Târık Suresi

Mekke’de risâletin 5-6. yılları arasında Yâsîn sûresinden sonra indirilmiş olması muhtemel olan, 17 âyetten oluşan ve adını “geceleyin gelen” anlamındaki الطَّارِق et-târık kelimesinden alan Târık sûresi, iniş sırasına göre 38, resmî sıralamada ise 86. sûredir. Bu sûre el-Mufassalü’l-Evsat denilen “orta uzunluktaki kısa sûreler”in ilkidir.

Târık sûresinin resmi sıralamada öncesinde bulunan Bürûc sûresiyle yakın anlam ilişkisi vardır. Buna göre, “semâya yemin, Kur’ân’ın güvenilirliğine vurgu, nankör ve inkârcı insanın inanç bozukluğuna dikkat çekme ve Yüce Allah’ın gücünü ortaya koyma” vs. noktaları ortak konu başlıkları olarak zikredebiliriz.

Târık sûresi “Semâ’ya ve Târık’a yemin olsun. (Ey Peygamber!) Târık’ın ne olduğunu sana bildiren ne olabilir ki!” ifadeleriyle başlayan sûrede, târık kelimesi, “delip geçen yıldız” olarak vahyin “cehalet karanlıklarını delen” içeriğiyle dolaylı bir anlam ilişkisine sahiptir. Beraberinde “her can üzerinde bir koruyucunuun mutlaka bulunduğuna” dikkat çekilmektedir.

5. âyetten itibaren, “İnsan hangi şeyden yaratıldığına bir baksın!” buyruğu gereği insanlığa ev ödevi denebilecek çok önemli bir emirle devam eden sûrede, “Bel kemiği ile kaburga kemikleri arasından çıkıp (akan) bir sudan (sıvıdan) yaratılmıştır” ifadeleri doğrultusunda insanın yaratılışı hakkında ilginç tespitlere yer verilmektedir. Bu arada “âhirette gizliliklerin açığa çıkartılacağı ve insanın hiçbir şekilde başka bir güce veya yardımcıya sığınamayacağı” hatırlatılarak, bu gerçeğe uygun davranılması emredilmektedir.

11. âyetten itibaren, “Dönüş sahibi olan göğe ve yarılan yere yemin olsun ki, o (Kur’ân, doğru ile yanlışı) ayıran bir sözdür; o, asla bir şaka değildir” beyanı gereği göğün geri dönüş hareketi gerçekleştirmekte olduğuna ve yeryüzünün bitki üreten yapısına özellikle dikkat çekilmekte, Kur’ân’ın hak olduğu vurgulanmaktadır.

Sûrenin sonunda ise, Kur’ân’ın ilâhî bir “hak-bâtıl ayırım ölçüsü” verdiği ve hiçbir şekilde anlamsızlık içermediği ifade edildikten sonra, bazı kötü niyetlilerin tuzak kurduğu, buna karşılık Yüce Allah’ın da bu tuzağı boşa çıkartıcı olduğu belirtilmektedir. Sûre, kâfirlere biraz mühlet verilmesi gerektiği mesajıyla sona erdirilmektedir.

Yüce Allah, sûrenin 1-10. âyetlerinde, sûreye adını veren kelime üzerinde durmakta ve bunun anlamı hakkında insanların kendi idrakleriyle herhangi bir sonuca ulaşamayacaklarını beyan etmektedir. Bu arada, insanların dünyada yaptıklarının kayıt altına alındığını ifadeden sonra, insanoğlunun kendi yaratılışını incelemesini emretmekte ve bu konuda bazı bilgiler vermektedir.

a) Târık Ne Demektir?

Yüce Allah sûrenin 1-4. âyetlerinde öncelikle “Semâ’ya ve Târık’a yemin olsun. (Ey Peygamber!) Târık’ın ne olduğunu sana bildiren ne olabilir ki!” şeklinde iki varlığa yemin etmekte, ardından “(O, karanlığı) delen yıldızdır” beyanıyla et-Târık’ın ne olduğunu açıklamaktadır.

