Tâhâ Suresi

Mekke’de risaletin 6. yılında indirilmiş olması muhtemel olan, 135 âyetten oluşan, adını ilk âyetindeki طٰهٰ tâhâ kelimesinden alan Tâhâ sûresi, inişe göre 44, resmî sıralamada ise 20. sûredir. Tâhâ sûresi, resmî sıralamada öncesinde yer alan Meryem sûresiyle yakın anlam ilişkisine sahiptir. İki sûrenin ilk benzeştiği nokta başlarında Mukatta‘a harfleri bulunmasıdır. Tâhâ sûresinin 9-98. ayetleri arasında Hz. Musa’nın kıssası yer almakta, bu yönüyle sûre Meryem suresinin Hz. Musa ve Hz. Harun’dan söz eden 51-53. ayetlerinin adeta açılımı durumundadır. Bunun dışında her iki surede de kıyâmet-âhiret sürecinden söz edilmesi, vahye dikkat çekilmesi, müminlere vaadedilen cennet ile inkârcıların akıbeti olan cehennemden bahisler yer alması her iki surenin konu birlikteliğinin örneklerindendir.

Tâhâ sûresi, Hz. Musa-Hz. Harun ve Firavun kıssasının en geniş anlatıldığı sûredir. Bu genel konu dışında vahyin indiriliş gayesine dikkat çeken ve kaynağının Yüce Allah olduğu bildirilen bir mesaj ile başlayan bu sûrede vahiyden yüz çevirmenin dünya ve ahiretteki sonuçları üzerinde durulmaktadır. Genel kabule göre ilk grup ayetinin Hz. Ömer’in Müslüman oluşuyla ilişkilendirildiği bilinmektedir.

15. âyetten itibaren, genelde ibadetlerin, özelde namazın kılınma gerekçesi üzerinde durulmakta, Son Saat’in gerçekleşme zamanının gizlendiği beyan edilmektedir. Bu arada Hz. Musa’nın gönül ferahlatıcı duası hatırlatıldıktan sonra fedakâr bir anne portresi çizilmekte, Yüce Allah’a güvenin nasıl güzel sonuçlar getireceği insanlara öğretilmek istenmektedir. Bu sûrede gerek Hz. Musa ve Firavun, gerekse Hz. Âdem ve İblis ile ilgili kıssalarda aslında evrensel anlamda bir mümin-kâfir karşılaştırılması yapılmaktadır. Mekkî sûrelerin genel özelliği olarak ahireti inkâr edenlere Son Saat ve kıyâmetle ilgili hatırlatmalarda bulunulmaktadır.

72. âyetten itibaren, hakikate karşı Firavunca savrulan tehditlerin karşısına her zaman yiğitlerin çıkacağının örneği Hz. Musa’nın yanında yer alan büyücülerle verilmektedir.

124. âyetten itibaren, Yüce Allah’ın zikrinden yüz çevirenlere dünyada dar bir hayat verileceği, âhirette ise bunların kör olarak diriltilecekleri, onların nimetlerden ve huzurdan yoksun bir şekilde azapta unutulacakları haber verilmektedir.

131. âyetten itibaren, müşriklerin sözlerine karşı sabırlı olması Hz. Peygamber’e emredilmekte, namaz vakitlerine dair bilgiler verilmekte, ibadete devamın önemine dikkat çekilmekte, dünya nimetlerine fazla itibar etmemek gerektiği üzerinde durulmakta, âhiret nimetlerinin çok daha hayırlı ve kalıcı olduğu bildirilmektedir.

ıv. (15-16. Ayetler): Son Saat’e Dikkat Çekilmesi

اِنَّ السَّاعَةَ اٰتِيَةٌ اَكَادُ اُخْف۪يهَا لِتُجْزٰى كُلُّ نَفْسٍ بِمَا تَسْعٰى فَلَا يَصُدَّنَّكَ عَنْهَا مَنْ لَا يُؤْمِنُ بِهَا وَاتَّبَعَ هَوٰيهُ فَتَرْدٰى “O (Son) Saat mutlaka gelecektir. Herkese, peşinde koştuğu şeyin karşılığı verilsin diye neredeyse onu (kendimden bile) gizleyeceğim. Ona inanmayıp arzusuna uyanlar sakın seni ondan (Son Saat’e inanmaktan) alıkoymasın; sonra mahvolursun!”

