Sâffât Suresi

Mekke’de risâletin 10-11. yılları arasında indirilmiş olması muhtemel olan, 182 âyetten oluşan, adını ilk âyette geçen “sıra sıra dizilenler” anlamındaki الصَّآفَّات es-sâffât kelimesinden alan Sâffât sûresi inişe göre 66, resmî sıralamada ise 37. sûredir.

Sâffât sûresi, resmî sıralamada öncesindeki Yâsîn sûresiyle yakın konu birlikteliğine sahiptir. Bu bağlamda her iki sûrenin de yeminlerle başlaması, öldükten sonra mahşer diriltilmesini inkar edenlerin durumu (Yâsîn 77-78; Sâffât 16-18), mahşer için büyük gürültünün yaşanması (Yâsîn 53; Sâffât 19), azgınların cehenneme atılmaları (Yâsîn 59-64; Sâffât 22-24) gibi konuları örnek olarak verebiliriz.

Sâffât sûresi, çeşitli sıfatlara yeminle başlamakta, Yüce Allah’ın kudretine, cinlerin bilgi çalma girişimlerinin engellenmesine ve sonuçlarına dair bilgilerle devam etmektedir. 11. âyetten itibaren, müşriklerin duyarsızlığı, alaycılıkları, öldükten sonra diriltilmeye inanmayanlara yönelik kınayıcı ifadeler yer almakta, bu arada mahşerde insanların birbirilerini suçlayacakları, ancak azapta ortak olmaları noktasında sonucun değişmeyeceği haber verilmektedir.

40. âyetten itibaren, Yüce Allah’ın has kullarının mahşerdeki ödüller içindeki durumu gündeme getirilmekte, bu arada azgın kişilerin cehennemdeki yeriyle ilgili göndermeler yapılmaktadır. 75. âyetten itibaren, sırasıyla Hz. Nûh, Hz. İbrâhim, Hz. Mûsâ, Hz. Hârûn, Hz. İlyâs, Hz. Lût, Hz. Yûnus peygamberlerin kıssaları belli ölçülerde ve boyutlarda dile getirilmektedir.

149. âyetten itibaren, Mekkeli müşriklerin Yüce Allah’a çocuk isnadı bağlamında bunun korkunç bir yalan olduğu üzerinde durulmakta, ardından Yüce Allah ile cinler arasında senep bağı kurma algıları ve kabulleri şiddetle reddedilmekte, Yüce Allah’ın bu tür yakıştırmalaradan münezzeh ve yüce olduğu özellikle vurgulanmaktadır. Bununla birlikte bu iddia sahipleri ve tapındıkları varlıkların cehenneme atılacakları haber verilmektedir.

167. âyetten itibaren, Yüce Allah’ın peygamberlerine yardım etme uygulaması, onların mutlaka galip gelecekleri, dolayısıyla müşriklerin cezalandırılmasıyla ilgili aceleye gerek olmadığı, çünkü kendilerine belli bir süre yaşamaları için süre verildiği beyan edilmektedir.

180-182. âyetlerde ise şu bilgi yer almaktadır: “Senin izzet sahibi Rabbin, onların isnat etmekte oldukları vasıflardan yücedir, münezzehtir. Gönderilen bütün peygamberlere selam olsun! Âlemlerin Rabbi olan Allah’a da hamd olsun!”

Yüce Allah, surenin 27-49. ayetlerinde cehennemliklerin birbirlerini suçlayacaklarını, ancak aynı sonu paylaşacaklarını haber vermekte, buna karşılık ihlaslı kulların cennetlerde çeşitli şekillerde ödüllendirileceklerini müjdelemektedir.

ıv. (48-49. Ayetler): Gizemli Eşler

وَعِنْدَهُمْ قَاصِرَاتُ الطَّرْفِ ع۪ينٌ كَاَنَّهُنَّ بَيْضٌ مَكْنُونٌ “Yanlarında bakışlarını yalnız onlara özel kılmış (güzel) gözlüler vardır. Onlar saklı yumurta gibi bembeyazdır.”

Buradaki وَعِنْدَهُمْ [ve‘ındehum] ifadesi “ve onların yanlarında vardır, olacaktır”; قَاصِرَاتُ الطَّرْفِ [kâsırâtu’t-tarfi] tamlaması “bakışlarını kısanlar”; ع۪ينٌ [‘înun] kelimesi “iri gözlü”; كَاَنَّهُنَّ [keennehünne] ifadesi “sanki onlar”; بَيْضٌ مَكْنُونٌ [beydun meknûnun] tamlaması ise “saklı yumurta (gibidir)” demektir.

Burada cennetlikle ikram edilecek ödüllerden bir başka bölüm “cennet arkadaşları” gündeme getirilmektedir.

1. وَعِنْدَهُمْ قَاصِرَاتُ الطَّرْفِ ع۪ينٌ “Yanlarında bakışlarını yalnız onlara özel kılmış (güzel) gözlüler vardır.” Yüce Allah cennetliklere vereceği ödüllerden birini de “cennet arkadaşları” olarak belirlediğini beyan etmektedir.

