Yâsîn Suresi

Mekke’de risâletin 5-6. yılları arasında indirilmiş olması muhtemel olan, 83 âyetten oluşan, adını ilk âyette geçen يٰسٓ yâsîn kelimesinden alan Yâsîn sûresi, inişe göre 39, resmî sıralamada ise 36. sûredir.

Yâsîn sûresi, resmî sıralamada öncesinde bulunan Fâtır sûresiyle yakın konu ilişkisine sahiptir. Fâtır 1’de ve Yâsîn 81’de “göklerin ve yerin yaratılması”, Fâtır 4’te ve Yâsîn 15’te “elçilerin yalanlanması” hatırlatılmaktadır. Fâtır 6’da ve Yâsîn 60’da “şeytanın düşmanlığı” gündeme getirilmektedir. Fâtır 9’da ve Yâsîn 33’te “ölü toprağın diriltilmesi”nden söz edilmektedir. Fâtır 12-13, 27-28’de ve Yâsîn 33-44’te “kâinat kitabından çeşitli örnekler” verilmektedir. Fâtır 33-35 ve Yâsîn 55-58’de “cennetliklerin sahip olacağı nimetler” müjdelenmektedir.

Yâsîn sûresi mukatta‘a harfleriyle başlamakta, surenin ilk 12 âyetinde vahye, risâlete, muhatapların umursamazlığına, tebliğin kimlere fayda vereceğine, yapılanların kaydettirildiğine ve dolayısıyla Yüce Allah’ın kudretine dikkat çekilmektedir.

13-32. âyetler arasında bir şehir halkına dair darb-ı mesel yer almakta, bu çerçevede söz konusu şehir halkının elçileri yalanlamaları, buna kerşılık elçilerin verdiği esaslı cevaplar, şehir halkının elçiler nedeniyle uğrsuzluğa uğratıldıkları sözleri ile onlara verilen cevaplar, ardından bir yiğit kişinin halkına karşı söylediği muhteşem tebliğ prensipleri, sonrasında ilgili kişiye yönelik şehir halkının karşı çıkışı, onunla aly edişleri, nihayetinde bu kişinin son sözleri ile şehir halkının akıbetine dair Yüce Allah’ın tüm insanlık tarihinde uyguladığı azgınlara yönelik sistemi hakkında bilgiler verilmektedir.

33-44. âyetlerde kâinat kitabından yedi başlık verilmekte, bu çerçevede ölü toprağın canlandırılması, evrendeki çifterli yaratılış, gecenin durumu, Güneş’in hareket sistemi, Ay’ın çeşitli menzillere sahip kılınışı, gece ve gündüzün kendi sistemlerini sürdürmeleri, her bir gök cisminin belli bir yörüngede yüzmeleri ile suyun yani denizlerin insan hizmetine sunulma sistemi hakkında esaslı bilgiler verilmektedir.

45-54. âyetlerde hak ve hakikatle alay eden müşriklerin bazı özellikleri ile kıyamet-âhiret sürecine dair alay içerikli sözlerine karşılık Sûr borusuna üflenmenin aniliği, o esnada insanların yaşayacağı korkunç çaresizlik, ikinci üflemeden sonra mahşer için yaşanacak diriltilme, insanlara yapılacak uygulamanın onların hak edişlerinin sonucu oluşu gündeme getirilmektedir. 55-65. âyetlerde cennetliklerin mutlu halleri, kendileri ve eşlerinin cennet meyveleri arasında nimetlendirilmeleri, cennetteki huzurlu durumları, istedikleri her şeyle buluşturulacakları, Yüce Allah’tan sözlü selamla nimetlendirilecekleri, suçlulara seslenileceği, onların bir kenara ayrılmalarının isteneceği, Allah’ın onlardan dünyada aldığı kulluk sözü ile şeytana ibadet etmemeleri gerektiği ve şeytanın insanlara düşman oluşunun hatırlatılması, mahşerde yargılamada ağızlarının mühürleneceği, elleri ve ayaklarının dünyada yapıp ettiklerine şahitlik edecekleri haber verilmektedir. 66-68. âyetlerde ise Yüce Allah’ın insan üzerindeki mutlak hâkimiyeti ve çeşitli nimetleri hatırlatılmaktadır.

69 ve 70. âyetlerde hem bütünüyle Kur’ân’ın hem de özellikle Yâsîn sûresinin indiriliş gayesi beyan edilmekte, diri olan ve ruhen diri kalmak isteyenlerin uyarılması gerekçe olarak sunulmaktadır. 71-76’da söz yeniden kâinat kitabının ayetlerinden olan “hayvanların yaratılma gerekçesi”ne getirilmekte, bu arada putların ve putperestlerin mahşerdeki etkisizliği ve çaresizliği hatırlatılmaktadır.