Ardından, insanoğlunun amelleriyle ilgili bilgi verilmekte ve yapılıp edilen her ne varsa hepsinin muhafaza edildiği yani kaydedildiği “Her can üzerinde bir koruyucu mutlaka vardır” ifadesiyle özellikle dile getirilmektedir.

ı. es-Semâ’ ve et-Târık’a Yemin

وَالسَّمَآءِ وَالطَّارِقِ وَمَآ اَدْرٰيكَ مَا الطَّارِقُ “Semâya (göğe) ve Târık’a yemin olsun! Târık’ın ne olduğunu sana bildiren ne olabilir ki!”

Âyetteki وَالسَّمَآءِ ve’s-semâi kelimesi “semâya, göğe, yüksekliğe yemin olsun”; وَالطَّارِقِ ve’t-târıkı kelimesi “ve vurana, çarpana, geceleyin gelen yıldıza da (yemin olsun)”; وَمَآ اَدْرٰيكَ ve mâ edrâke ifadesi “sana bildiren ne olabilir ki”; مَا الطَّارِقُ me’t-târıku sorusu ise “Târık’ın ne olduğunu” demektir.

Burada Yüce Allah’ın iki varlığa yemini ve özellikle târık’ın ne olduğunun insan idrakiyle bilinemeyeceği gündeme getirilmektedir.

Yüce Allah, Târık sûresinin ilk âyetinde iki varlığa yemin ederek, ele alacağı konunun veya vereceği mesajın sıra dışı olduğuna dikkat çekmekte, kavramların standart anlamlarının bulunmadığını, farklı konumlarda farklı anlamların mümkün olduğunu beyan edercesine, kelimelere bilinmeyen, yani Rabca yeni anlamlar yüklemektedir. Târık sûresinin ilk âyetinde Yüce Allah السَّمَآء es-semâ’ ve الطَّارِق et-târık kelimelerine yemin etmektedir.

“Kur’ân’da yemin ifadelerinin bulunma nedeni” hakkında Yâsîn 36/2 ve Müddessir 74/32’de detaylı bilgi verdiğimiz için burada aynı hususları tekrarlamayacağız.

Yemin ifadelerine “ilgili varlığa yemin olsun” şeklinde anlam verilebileceği gibi, bu ifadeler “o varlıklara dikkat ediniz”, “onların şahitliğine kulak veriniz”, “onların ibret oluşlarını unutmayınız” şeklinde de yorumlanabilir.

1. وَالسَّمَآءِ وَالطَّارِقِ “Semâya (göğe) ve Târık’a yemin olsun!” Târık sûresinin ilk âyetindeki السَّمَآء es-semâ’ kelimesi, “yükseklik” anlamında “uzay boşluğunu ve muhtemelen bütün yıldız ve gezegenleri” içermektedir. Bu haliyle kelime, uzaydaki bütün varlıkları kapsayabileceğine göre, aynı âyettekiالطَّارِق et-târık kelimesine “yıldız” anlamından farklı bir anlam vermek durumundayız. Nitekim Târık 86/3. âyette de geçen اَلنَّجْم en-necm kelimesinin birden çok anlamının bulunması bu yaklaşımımızı doğrulamaktadır.

2. وَمَآ اَدْرٰيكَ مَا الطَّارِقُ “Târık’ın ne olduğunu sana bildiren ne olabilir ki!” Kur’ân’da 13 kez geçen مَآ اَدْرٰيكَ mâ edrâke(1) kullanımının ilk geçtiği yer olan Hâkka 69/3’te konuyla ilgili geniş bilgi verdiğimiz için burada aynı şeyleri tekrarlamak istemiyoruz.

Şu kadarını hatırlatmakla yetinelim: Bu âyette geçen مَآ اَدْرٰيكَ mâ edrâke ifadesi, “Sen nereden bilebilirsin ki!”, “Sana hangi şey bildirdi?”, “Bilir misin?”, “(Bundan) maksat nedir?” veya “Bildin mi?” şeklinde de tercüme edilebilir. Yüce Allah bu âyette târık kelimesinden maksadın ne olduğunu sormakta ve bunu kendisi bildirmediği sürece, Hz. Peygamber dâhil hiç kimsenin bilemeyeceğini ortaya koymaktadır.