Buradaki اِنَّ السَّاعَةَ [inne’s-sâ‘ate] kelimesi “muhakkak ki o (Son) Saat”; اٰتِيَةٌ [âtiyetün] sözcüğü “gelici (dir), gelecektir”; اَكَادُ [ekâdü] fiili “neredeyse ben”; اُخْف۪يهَا [uhfîhâ] fiili “onu gizleyeceğim”; لِتُجْزٰى [litüczâ] fiili “karşılı k verilsin diye”; كُلُّ نَفْسٍ [küllü nefsin] tamlaması “her nefse, herkese”; بِمَا تَسْعٰى [bimâtes‘â] ifadesi “koştuğu, yaptığı şey(in karşılığı)”; فَلَا يَصُدَّنَّكَ [felâyesuddenneke ] emri “seni engellemesin, seni alıkoymasın”; عَنْهَا [‘anhâ ] ifadesi “ondan, (ona inanmaktan)”; مَنْ لَا يُؤْمِنُ [menlâyü’minü] ifadesi “iman etmeyen(ler)”; بِهَا [bihâ] ifadesi “ona”; وَاتَّبَعَ [vettebe‘a] fiili “ve uymuş (olan kişiler), tâbi olmuş (ola nlar)”; هَوٰيهُ [hevâhu] ifadesi “onun arzusuna, hevesine”; فَتَرْدٰى [feterdâ] fiili ise “sonra mahvolursun” demektir.

Burada Son Saat’in gerçekleşeceğine, vaktinin gizliliğine, insanların davranışlarına karşılık verileceğine ve olumsuz insanların muhatapları hak yoldan saptıramaması gerektiğine dair bilgiler gündeme getir ilmektedir.

Muhatap bağlam gereği her ne kadar ilk önce Hz. Musa olsa da mesajın genel olduğunda şüphe yoktur.

Yüce Allah, surenin 9-23. ayetlerinde Hz. Musa’nın kıssasına dair bilgiler vermekte, mukaddes vâdide bulunma adabını kendisine hatırlatmakta, tevhid, ibadet, namaz, Son Saat, haktan alıkonulma girişimlerine itibar etmemesi vs. konularda kendisine yönelik bildirimlerine kulak vermesini istemektedir.

Daha sonra Hz. Musa’nın elindeki asa ile ilgili çeşitli bildirimlere yer verilmekte, asanın bir yılana dönüştürülmesi ve sonrasında yaşananlar gündeme getirilmekte, nihayet [yed-i beydâ] denilen “el mucizesi” ile konu bitirilmektedir.

1. اِنَّ السَّاعَةَ اٰتِيَةٌ اَكَادُ اُخْف۪يهَا لِتُجْزٰى كُلُّ نَفْسٍ بِمَا تَسْعٰى “O (Son) Saat mutlaka gelecektir. Herkese, peşinde koştuğu şeyin karşılığı verilsin diye neredeyse onu (kendimden bile) gizleyeceğim.” Bu ayette Son Saat’in gerçekleşme gerekçesi üzerinde durulmakta, herkesin peşine düştüğü dünyevî meşguliyetlerin karşılığını göreceği bildirilmektedir. اِنَّ السَّاعَةَ اٰتِيَةٌ “O ( Son) Saat mutlaka gelecektir” ifadesi Hicr 15:85, Tâhâ 20:15, Hacc 22:7 ve Mü’min 40:59’da geçmektedir.

a) اِنَّ السَّاعَةَ اٰتِيَةٌ “O (Son) Saat mutlaka gelecektir.” Bu cümle ile ilgili birkaç noktaya değinmek istiyoruz.

ı. Kur’an’da kâinat sisteminin yıkılışı [el-kıyâmeh] kelimesiyle ifade edilmez. Bizim dilimizde “kıyamet” dediğimiz şey Kur’an’da الساعة [es-sâ‘ah ] kelimesiyle karşılanmaktadır. “Son Saat, kıyamet saati, kıyamet vakti” anlamındaki الساعة [es-sâ‘ah] sözcüğü [s-v-‘a] kökünden gelmektedir. Kur’an’da 48 kez geçen bu kelime “Son Saat, kıyamet anı” anlamında [eliflâm]lı olarak السَّاعَة [es-sâ‘ah](60) şeklinde kullanılmaktadır. Bu kelime [eliflâm]sız olarak سَاعَة [sâ‘ah(61)] şeklinde ise “bir saat, bir an” anlamına gelmektedir.

السَّاعَة [es-sâ‘ah] kelimesi bu sistemin sona erdirilmesi ve yeni bir oluşumun meydana getirilme sürecinin başlama anıdır. السَّاعَة [es-sâ‘ah], olayın başlama zamanını ifade ederken, bir sonraki başlıkta ele alacağımız üzere, [el-kıyâmeh] kelimesi ise yeni sistemin yaratılış sürecini ortaya koymakta ve Kur’an’da devamlı olarak [yevmu’l-kıyâmeti] “kıyamet günü” tamlaması şeklinde geçmektedir.