Sûrenin son grup âyeti olan 77-83’te ise, aslında sûrenin ana mesajı olan “âhiret bilinci”, mahşerde diriltilmeyi inkâr edenlerin dile getirdiği çarpık fikir esas alınarak üç temel cevap verilmektedir. Bu noktada “ilk yaratılış”, “ateşin yaratılması” ve “kâinatın var edilişi” çok çarpıcı ifadelerle ele alınmaktadır. Ardından, âhiretteki diriltilmenin Allah için son derece kolay olduğu ve bunun sadece bir “ol” emriyle ve oluşun başlamasıyla gerçekleşeceği beyan edilmektedir. Çünkü her şeyin kontrolü sadece Allah’ın elindedir, dönüş sadece O’na olacaktır.

Yüce Allah, müşriklere, özellikle ahiret hayatına inanmayanlara hitap ederken, “insan kitabı”nın çeşitli sayfaları demek olan darb-ı mesellerden ve “kâinat kitabı”nın pek çok ayetinden bilgiler vermektedir.

Bu çerçevede, Yâsîn suresinde de bu metodu kullanmakta ve darb-ı meselin ardından surenin 33-44. ayetlerinde bu defa kâinat kitabından yedi başlık hâlinde ayetler sunmaktadır. Maksat mahşere inanmayı sağlamak, inananların da imanını güçlendirmektir. Verilen bütün başlıklarda ahirete imanın gereğine bir gönderme vardır. Biz de her bir delilin sonunda bu noktayı vurgulamaya çalışacağız.

Kur’an-ı Kerîm’de öncelikle “ahireti inkâr edenlere”, ardından “bütün muhataplara” yönelik olmak üzere, kâinat herkes için bir laboratuar gibi inceleme alanı olarak sunulmaktadır. Bu anlatımlarla öldükten sonra diriltilmeyi inkâr edenlere pratik hayattan örnekler sunulmaktadır. İşte yorumunu yapacağımız ayet grubu, Nahl 16:10-16 ve Kâf 50:6-12’dekinin zıddına “yakından uzağa anlatım”ın en güzel örneklerindendir. Bu arada aynı ayet grubunun içinde birden çok anlatım metodunun kullanılabildiğini de ifade etmeliyiz.

ıı. (36. Ayet): Mahlukattaki “Çift Yaratılış”

سُبْحَانَ الَّذ۪ي خَلَقَ الْاَزْوَاجَ كُلَّهَا مِمَّا تُنْبِتُ الْاَرْضُ وَمِنْ اَنْفُسِهِمْ وَمِمَّا لَا يَعْلَمُونَ “Yerin yetiştirmekte olduklarından, (insanların) kendilerinden ve bilemedikleri şeylerden bütün çiftleri yaratan (Allah) yücedir!”

Ayetteki سُبْحَانَ [sübhâne] kelimesi “(O), eksikliklerden uzaktır”; الَّذ۪ي خَلَقَ [ellezîhaleka] ifadesi “yaratan, yaratmış olan (zat)”; الْاَزْوَاجَ [el-ezvâce] kelimesi “eşler i, çiftler i”; كُلَّهَا [küllehâ] ifadesi “hepsini”; مِمَّا تُنْبِتُ [mimmâtünbitü] ifadesi “bitirmekte olduğu şeyden, yetiştirmekte olduğu şeylerden”; الْاَرْضُ [el-ardu] kelimesi “yeryüzünün, toprağın”; وَمِنْ اَنْفُسِهِمْ [ve min enfüsihim] ifadesi “ve onların kendi nefislerinden, insanlardan, kendilerinden”; وَمِمَّا لَا يَعْلَمُونَ [ve mimmâ lâ ya‘lemûne] ifadesi ise “ve henüz bilmedikleri, yakında bilemeyecekleri şeylerden” demektir.

Burada kâinat kitabının “ikinci ayeti” olan “çiftlerin yaratılması” gündeme getirilmektedir.

Ayette önce Yüce Allah’ın [sübhân] oluşu, ardından da çiftlerle ilgili olarak üç farklı konu ele alınmaktadır.