a) Burada önemli bir hususa değinmekte yarar vardır. Yüce Allah Kur’ân’da مَآ اَدْرٰيكَ mâ edrâke buyurarak Hz. Peygamber’e sorduğu şeylerin cevabını verirken, مَا يُدْر۪يكَ mâ yüdrîke dediği yerlerde cevabı vermemektedir. Çünkü Kur’ân’da mâ yüdrîke ifadeleri “Son Saat’in vakti”(2) ve insanın peygamber bile olsa “gaybı bilememesi”yle ilgilidir.(3) İşte, Yüce Allah bildirmediği için, hiçbir varlık bu ifadelere konu olan meseleleri bilememektedir.

b) Kur’ân’da, sözlük anlamları itibariyle bilinmesine rağmen, bazı kavramlara Rabca diyebileceğimiz yeni anlamlar yüklenmiştir.(4) İşte bunlardan biri de târık kavramıdır. “Vurmak, çarpmak”, “geceleyin gelen yıldız ve benzeri her şey”, “düşünce veya hayal mahsulü şey”(5) anlamlarına geldiği bilinen bu kelime hakkında, Yüce Allah, Hz. Peygamber’e diğer anlamlarından farklı olarak, bunun başka bir açılımının bulunduğunu hatırlatmakta ve sorunun cevabını bir sonraki âyette bizzat kendisi vermektedir.

ıı. Yıldız-Kur’ân İlişkisi

اَلنَّجْمُ الثَّاقِبُ “(O, karanlığı) delen yıldızdır.”

Âyetteki اَلنَّجْمُ en-necmu kelimesi “yıldız, vahiy, aydınlık vesilesi şey(dir)”; الثَّاقِبُ es-sâkıbu kelimesi ise “delip geçen” demektir.

es-Semâ’ ve et-Târık kelimelerine yeminden sonra, özellikle et-târık kelimesinin anlamını Yüce Allah vermekte ve bunun sıra dışı bir açılımının olduğunu mâ edrâke sorusuyla hissettirmektedir.

“Delip geçen yıldız”dan kastın, Süreyya veya Zuhal Yıldızı olduğu ve gecenin karanlığını deldiği için bu adı aldığı kabul edilmektedir. Bu yorumlar doğru olabilir; ancak en-necm kelimesinin Kur’ân’daki bütün kullanımlarına bakıldığında farklı anlamlarıyla karşılaşmaktayız. Bu nedenle herhangi bir kelime veya kavramla ilgili kanaat belirtmeden önce onun bütük kullanımlarına bakmak çok büyük önem arz etmektedir.

- اَلنَّجْم en-Necm Kelimesinin Anlamları

1. Yıldız

“(Onlar) yıldızlarla da yol bulurlar.”(6) Bu ve benzer âyetlerdeki(7) en-necm/en-nücûm kelimeleri “yıldız/yıldızlar” anlamına gelmektedir.

2. Gövdesiz bitki

“Necm (gövdesiz bitkiler) ve ağaçlar (gövdeli bitkiler Allah’a) secde etmektedirler.”(8) Bu âyetteki en-necm kelimesi “gövdesiz, küçük bitkiler”, eş-şecer ise “ağaçlar, gövdeli bitkiler” anlamına gelmektedir.(9)

Rahmân 55/6’da “bitkiler” şeklinde çoğul bir anlam vermesine rağmen, kelime en-necm kalıbında getirilmiştir. Eğer bu kelime “yıldızlar” anlamında olsaydı çoğul olarak en-nücûm kalıbında getirilmeliydi. Bu durum, söz konusu kelimenin bütün türleri içerecek şekilde “bitkiler” anlamına geldiğinin en önemli delillerinden biridir.