ıı. Nâzi‘ât 79:44’te geniş bir şekilde ele alacağımız üzere, Son Saatle ilgili bilgi hiç kimseye verilmemiş, Rabbimiz bunu gaybın konusu olarak sadece kendisine saklamıştır. Neml 27:65’te beyan edildiği gibi, “Göklerde ve yerde Yüce Allah’tan başka hiç kimse gaybı bilemez.” Gaybın en önemli konularından birisi olan Son Saat, kıy amet ve ahiret süreciyle ilgili bilgi sadece ve sadece Yüce Allah’ın katındadır.

Genellikle alametlerinden bahsedilen kıyamet hakkında onun aniden geleceği defalarca beyan edilmesine ve bu konuda Hz. Peygamber dahil hiç kimsenin bilgi sahibi kılınmadığı bildirilmiş olmasına rağmen,(62) alametlere dair bir literatür oluşturulması çeşitli istismarları da maalesef beraberinde getirmiştir.

b) اَكَادُ اُخْف۪يهَا “Neredeyse onun gizliliğini kaldıracağım.” Bu ifadenin tercümesi hakkında çeşitli tartışmalar yapılmakta ve bu cümle nedeniyle ayete çok farklı anlamlar verilmektedir.(63) Ayetteki اَكَادُ [ekâdü] fiiline “istemek” manası verilerek, maksadın “Onu gizlemek istiyorum” veya İbn Abbâs’a nispetle “Onu nerdeyse kendimden bile gizleyeceğim” şeklinde olduğu da ifade edilmektedir.(64)

Bizim tercih ettiğimiz görüşe göre اُخْف۪يهَا [uhfîhâ] fiilindeki [hemze] “iz ale” manasına alınmakta,(65) buna göre cümlenin anlamı “Neredeyse onun gizliliğini gidereceğim” şeklini almaktadır. “Gizliliğin neredeyse giderilmesi” ifadesi, “Neredeyse onun açıklanması” demektir. Bazı âlimlerimiz [uhfî] fiilini [hemze]yi “fetha”lı [ahfî] şeklinde okuyarak aynı anlamı dile getirmişlerdir.(66) Her iki durumda da gizliliğin devam ettiği ortaya konulmaktadır. Ayette verilmek istenen mesaj, “kıyam etin vaktinin herkesten gizli olduğu ve onu hiç kimsenin bilemeyeceği”dir.

c) لِتُجْزٰى كُلُّ نَفْسٍ بِمَا تَسْعٰى “Herkese, peşine koştuğu şeyin karşılığı verilsin diye.” Her nefis neyin peşine gitmiş, nelere önem vermiş, ibadet veya günah anlamında neleri kazanmışsa bütün bunların karşılığı kendisine verilecektir. Ayetteki تَسْعٰى [tes‘â] fiili kişilere nispet edilmekte, dolayısıyla yargılanmaya konu fiillerin, insanların kendi iradeleriyle tercih ettiği şeyler olduğu anlaşılmaktadır. İşte bunun gerçekleşme yeri ve zamanı Son Saat ile kıyamet-ahiret süreci olarak belirlenmiş olmaktadır; ayette öncelikli olarak verilmek istenen mesaj budur.

2. فَلَا يَصُدَّنَّكَ عَنْهَا مَنْ لَا يُؤْمِنُ بِهَا وَاتَّبَعَ هَوٰيهُ فَتَرْدٰى “Ona inanmayıp arzusuna uyanlar sakın seni ondan (Son Saat’e inanmaktan) alıkoymasın; sonra mahvolursun!” Bu ayette Hz. Musâ’ya yönelik hitap devam etmekte ve Son Saat’e iman etmeyen insan tipinin kendi arzusuna uyduğu ve perişan olacağı, bu yüzden, söz konusu insan tipinin kendisini hakikatten alıkoymaması gerektiği uyarısında bulunulmaktadır. Ayette يَصُدَّنَّكَ [yesuddenneke] kelimesinde şeddeli [nûn] harfinin tercih edilmesi, uyarının güçlü bir şekilde yapıldığının bir delilidir.

