Fecr Suresi

Mekke’de risaletin ilk döneminde indirilmiş olması muhtemel olan, 30 âyetten oluşan ve adını ilk âyette geçen “sabah” anlamındaki الْفَجْر el-fecr kelimesinden alan Fecr sûresi, inişe göre 11, resmî sıralamada ise 89. sûredir.

Fecr sûresi, resmi sıralamada öncesindeki Ğâşiye sûresiyle anlam ilişkisi içindedir. Bu bağlamda “kıyamet- âhiret sürecine dikkat çekme, dönüşün sadece Yüce Allah’a olacağı ve en büyük azabı O’nun yapabilmesi” gibi ortak konular zikredilebilir.

Fecr sûresinde öncelikle “Fecr’e, on geceye, çift (varlıklar)a, Tek olana ve gelip geçen geceye yemin olsun ki, bun(lar)da her akıl sahibi için bir yemin (değeri) var, (değil) mi?” şeklinde çeşitli zaman dilimlerine yemin edilerek, sağlam akıl sahibi olanlar için bütün bunlarda çok önemli şahitliklerin bulunduğu hatırlatılmaktadır.

6. âyetten itibaren, insanın sapabileceği ifade edilerek, bu husus, ‘Âd, Semûd ve Firavun şeklinde üç kavmin örnekliğinde dile getirilmekte, bunların birer bozguncu olarak yaşadıkları beyan edilmekte ve muhataplar uyarılmaktadır.

15. âyetten itibaren, “Şöyle insan(lar) vardır: Rabbi kendisini imtihan edip ona ikramda bulunduğunda ve bol nimet verdiğinde, ‘Rabbim bana ikram etti’ der(ler). Onu imtihan edip rızkını daralttığında ise, ‘Rabbim beni rezil etti (beni ihmal etti)’ der(ler) “ifadeleri gereği nankörlerin veya Yüce Allah’ı hesaba katmayanların nasıl bir yanılgı içerisinde oldukları, malı tüketme biçimlerinden örnekler verilerek sunulmakta, yetimlerin ve yoksulların gözetilmemesi temel sorun olarak belirlenmektedir.

23. âyetten itibaren, “Hayır, (hayır bu yaptıklarınız doğru değil); yeryüzü parça parça dökülüp dağıldığı, melekler saf saf dizili iken Rabbin(in yargılama emri) geldiği zaman, (durumunuz ne olacak?)” ifadesi gereği insanoğlunun mahşerde gerçeği fark edeceği, ancak bunun hiçbir işe yaramayacağı ve çeşitli pişmanlıklar yaşanacağı belirtilerek, dünya hayatında Yüce Allah’ı hesaba katmayanları acı bir azabın beklediği, öyle bir azabı O’ndan başka hiç kimsenin yapamayacağı bildirilmektedir.

Sûrenin sonunda, çift yönlü bir mesaj içerecek şekilde hem Yüce Allah’a güvenerek hayatı O’nun istediği gibi yaşayanlara müjde, hem de sahte huzura aldananlara yönelik şöyle bir uyarı bulunmaktadır: “Ey huzurlu insan! Sen (Allah’tan) memnun, (Allah da) senden razı olarak Rabbine dön. (Seçkin) kullarım arasına katıl ve cennetime gir!”

ı. (11-12. Ayetler):Azgınlık ve Fesatlık

اَلَّذ ۪ ينَ طَغَوْا فِي الْبِلَادِ فَاَكْثَرُوا ف ۪ يهَا الْفَسَادَ “Onlar şehirlerde azgınlık etmişlerdi. Orada bozgunculuğu çoğaltmışlardı.”

Buradaki اَلَّذ ۪ ينَ طَغَوْا [ellezîne tağavv] ifadesi “azgınlık yapmış olanlar”; فِي الْبِلَادِ [fi‘l-bilâdi] ifadesi “ülkeler de, şehirlerde”; فَاَكْثَرُوا [feekserû] fiili “ve çoğaltmışlardı”; ف ۪ يهَا [fîhâ] ifadesi “orada”; الْفَسَادَ [el-fesâde] kelimesi ise “bozgunculuğu” demektir.