1. سُبْحَانَ [sübhâne] kelimesi “(Allah’ı) eksikliklerden uzak tutmak, O’nu olumsuzluklarla anmamak, kötülük ve âcizlikten münezzeh kabul etmek, aşkın, yüce, insan idrakini aşan” anlamlarına gelmektedir. سُبْحَان [sübhâne] kelimesi tesbihin özel adıdır. Aynı zamanda büyük hayret anlamında da kullanılır. [Tesbîh] tenzihin en ileri derecesidir; inançta, sözde ve davranışta Yüce Allah’ı bütün lekelerden ve eksikliklerden uzak tutmaktır.(360)

Kur’an’da 41 kez(361) geçen سُبْحَان [sübhâne] kelimesi genel kabul olarak, “tenzih ederiz”, “şanı ne yücedir!” veya “varlığın kendisi adına hareket ettiği Rabbimizin şanı ne yücedir”(362) ya da “yüceler yücesi”(363) şeklinde tercüme edilebilir.

Bu kelimenin “çiftlerin yaratılması” konusunun işlendiği ayetin başında gelmesi, Yüce Allah’a hiçbir güçsüzlüğün isnat edilmemesi gerektiğinin bir göstergesidir. Yüce Allah insan idrakini aşan türden yaratma inceliklerinin sahibi olduğu için, takatsizlikten, kusurdan, eksiklikten, olumsuzluktan ve kötülüklerden uzak tutulması gerektiği vurgulanmış olmaktadır.

Başka varlıklara tapan, onları aracı edinip kulluk edenlerin yanlış yaptıkları, asıl tesbîhe ve kulluk yapılmaya layık zatın “bütün çiftlerin yaratıcısı olan Yüce Allah” olduğu işte bu kelimeyle bir kez daha ortaya konulmuş olmaktadır.

Söylenmek istenen şudur: “O’nun eksiği yok ki başkalarının aracılığına ihtiyaç hissetsin.” Bir önceki ayette dolaylı olarak emredilen şükrü yerine getirmenin en güzel yollarından birisi Yüce Allah’ı eksikliklerden uzak tutmaktır.

2. الَّذ۪ي خَلَقَ الْاَزْوَاجَ كُلَّهَا “Bütün çiftleri yaratan.” Bu ifade Zuhruf 43:12’de de geçmektedir. Yüce Allah bu ifade ile kendisinin “tek yaratıcı” olduğunu vurgulamakta, başka varlıkların O’nun gibi herhangi bir şeyi yaratmasının mümkün olmadığını öğretmektedir.

Burada sözü edilen الْاَزْوَاج [el-ezvâc] kelimesi [zevc] kelimesinin çoğuludur ve “eşler, çiftler, zıtlar, çeşitlilikler” manasına gelmekte, ayrıca كُلَّهَا [küllehâ] “hepsi” ifadesi gereği yaratılmış bütün çiftleri, türleri ve cinsleri kapsamaktadır. Kur’an’da geçen [zevc], [zevceyni], [ezvâc] kelimelerinin önemli bir bölümü, “varlıkların türlerine ve bu türlerin erkek-dişi şeklinde iki tür hücrelerinin bulunduğuna”(364) işaret etmektedir.

Kâf 50:7’de de zikredildiği üzere, Yüce Allah, Zâriyât 51:49’da “Her şeyi iki çift halinde yarattığını” beyan ederek, zâtı dışındaki bütün mahlukatın bu çift oluşun bir tarafında bulunduğunu ifade etmektedir. Fecr 89:3’te varlıklar âlemini özetleyerek mahlukatın [şef‘], yani “çift” olduğunu, kendisinin ise [vetr], yani “tek” olduğunu vurgulamaktadır.

Yaratılıştaki bu çift oluş, prensip olarak bütün mahlukatı ilgilendirdiği için, bunun kapsamına canlı-cansız bütün varlıklar girmektedir. Dünya-ahiret, yer-gök, aydınlık-karanlık, madde-mana, cisim-ruh, cevher-araz, madde-kuvvet, iç-dış, sıcak-soğuk, artı-eksi, proton-elektron vs. akla gelen gelmeyen her türlü yaratık bu ayetin mesajında yer almaktadır.

Yüce Allah bütün çiftleri yarattığını beyan ettikten sonra, üç konu başlığında bunu örneklendirmektedir. Genel bilgi verildikten ve şimdi sayılacaklar da o genelin içinde yer almasına rağmen “buna ne gerek vardı” diye akla gelebilir. Oysa bu tür anlatımlar Kur’an’ın bir üslubudur. Mesela, Ahzâb 33:7’de “bütün peygamberler”den söz alındığı beyan edildikten sonra, “beş peygamber”den de söz alındığı ifade edilmekte, bir anlamda nebiler örneklendirilmektedir.