Bu tür engelleme girişimleri bağlamında Kur’an’da çeşitli örnekler vardır. Şeytanın insanları Yüce Allah’ı zikretmekten ve O’na dayanıp O’ndan yana olmaktan alıkoymak istemesi olayında aynı fiil kullanılmaktadır.(67) Bu arada münafıkların Hz. Peygamber’den yüz çevirip uzaklaşmaları,(68) kâfirlerin insanları Yüce Allah’ın yolundan saptırmaları(69) ile müşriklerin Allah’ın ayetlerinden uzaklaştırma isteklerine karşılık uyarının yer aldığı cümlede de aynı kelime kullanılmaktadır.(70) Anlaşılan o ki, insanları hak yoldan ve ayetlerin belirlediği hakikat ilkelerinden ayırmak isteyenlerin başında şeytan, ardından da münafıklar, kâfirler ve müşrikler gelmektedir.

Yorumunu yapmakta olduğumuz ayette “engellenmemeye ve inanmamaya” konu olan husus, Hz. Musa’nın karşıtlarının inanmadığı “Son Saat”tir. Çünkü مَنْ لَا يُؤْمِنُ بِهَا “Ona inanmayan” ifadesindeki [hâ] zamiri önceki ayette geçen [es-sâ‘ah] kelimesiyle ilgilidir. Yüce Allah, başta Hz. Musa olmak üzere bütün zamanların müminlerini bu noktada uyarmakta, imandan engelleme ve alıkoyma gayretinin şeytan ahlâkı olduğuna dikkat çekmektedir. Son Saat’in gerçekleşeceğine inanmayan insanların aslında kendi arzularına uydukları, sonuçta kaybedecekleri ve diğer insanları engellemek için de sürekli uğraşacakları haber verilmektedir.

Bu ayette inanılması gereken değerlere inanmamanın sonucu hakkında çok önemli iki nokta gündeme getirilmekte ve ölümsüz bir uyarı yapılmaktadır. Buna göre hakikate inanmayanlar kendi hevâ ve arzularına tâbi olurlar; sonuçta da kesinlikle helak olup kaybederler. İmansızlık insanı felakete götürür. Bu durum bazen dünya hayatında helak ile sonuçlanır; bu hayatta helak yaşansa da yaşanmasa da öbür âlemde akıbetin felaket olacağında hiçbir şüphe yoktur.

Ahirete iman, bir insanın dünya hayatını doğru ve dengeli yaşamasının en önemli unsurlarından birisidir. Bu nedenledir ki Yüce Allah Kur’an’da “Allah’a iman ile ahirete imanı” genellikle yan yana zikretmektedir. Ahirete iman insanın bu hayatı doğru kavramasını sağlayacağı gibi, kendi heva ve gereksiz heveslerini engellemeye, kişi ile arzuları arasına girmeye vesile olur. Allah’a ve ahirete iman, insan davranışlarının kontrollü olmasını ve sahibini mahcup etmemesini temin eder.

Ayetin sonunda yer alan تَرْدٰى [terdâ] fiili, “düşmek, değerini yitirmek, kaybetmek, felakete uğramak” gibi anlamlar vermektedir. Demek ki, Allah’a ve ahirete inanmayanlar sonuçta kaybedeceklerdir. İnsanları bu yoldan engellemeye çalışanlara karşı daima uyanık ve onlardan gelebilecek etkilere karşı hazırlıklı ve donanımlı olmak gerekmektedir.

Ayette muhatap Hz. Musa olduğu için, anlıyoruz ki kişi peygamber bile olsa bu tür uyarılara ve hakikatten ayrılmama noktasında Allah’ın yardımına daima muhtaçtır. Şeytandan gelen vesveselere karşı Allah’a sığınmanın emredildiği ayetlerde de ilk muhatap Hz. Peygamber olduğu için,(71) o iradeye sığınmanın ve sadakat göstermenin ne kadar vazgeçilmez bir önem arz ettiği görülmektedir.

İnandığı değerler hakikatten, yani vahiyden gelmeyenler yanlış yerden besleniyor veya yanlış ve sahte bir yere sığınıyorlar demektir; hâlbuki sığınağı Yüce Allah olmayanın akıbeti felakettir; kanaatimizce ayette verilmek istenen evrensel mesaj budur.