3. Peyderpey indirilen Kur’ân vahyi

“Peyderpey inen necme (vahye, Kur’ân’a) yemin ederim.”(10) Bu âyetteki en-necm kelimesi “yıldız” anlamına gelebileceği gibi, Tencîmu’l-Kur’ân, yani “Kur’ân’ın yavaş yavaş, bölüm bölüm indirilmesi” anlamına da gelebilir. Nitekim bazı müellifler bu âyetteki en-necm kelimesini “Kur’ân’ın peyderpey indirilmesi” anlamında değerlendirmişlerdir.(11) Vâkı‘a 56/75’teki mevâkı‘u’n-nücûmi ifadesinde de “yıldızların yerleri”nden ziyade, “Kur’ân’ın peyderpey indirildiği gönüller”e dikkat çekilmektedir.(12)

Vahiy-Yıldız İlişkisi

“Kur’ân” ile “yıldız” arasında bir anlam ilişkisi kurulacaksa, bu ilişki, Kur’ân’ın her parçasının, her âyet grubunun veya her bir sûresinin bir yıldız gibi ışıması ve etrafı aydınlatması şeklinde olabilir.

Necm kelimesinin üçüncü anlamından hareketle, Târık sûresindeki “delip geçen yıldız” ifadesinden maksadın “Kur’ân vahyi” olduğunu söyleyebilir miyiz? En‘âm 6/97 ve Nahl 16/16’da belirtildiğine göre, insanlar yıldızlar sayesinde yol buluyordu ve yön belirlemede yıldızlar etkin oluyordu. İşte Kur’ân ile yıldızlar bu anlamda buluşuyorlar demektir. Yıldızlar fiziksel ve maddî olarak, vahiy yani Kur’ân ise hidayet anlamında manevi olarak “yol göstermekte”dir.

Bu durumda, “manevî semâ” diyebileceğimiz ilâhî iradeden insanların gönüllerine etki eden, insanı şirk, inkâr ve cehalet karanlıklarından imanın aydınlığına ulaştıran Kur’ân vahyine dikkat çekildiği ortaya çıkmaktadır. Böylece, manevî yücelik makamı olan Hakk’a ve insanları karanlıklardan çıkaran Kur’ân aydınlığına yemin edilerek sûreye başlandığını söyleyebiliriz.

Bu durumda sûrenin üçüncü âyetindeki اَلنَّجْمُ الثَّاقِب “Delip geçen yıldız” ile, maddî bir yıldızdan ziyade, manevî bir aydınlığın kastedildiği anlaşılmış olmaktadır.(13) Böylece Yüce Allah, et-târık kelimesine, bilinen anlamlardan farklı olarak, Rabb’ca diyebileceğimiz bir boyut kazandırmış olmaktadır.

Târık kelimesinin “gece gelme” ile ilgili anlam boyutunu, vahyin Kadir Gecesi gelmeye başlamasıyla birleştirince, çok önemli anlam buluşmalarının yaşandığı görülmektedir. Yıldızlar karanlığı yarıp ışığını etrafa ulaştırdığı gibi, Kur’ân da şirk, küfür ve cehalet karanlıklarını ilâhî nurla aydınlığa dönüştürmektedir. Bu haliyle de her iki kavramın birlikteliği adeta göz kamaştırmaktadır.

ııı. Davranışların Kayıt Altına Alınması

اِنْ كُلُّ نَفْسٍ لَمَّا عَلَيْهَا حَافِظٌ “Üzerinde bir gözetleyici (melek) olmayan hiçbir can yoktur.”

Âyetteki اِنْ كُلُّ نَفْسٍ in küllü nefsin ifadesi “hiçbir nefis yoktur ki,”; لَمَّا عَلَيْهَا lemmâ ‘aleyhâ ifadesi “onun üzerinde olmasın, mutlak surette her nefsin, her insanın üzerinde vardır”; حَافِظٌ hâfızun kelimesi ise “kaydedici, muhafız, koruyan” demektir.

Yüce Allah manevî yüceliklere ve vahyin aydınlık yüzüne yemin edip, onları insanların dikkatlerine sununca, bu yeminin yapılma nedeni olarak işte bu mesajı gündeme getirmektedir.

Buradaki اِنْ in edatı اِنَّ inne edatının tahfiflenmiş, yani şeddesiz hale getirilmiş şeklidir. Yâsîn 36/32 ve Zuhruf 43/35’teki gibi لَمَّا lemmâ’daki مَا mâ harfi “zâid”, لَ lâm/le harfi ise “te’kid” (manayı kuvvetlendirme) edatıdır. Maksat, güçlü bir mesaj vermektir. Bu ihtimalin yani baştaki in edatının inne manasına gelebileceğinin bir delili Hûd 11/111’de söz konusudur. Ayrıca اِنْ in edatına مَا mâ,لَمَّا lemmâ’ya الا illâ manası verilip vurgulu bir anlam ifade edilmesi de kast edilmiş olabilir.