Burada azgın kavimlerin yaşadıkları toplumlarda neler yaptığıyla ilgili bilgiler gündeme getirilmektedir.

Surenin bu bölümünde sözü edilen üç kavmin kıssasında dikkat çeken iki önemli özellik ele alınmakta ve Yüce Allah’ın onlara uyguladığı işlem dile getirilmektedir. Dahası, Yüce Allah, azgınlık ve bozgunculuk yapan bu üç kavim hakkında bilgi vermekte, onlara özenenlerin de aynı sonu paylaşacakları uyarısın da bulunmakta, ayrıca kullarının yaptığı davranışları gözetlediğini özellikle haber vermektedir.

1. اَلَّذ ۪ ينَ طَغَوْا فِي الْبِلَادِ “Onlar şehirlerde azgınlık etmişlerdi.” Bu kavimlerin hepsi, yaşadıkları şehir veya ülkelerde, idareleri altında bulunan insanlara yönelik azgınlık yapmış, hadlerini aşmış, zulmün hemen her çeşidini inananlara reva görmüşlerdi. Nihayet, isyan uygulamalarını toplumun başına saran bir ortak azgınlık ve sapkınlık sergilemişlerdi.

Yaşadıkları dönemler her ne kadar birbirine uzak ise de, yaptıkları azgınlık ve bozgunculuk hepsinin aynı sıfatla ve birlikte anılmasına sebep olmuştur. Bu kavimlerin neler yaptığını, ele alındıkları surelerde geniş bir şekilde ele almaya çalıştığımız için burada daha fazla detaya girmek istemiyoruz.

2. فَاَكْثَرُوا ف ۪ يهَا الْفَسَادَ “Orada bozgunculuğu çoğaltmışlardı.” Bu ayette bir önceki ayette dile getirilen azgınlığın bir başka çeşidi dile getirilmekte ve uyguladıkları bozgunculuklara dikkat çekilmektedir.

Kur’an’da helak edilmesinden söz edilen kavimlerin helak sebebiyle ilgili olarak burada ve bir sonraki ayette verilen bilgilere ilave olarak Enfâl 8:54’te zikredilen “Onlar zalimdiler” ifadesi son derece önemli bir konumdadır.

Ayetin başındaki ف [fâ] edatı, الْفَسَاد [el-fesâd] denilen her türlü bozgunluğu yaptıkları, hatta bunu her çeşidiyle çoğalttıkları ve esasında bunu hemen gerçekleştirdikleri ifade edilmektedir. Anlaşılıyor ki bu kişilerin fesadı azgınlıkla birlikte veya en azından hemen peşinden yapıldığı anlamı cümle de zikredilmek istenmektedir.

a) Kur’an’da bazı bilgiler ortak özellik taşıyorsa, zaman ve şahıs farklılıklarına rağmen, hepsi bir anda yaşanmış gibi ifade edilir. Aralarında asırlar olsa da benzer davranışlar ve söylemler ortaya konulmuşsa, Yüce Allah onları sanki bir anda söylenmiş gibi bizlere bildirmektedir.

Fecr suresinin bu ayetleri bu hususta güzel bir örnek oluşturduğu gibi, İbrahim suresinin 9-14. ayetlerinde de bu anlamda çok anlamlı ifadeler yer almaktadır. Orada Hz. Musa-Firavun ilişkisi çerçevesinde çeşitli bilgiler verildikten sonra, Hz. Nuh, Hz. Hud, Hz. Salih ve onlardan sonra gelen pek çok peygamber ile kavimleri arasındaki ortak diyaloglar şu şekilde dile getirilip aktarılmaktadır:

“Peygamberleri kendilerine mucizeler getirdi de onlar, ellerini peygamberlerinin ağızlarına bastılar ve dediler ki: ‘Biz, size gönderileni inkâr ettik ve bizi kendisine çağırdığınız şeye karşı derin bir kuşku içindeyiz.’ Peygamberleri dedi ki: ‘Gökleri ve yeri yaratan Allah hakkında şüphe mi var? Hâlbuki O, sizin günahlarınızdan bir kısmını bağışlamak ve sizi belirli bir vakte kadar yaşatmak için (hak dine) çağırıyor.”