Kadir 97:4’te geçen [er-rûh] kelimesine eğer Cebrâîl (as) manası verilirse, meleklerden sonra Cebrâîl (as)’ın zikredilmesini de ayrı bir örnek olarak verebiliriz. Benzer bir durum Bakara 2:98’de de söz konusudur. Burada da aynı türden bir anlatımın olduğunu ifade etmeliyiz. Yüce Allah’ın yarattığı çiftlerle ilgili üç konu başlığını şu şekilde belirtelim:

a) مِمَّا تُنْبِتُ الْاَرْضُ “Yerin bitirmekte olduklarından.” Toprağın bitirmekte olduğu şeyler bilinen haliyle “bütün bitkiler ve yetişen bütün ürünler”dir. Su-toprak, toprak-tohum, su-tohum, çekirdek-gövde vs. bitkilerin meydana gelmesi için bir araya gelen pozitif ve negatif yüklü hücreler bu ifadedeki çiftlerin oluşumunu anlatmaktadır. Bu arada ayette kullanılan ve geniş zaman anlamı veren تُنْبِتُ [tünbitu] fiili, yaratma sisteminin devam ettiğini göstermektedir.

b) وَمِنْ اَنْفُسِهِمْ “Kendilerinden.” “Kendilerinden.” Bu ifadeyi öncelikle kadın ve erkek şeklinde “insanlar” olarak anlamak gerekir. Kadın ve erkek çiftler asıl anlam olsa da maksadı insanı insan yapan onun bedeni ile ruhsal özellikleri olarak da anlayabiliriz.
Önceki cümlede geçen “toprağın bitirdikleri” ifadesi ile bu cümlede yer alan “insanların kendilerinden olan çiftler” beyanını Fussilet 41:53 ile birlikte düşünürsek, ilkini [âfâkî] yani “ufuklardaki deliller”, burada geçen [enfüsihim] ifadesini enfüsî yani “insanlardaki deliller” şeklinde de yorumlayabiliriz.
Buna ilave olarak, ayette [enfüs] kelimesinin kullanılmış olmasından hareket ederek, maksadı bütün “canlılar” şeklinde de anlayabiliriz. Zaten önceki ifadeyi “bitkiler âlemi” olarak alınca, bunu da “canlılar âlemindeki çiftler” şeklinde anlamlandırmak daha doğrudur.
c) وَمِمَّا لَا يَعْلَمُونَ “(Tam olarak mahiyetini) bilemedikleri şeylerden.” Bu ifade ise insanların bildikleri veya yakında bileceklerinin ötesinde, henüz bilemedikleri ve yakın zamanda bilemeyecekleri varlıklardan da çiftler yaratıldığını göstermektedir.

Burada gözden kaçırılmaması gereken çok önemli bir nokta vardır: Bu ayete mana verirken “insanların kesinlikle bilemeyecekleri” ifadesi tercih edilmekte ve bizce bir hata yapılmaktadır. Çünkü ayette olumsuzluk manası veren edat [lâ]’dır ve bu edat yakın gelecekteki olumsuzluğu ifade eder. Maksat insanların hiçbir şekilde bilememesini anlatmak olsaydı, o zaman ayette “gelecekte bir şeyin imkânsızlığı” manasına gelen [len] edatının kullanılması gerekirdi.

Zâriyât 51:49’da her şeyin iki çift şeklinde yaratıldığı beyan edildikten sonra, gerekçesi “insanların öğüt alması” şeklinde belirlenmektedir. Bilinemeyen şeyden öğüt alınamayacağına göre, belli ki ileriki zamanlarda bu tür çift yaratıkların hiç olmazsa bir bölümü insanların bilgi alanına girecektir.

Fussilet 41:53’te “Ufuklardaki ve insanlardaki ayetlerimizi zamanı gelince onlara göstereceğiz” buyurularak, bunun mutlak bilinemezlikle tarif edilmesinin doğru olmadığı ortaya konulmaktadır. Neml 27:93’te de “Allah ayetlerini zamanı gelince size gösterecek ve siz onları tanıyacaksınız” buyurularak aynı mesaj verilmektedir.

İnsanlar Allah’ın ayetlerini tanımak için mutlaka çalışmalı ve Yüce Allah’ın eşsiz ve erişilmez sanatı hakkında bilgi sahibi olmalıdırlar. Kâinat insanlar için bir çalışma laboratuarı olarak yaratılmıştır. Zerreden küreye ne kadar yaratık varsa hepsi Yüce Allah’ın bir ayetidir ve A‘râf 7:185’te de belirtildiği gibi, insanların incelemesi için bir çalışma konusu olarak kendilerini beklemektedir.