Dipnotlar

• 60-) En‘âm 6 : 31, 40; A‘râf 7 : 187; Yûsuf 12 : 107; Hicr 15: 85; Nahl 16 : 77; Kehf 18 : 21, 36; Meryem 19 : 75; Tâhâ 20 : 15; E nbiyâ 2 1 : 49; Hacc 22 : 1, 7, 55; Furkân 25 : 11; Rûm 30 : 12, 14, 55; Lokmân 31 : 34; Ahzâb 33 : 63; Sebe’ 34 : 3; Mü’min 40 : 46, 59; Fussilet 41 : 47, 50; Şûrâ 42 : 17, 18; Zuhruf 43 : 61, 66, 85; Câsiye 45 : 27, 32; Muhammed 47 : 18; Kamer 54 : 1, 46; Nâzi‘ât 79 : 42. 61-) A‘râf 7 : 34; Tevbe 9 : 117; Yûnus 10 : 45, 49; Nahl 16 : 61; Rûm 30 : 55; Sebe’ 34 : 3; Ahkâf 46 : 35.
  • En‘âm 6/31 A‘râf 7/187 Yûsuf 12/107 Hicr 15/85 Nahl 16/77 Kehf 18/21 Meryem 19/75 Tâhâ 20/15 Enbiyâ 21/49 Hacc 22/1 Furkân 25/11 Rûm 30/12 Lokmân 31/34 Ahzâb 33/63 Sebe' 34/3 Mü'min 40/46 Fussilet 41/47 Şûrâ 42/17 Zuhruf 43/61 Câsiye 45/27 Muhammed 47/18 Kamer 54/1 Nâzi‘ât 79/42 A‘râf 7/34 Tevbe 9/117 Yûnus 10/45 Nahl 16/61 Rûm 30/55 Sebe' 34/3 Ahkâf 46/35
• 62-) En‘âm 6 : 59; A‘râf 7 : 187-188; E nbiyâ 2 1 : 109; Lokmân 31 : 34; Ahzâb 33 : 63; Şûrâ 42 : 17; Muhammed 47 : 18; Cinn 72 : 25; Nâzi‘ât 79 : 42-44. 63-) “ K ıyam et kesinlikle kopacak. Vaktini gizliyorum ki herkes peşinde koştuğunun karşılığını görsün” (Hamdi Yazır, Şaban Piriş, Mustafa Yıldız, Mahmut Öztürk); “Evet, belirlenmiş vakit yoldadır. Olur ki onu gizlerim. Her kişi çabasına göre karşılığını görsün diye” (M. Hamidullah); “K ıyam et günü mutlaka gelecektir. Herkes peşinde koştuğu şeyin karşılığını bulsun diye neredeyse onu (kendimden) gizleyeceğim” (TDV Heyet); “Çünkü zamanını gizli tutmuş olsam da, herkese (hayattayken) peşinden koştuğu şeylere göre hak ettiği karşılık verilebilsin diye, son saat mutlaka gelecektir” (M. Esed); “K ıyam et vakti gelmektedir. Herkes kendi işlediğinin karşılığı ile cezalandırılsın diye neredeyse onu gizleyeceğim” (T. Koçyiğit); “(Duruşma Saati) mutlaka gelecektir. Herkesin, peşinde koştuğu işlerle cezalanması için, neredeyse onu gizleyeceğim” (S. Ateş); “Çabasının karşılığını herkesin görmesi için elbette k ıyam et saati gelecektir, bu o kadar kesindir ki söylememe bile gerek yoktur” (İbrahim Sarmış); “Her ne kadar zamanını (herkesten) gizli tutmuşsam da, herkese çabasının karşılığı verilsin diye son saat kesinlikle gelecektir” (M. İslamoğlu); “Onun vaktini gizli tutmayı diledim, zira herkes dünyada yapıp ettiğinin karşılığını o gün görsün istedim . ” (Mustafa Öztürk). 64-) Semerkandi , age ., II, 409; Taberi , age ., XVI, 149; Zemahşeri , age ., III, 54.
  • En‘âm 6/59 A‘râf 7/187 Enbiyâ 21/109 Lokmân 31/34 Ahzâb 33/63 Şûrâ 42/17 Muhammed 47/18 Cinn 72/25 Nâzi‘ât 79/42
• 65-) Ebû Hayyân, el-Bahru’l-Muhît , VII, 318. 66-) Semerkandi , age ., II, 409; Taberi , age ., XVI, 149; Zemahşeri , age ., III, 54.
• 67-) Mâide 5 : 91; Zuhruf 43 : 62. 68-) Nisâ 4 : 61; Münâfikûn 63 : 5. 69-) Hacc 22 : 25. 70-) Kasas 28 : 87.
  • Mâide 5/91 Zuhruf 43/62 Nisâ 4/61 Münâfikûn 63/5 Hacc 22/25 Kasas 28/87
• 71-) A‘râf 7 : 200; Nahl 16 : 98; Mü’minûn 23 : 97.
  • A‘râf 7/200 Nahl 16/98 Mü'minûn 23/97