Sâd 38:52 ve Rahmân 55:56’da da geçen قَاصِرَاتُ الطَّرْفِ [kâsırâtu’t-tarfi] tamlaması “bakışlarını kısanlar” manasına gelmektedir. Bu ifade, cennetlerde bulunan ve “bakışları kontrollü”, “çekingen”, “mutedil”, “gözleri sadece eşlerine yönelik olanlar” manasını içermektedir. Bu tamlama yorumunu yapmakta olduğumuz ayette “güzel, beyaz, ahu gözlü”(142) manasında ع۪ين [‘în ] kelimesiyle, Sâd 38:52’de ise “yaşıt” anlamında [ etrâb](143) sözcüğüyle kullanılmaktadır. Kur’an’a dört kez(144) geçen ع۪ين [‘în] kelimesi “güzel gözlü” demektir.(145)

Bu kavram, “bakışlarını sadece eşlerine özel kılanlar, bakışları kendisine çeken, bakışları kendi önlerine çevrilmiş, şuraya buraya bakmayan, edep, hayâ ve nezaketiyle seçkin dilberler” şeklinde yorumlanmaktadır.(146) Dahası bu ifade “yüzünde göz izi, gözünde yüz izi olmayan, gözü ve gönlü eşine dönük eşler” şeklinde de anlaşılabilir.(147)

2. كَاَنَّهُنَّ بَيْضٌ مَكْنُونٌ “Onlar saklı yumurta gibi bembeyazdır.” Yüce Allah cennetliklere ikram edeceği cennet arkadaşlarının sanki “gizlenmiş, günyüzü görmemiş devekuşu yumurtası gibi süt beyaz” olacaklarını ifade etmektedir.

Kur’an’da sadece bu ayette geçen بَيْض [beyd] kelimesi “devekuşu yumurtası gibi beyaz” manasına gelmekte, Tûr 52:24, Vâkı‘a 56:23 ve 78’de de geçen مَكْنُون [meknûn] kelimesi ise “saklı, gün yüzü görmemiş” gibi bir anlam vermektedir. Buradan hareketle, cennetliklere verilecek bu arkadaşların son derece alımlı ve güzel olacakları ifade edilmiş olmaktadır.(148)
Sanıldığı gibi bu ayetteki [hunne] dişi çoğul zamiri her zaman ha-kiki müennes denilen kadınlarla ilgili kullanılmamaktadır. Bu yüzden, konunun “bakışlarını eşlerine özel kılanlar”la ilişkisi onların dişilikleri üzerinden düşünülmemelidir. Esasında bu türden cennetliklere yönelik sunulacak ödülleri hak edenler arasında elbette kadınlar da olacağı için ödülü erkeklere özel sanmak ve bazı ifadelerde geçen dişi zamirlerin hakiki dişiler için olduğunu düşünmek hatalıdır. Sâffât 37:48. ayette geçen [kâsırât] kelimesinin çoğul getirilmesi nedeniyle ona ait zamirler de kural gereği yorumunu yapmakta olduğumuz ayette dişi ve çoğul getirilmiştir. Bu türen tekil dişi veya çoğul dişi zamirler farklı varlıkların çoğul kullanımları için de söz konusu edilmektedir ki bunun Kur’an’da onlarca kullanım örneği vardır (Bakara 2:29, 124, 197, 260; Âl-i İmrân 3:7; Mâide 5:120; Tevbe 9:36; Yûsuf 12:43, 46, 48; Nahl 16:79; İsrâ’ 17:44; Enbiyâ 21:56; Mü’minûn 23:71; Nûr 24:58; Sâffât 37:49; Zümer 39:38; Fussilet 41:12, 37; Şûrâ 42:5, 34; Zuhruf 43:9; Ahkâf 46:33; Rahmân 55:56, 58, 70, 74; Vâkı‘a 56:35, 36; Talâk 65:12; Mülk 67:19; Nûh 71:16).
Örnek olarak söylemek gerekirse Tevbe 9:36 ve Fussilet 41:37’de de olduğu gibi lafzen müennes/dişil sayılan cemî‘/çoğul kelimelere ait zamirler müennes getirilir; burada da bunun bir örneği vardır. Rahmân 55:70’teki kullanım da aynı kuralı göstermektedir.
“Cennet Eşleriyle Birlikteliğin Anlamı” konusunu Rahmân 55:56’da geniş bir şekilde ele aldığımız için burada detaya girmeyeceğiz.

Dipnotlar

• 142-) Semerkandi , age ., III, 141; Taberi , age ., XXIII, 56; Zemahşeri , age ., IV, 42. 143-) Sâd 38 : 52. 144-) Sâffât 37 : 48; Duhân 44 : 54; Tûr 52 : 20; Vâkı‘a 56 : 22. 145-) Semerkandi , age ., III, 352; Razi, age ., XXVII, 253. 146-) Yazır, age ., VII, 384-385. 147-) İslâmoğlu, age ., s. 887’de 6. not.
  • Sâd 38/52 Sâffât 37/48 Duhân 44/54 Tûr 52/20 Vâkı‘a 56/22
• 148-) Semerkandi , age ., III, 141; Taberi , age ., XXIII, 56-58; Zemahşeri , age ., IV, 42; Razi, age ., XXVI, 138.