiği, dolduğu zaman”; اَجَلُهَا [ecelühâ] tamlaması “onun süresi”; وَاللّٰهُ [vallâhu ] kelimesi “Allah”; خَب۪يرٌ [habîrun] kelimesi “haberdar(dır)”; بِمَا تَعْمَلُونَ [bimâ ta‘melûne] ifadesi ise “yaptığınız şeylerle ilgili, yaptığınız şeylerden” demektir.

Burada önceki ayette dile getirilen istek cevaplandırılmakta ve ecelin tehir edilmeyeceği gündeme getirilmektedir.

1. وَلَنْ يُؤَخِّرَ اللّٰهُ نَفْسًا اِذَا جَآءَ اَجَلُهَا “Allah süresi geldiğinde kimseyi (ölümünü) asla ertelemez.” Yüce Allah “ecelini biraz daha geriye tehir etme ve sadaka verip salihlerden olma” duasında bulunan kişiye cevap vermekte ve süresi geldiğinde hiçbir canı asla geriye bırakmayacağını, yani ecelini tehir etmeyeceğini beyan etmektedir.

Ayette yer alan لَنْ يُؤَخِّرَ [len yuahhıra] ifadesindeki لَنْ [len] edatı, bir işin hiçbir şekilde gerçekleşmeyeceğini gösteren bir mana içermektedir. Demek ki Yüce Allah’ın “ölüm gelmeden önce infakta bulunun” şeklindeki emrinin gerekçesi, ölüm gelince hiçbir şekilde ert elenmemesi olarak belirlenmektedir.

a) [Ecel], sözlükte “bir şey için konulan, sınırı belirlenen süre” anlamına gelmektedir. Dolayısıyla ecel, sonu il ah i yasayla belirlenmiş bir süredir. Bu süre sadece Yüce Allah tarafından bilindiği ve belirlendiği için, adına “tehir veya geciktirme” denilen olgu aslında bizim algımızda bize tanınan bir fırsattan ibarettir; yoksa Yüce Allah’ın aklına sonradan bir şey gelmeyeceği ve sonradan bir bilgilenmenin söz konusu olamayacağı kesindir.

Konuyla ilgili olarak Nûh 71:3-4’te şöyle buyurulmaktadır: “Allah’a kulluk edin; O’na karşı takvânızı takının (sorumluluğunuzu bilin, duyarlı olun) ve bana itaat edin ki (Allah) da günahlarınızı bağışlasın ve sizi belli bir ecele kadar tehir etsin (cezalandırmadan yaşatsın. Unutulmamalıdır ki) Allah’ın belirlediği süre dolunca o artık ertelenemez. Keşke bilseydiniz!”

Bu ayetlerin tefsirinde de ifade ettiğimiz üzere, “ecele tehir” vardır; ancak “ecelin tehiri” kesinlikle söz konusu değildir. Bu cümle ile yorumunu yapmakta olduğumuz Münâfikûn 63:11’deki ifade aynı mesajı vermektedir. Yüce Allah’ın belirlediği ve “ecel” adı verilen süre ertelenemez; ilahi yasa bu hususta son derece açıktır. Fâtır 35:11’de ifade edildiği üzere, uzun ömrün de kısanın da belirlenmiş bir yasası vardır. O yasa işletilir ve ecelde tehir yaşanmaz.

b) Yüce Allah’ın ömür belirlemedeki yetkinliği ve eşsizliği Fâtır 35:11’de de açıkça vurgulanmakta, O’nun koyduğu yasanın işlemekte olduğu beyan edilmektedir. Uzun yaşayanların da kısa yaşayanların da, çocukken ölenlerin de yaşlılığa erişenlerin de ömürleri bu anlamda Yüce Allah tarafından ve içeriğini sadece O’nun bileceği bir şekilde belirlenmektedir.(51)

Fâtır 35:11’in sonunda yer alan “Bu, Allah için çok kolaydır” ifadesi, koyduğu yasaları istediği gibi belirlemede Yüce Allah yetkin olduğu gibi, isterse onları değiştirmede de yetkindir; başkasından izin alması söz konusu değildir. Çünkü dilediğini yapabilen sadece O’dur.