Yüce Allah’ın kâinat kitabından ayetler sunduğu bu pasajın ilk hitabı, وَاٰيَةٌ لَهُمُ [veayetün lehüm] “Onlar için bir delildir” ifadesidir. İnsanlar için ibret veya delil olacak şeyin bilinip anlaşılması gerekir ki “ayet” oluşu anlam kazansın. Burada vurgulanan husus Rahmân 55:29. ayette “Yüce Allah’ın her yeni günde yeni bir işte olduğu”nu ve Nahl 16:8’de de “yaratmaya devam ettiğini” hatırlatmaktır. Henüz yaratılmamış bir şey bilinemeyeceğine göre, yaratıldığında imkânlar ölçüsünde onu bilmenin önünde herhangi bir engel de yoktur.

Şartlar ne olursa olsun, insanlığın bilgi düzeyi nerelere ulaşırsa ulaşsın, Bakara 2:255’te de beyan edildiği üzere, hiçbir insan Yüce Allah’ın ilmini kuşatamayacağı için, her şeyi bilme iddiasından özenle kaçınmak gerekmektedir. İnsanların bilgi düzeyi ne kadar ileri olursa olsun, bilimsel araştırmalar ne düzeye ulaşırsa ulaşsın, Yüce Allah’ın mahlukatını bütünüyle bilip tanımak, onların hepsi hakkında malumat sahibi olmak mümkün değildir.

Çünkü tıpkı cennette müminler için gizlenen ve hiçbir insanın bilemeyeceği ödüllerin bulunması gibi,(365) Hz. Peygamber’in ifadesiyle hiçbir gözün görmediği, hiçbir kulağın duymadığı, hiçbir akla gelmeyen” şeyler daima vardır.

İnkârcı muhataplar için burada da ahirete bir gönderme vardır. Mademki yaratılmış herşeyin bir çifti vardır; öyleyse bu dünyanın da dünya hayatının da bir çifti mutlaka vardır. Dünya hayatının çifti elbette ahirettir, [vesselâm].

Dipnotlar

• 360-) Yazır, age ., VI, 415. 361-) Bakara 2 : 32, 116; Âl-i İmrân 3 : 191; Nisâ 4 : 171; Mâide 5 : 116; En‘âm 6 : 100; A‘râf 7 : 143; Tevbe 9 : 31; Yûnus 10 : 10, 18, 68; Yûsuf 12 : 108; Nahl 16 : 1, 57; İsrâ 17 : 1, 43, 93, 108; Meryem 19 : 35; En biyâ 2 1 : 22, 26, 87; Mü’minûn 23 : 91; Nûr 24 : 16; Furkân 25 : 18; Neml 27 : 8; Kasas 28 : 68; Rûm 30 : 17, 40; Sebe’ 34 : 41; Yâsîn 36 : 36, 83; Sâffât 37 : 159, 180; Zümer 39 : 4, 67; Zuhruf 43 : 13, 82; Tûr 52 : 43; Haşr 59 : 23; Kalem 68 : 29. 362-) Bu tercüme için bk. İslâmoğlu, age ., s. 1158. 363-) Mustafa Öztürk, age ., s. 792.
  • Bakara 2/32 Âl-i İmrân 3/191 Nisâ 4/171 Mâide 5/116 En‘âm 6/100 A‘râf 7/143 Tevbe 9/31 Yûnus 10/10 Yûsuf 12/108 Nahl 16/1 İsrâ 17/1 Meryem 19/35 Enbiyâ 21/22 Mü'minûn 23/91 Nûr 24/16 Furkân 25/18 Neml 27/8 Kasas 28/68 Rûm 30/17 Sebe' 34/41 Yâsîn 36/36 Sâffât 37/159 Zümer 39/4 Zuhruf 43/13 Tûr 52/43 Haşr 59/23 Kalem 68/29
• 364-) “Çift, eş” anlamında kullanımlar için bk. En‘âm 6 : 143; Hûd 11 : 40; Ra‘d 13 : 3; Tâhâ 20 : 53; Mü’minûn 23 : 27; Hacc 22 : 5; Şu‘arâ 26 : 7; Lokmân 31 : 10; Zuhruf 43 : 12; Necm 53 : 45; Rahmân 55 : 52; K ıyâmet 75 : 39.
  • En‘âm 6/143 Hûd 11/40 Ra‘d 13/3 Tâhâ 20/53 Mü'minûn 23/27 Hacc 22/5 Şu‘arâ 26/7 Lokmân 31/10 Zuhruf 43/12 Necm 53/45 Rahmân 55/52 Kıyâmet 75/39
• 365-) Secde 32 : 17.
  • Secde 32/17