“Onlar dediler ki: ‘Siz de bizim gibi bir insandan başka bir şey değilsiniz. Siz bizi atalarımızın tapmış olduğu şeylerden döndürmek istiyorsunuz. Öyleyse bize, apaçık bir delil getirin!’ Peygamberleri onlara dediler ki: ‘(Evet,) biz sizin gibi bir insandan başkası değiliz. Fakat Allah nimetini kullarından dilediğine lütfeder. Allah’ın izni olmadan, bizim size bir delil getirmemize imkân yoktur. Müminler ancak Allah’a dayansınlar.”

“Hem, bize yollarımızı göstermiş olduğu halde, ne diye, Allah’a dayanıp güvenmeyelim? Sizin bize verdiğiniz eziyete elbette katlanacağız. Tevekkül edenler yalnız Allah’a tevekkülde sebat etsinler.’ Kâfir olanlar peygamberlerine dediler ki: ‘Elbette sizi ya yurdumuzdan çıkaracağız ya da mutlaka dinimize döneceksiniz!’ Rableri de onlara, ‘Zalimleri mutlaka helak edeceğiz!’ diye vahyetti.”

Ayrıca A‘râf suresinde de beş kıssa anlatıldıktan sonra 94-102. ayetlerde genel bilgiler verilmekte, benzer beyanlar Fussilet 41:14’te de zikredilmektedir.

b) Buradan şu sonucu çıkartmaktayız: İnsanlar hangi çağda, hangi şartlarda ve hangi güce sahip olarak yaşıyor olurlarsa olsunlar, eğer benzer azgınlıkları ve bozgunculukları yaparlarsa, Yüce Allah onları aynı isimle anmaktadır. Kendilerine sonucu aynı olan muameleyi yapmakta ve onları insanlık tarihinin çirkin sayfalarında beraberce sıralamaktadır.

A‘râf 7:94-102, İbrâhim 14:9-18, Sebe’ 34:34-35, Yâsîn 36:13-32, Fussilet 41:14, Fecr 53:52, Teğâbun 64: 5-6, Hâkka 69:10 ve Fecr 89:11-12’de birer örneği olduğu üzere, peygamberlerin tebliğine karşılık inkârcıların tutumu aynı olduğu için hepsiyle ilgili ifadeler bir anda ve bir mekânda gerçekleşmiş gibi verilmektedir.

Ayetlerin bugüne ve yarına verdiği mesaj, “insanların ve özellikle yöneticilerin halklarını ezmemeleri, Yüce Allah’ın emrettiği şeyleri yapanları dışlamamaları, onları sapıklıkla nitelendirmemeleri, böylece onları sahipsizlik duygusuna kaptırmamaları”dır.

Bu ayetlerde her ne kadar “yaşadıkları şehirler veya ülkeler” denmiş olsa da maksat, artık tek ülke gibi görmek durumunda olduğumuz “bütün dünya insanlığı”dır. Ekonomisi güçlü ülkeler ve onların yöneticileri, daha zayıf durumda olanları ezmemeli, çıkarları uğruna dünyayı ve insanlığı felaketlere sürüklememelidirler. Bilinmelidir ki, Yüce Allah, tarihte çok daha üstün ve güçlü medeniyetler kuran ve ancak azgınlık yapmış olanları yerle bir etmiştir. Artık yerlerinde yeller eser olmuş, birer efsane haline getirilmişlerdir.

İşte bu işlem hakkında Yüce Allah şu genel ifadeyi kullanmaktadır:

Dipnotlar