c) Ecelin geciktirilmemesi veya öne alınmaması bağlamında Nahl 16:61’in son cümlesindeki bir ifade çok önemlidir ve mutlak surette iyi anlaşılmalıdır. Söz konusu ayette ecellerin bir an geciktirilemeyeceği gibi bir an öne de alınamayacağı beyan edilmektedir. Ecel geldiğinde yani süre dolduğunda “bir an geciktirilmemek” anlaşılabilirdir; ancak “bir an öne alınamamak” ne demektir?

Bunun üzerinde düşünmek gerekir. Çünkü süresi dolmuş bir ömrün öne alınmasından maksadın ölümle ilgili olmadığını söylemek durumundayız. Burada amaç “acı çekmemek için cezalandırılma süresini çabuklaştırmayı ve kısa tutmayı istemek”tir. Esasında süre dolduğu için öne alınamayacak şey “mahşer azabının erkene alınıp kısa sürede bitirilmesi” olmalıdır. Aksi takdirde zaten bitmiş olan bir “sürenin öne alınması” ifadesi anlamını yitirmiş ve gerçekleşmesi mümkün olmayan bir durum meydana gelmiş olacaktır.

2. وَاللّٰهُ خَب۪يرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ “Allah yaptıklarınızdan haberdardır.” Kur’an’da bu mesajı veren çeşitli kullanımlar vardır.(52) Yüce Allah ayetin ve surenin sonunda muhataplarının yani kullarının neler yapıp ettiğini gayetiyi bildiğini, her bir şeyden de haberdar olduğunu beyan etmektedir. Kur’an’da bu anlamda Yüce Allah’ın bilmesi, görmesi, haberdar olması vs. şeklinde geçen ifadeler art niyetlilere karşı gözdağı verme amaçlı hatırlatmalardır.

Dipnotlar

• 51-) En‘âm 6 : 60; Nahl 16 : 70; İ srâ 17 : 99; Hacc 22 : 5; Zümer 39 : 42; Mü’min 40 : 67.
  • En‘âm 6/60 Nahl 16/70 İsrâ 17/99 Hacc 22/5 Zümer 39/42 Mü'min 40/67
• 52-) Bakara 2 : 234, 271; Âl-i İmrân 3 : 153, 180; N isâ 4: 35, 94, 128, 135; Mâide 5 : 8; En‘âm 6 : 18, 73, 103; Tevbe 9 : 16; Hûd 11 : 1, 111; İ srâ 17 : 17, 30, 96; Hacc 22 : 63; Nûr 24 : 30, 53; Furkân 25 : 58, 59; Neml 27 : 88; Lokmân 31 : 16, 29, 34; Ahzâb 33 : 2, 34; Sebe’ 34 : 1; Fâtır 35 : 14, 31; Şûrâ 42 : 27; Fetih 48: 11; Huc u rât 49 : 13; Hadîd 57 : 10; Mücâdele 58 : 3, 11, 13; Haşr 59 : 18; Münâfikûn 63 : 11; Teğâbun 64 : 8; Tahrîm 66 : 3; Mülk 67 : 14; ‘Âdiyât 100 : 11.
  • Bakara 2/234 Âl-i İmrân 3/153 Nisâ 4/35 Mâide 5/8 En‘âm 6/18 Tevbe 9/16 Hûd 11/1 İsrâ 17/17 Hacc 22/63 Nûr 24/30 Furkân 25/58 Neml 27/88 Lokmân 31/16 Ahzâb 33/2 Sebe' 34/1 Fâtır 35/14 Şûrâ 42/27 Fetih 48/11 Hucurât 49/13 Hadîd 57/10 Mücâdele 58/3 Haşr 59/18 Münâfikûn 63/11 Teğâbun 64/8 Tahrîm 66/3 Mülk 67/14 ‘Âdiyât 100/11