Bu âyeti “Her insanı koruyan bir melek vardır” veya “Her canın yaptığını kaydeden bir melek vardır” şeklinde de anlayabiliriz. En‘âm 6/61, Kâf 50/18 ve İnfitâr 82/10-12 gibi âyetlerdeki “koruyucu veya kaydedici melekler” ifadesi bu âyetle buluşturulabilir.

Ayrıca Ra‘d 13/11’de, insanı Yüce Allah’ın emriyle koruyan meleklerin bulunması da bu anlamın destekleyicisi durumundadır. İşte sûrenin ilk âyetlerindeki yemin ve dikkat çekmenin amacı, bu hakikatin önemine vurgu yapmaktır. İnsan mutlak surette, bizzat Yüce Allah’ın görevlendirdiği melekler tarafından gözetlenmektedir.(14)

“Amellerin yazdırılması” meselesini İnfitâr 82/10-12’de geniş bir şekilde ele almıştık. Burada kısaca şunu hatırlatalım: Yüce Allah insanların dünyada yapıp ettikleri her ne varsa onu meleklerine yazdırıp kontrol altına aldırmaktadır. Âl-i İmrân 3/181, Nisâ’ 4/81, Yûnus 10/21, İsrâ’ 17/13, Kehf 18/49, Meryem 19/79, Yâsîn 36/12, Zuhruf 43/80, Câsiye 45/29, Kâf 50/18, Kamer 54/53, İnfitâr 82/10-12, Târık 86/4’te bu noktada açık bilgiler yer almaktadır.

Bu gerçeğin bilinmesini ve ona göre davranılmasını sağlamak üzere, Târık sûresi yeminle başlamakta, yemine konu olan kavramın içini bizzat Yüce Allah doldurmakta ve insanlardan, vahyin aydınlatıcı yüzüyle buluşmaları istenmektedir.

Bize göre, insanı koruyacak şeyin, aslında vahyin aydınlığı olduğu mesajı da âyette verilmek istenmektedir. İnsan, vahyin koruyuculuğuna daima muhtaçtır; doğruyu yanlıştan ayırt etme anlamında furkan sahibi olabilmenin yolu, Furkan olan Kur’ân’ı bilmekten ve onu yaşamaktan geçer. Kanaatimizce, koruyuculuğuna dikkat çekilen şey vahiydir; kaydediciliğine dikkat çekilen kudret ise Yüce Allah veya O’nun melekleridir.

b) İnsanın Yaratılışı

Yüce Allah sûrenin 5-7. âyetlerinde “İnsan hangi şeyden yaratıldığına bir baksın!” beyanıyla insanoğluna adeta ev ödevi vermekte, insanoğlunun yaratılışını araştırması gerektiğini dile getirmekte, “Bel kemiği ile kaburga kemikleri arasından çıkıp akan bir sıvıdan yaratılmıştır” ifadesiyle de bu noktada çok önemli ve nokta bir bilgi vermektedir.

ı. Yaratılışın İncelenmesi

فَلْيَنْظُرِ الْاِنْسَانُ مِمَّ خُلِقَ “İnsan, neyden yaratıldığına bir baksın!”

Âyetteki فَلْيَنْظُرِ fe’lyenzur emri “incelesin, baksın, araştırma yapsın”; الْاِنْسَانُ el-insânu kelimesi “insanoğlu, insan”; مِمَّ خُلِقَ mimme hulika edilgen fiili ise “nereden, hangi şeyden yaratıldığına” demektir.

Yüce Allah, yemin ifadelerine yer verip asıl maksadını “insanın âhiret için daha duyarlı olmasını sağlamak” diye belirleyince, sûrenin 5-7. âyetlerinde bu defa konuyu insanın yaratılışına getirmekte, yaratılışın incelenmesini, belkemiği ile kaburga kemikleri arasından çıkan sıvı hakkında kafa yorulmasını emretmektedir.

Pek çok âyette olduğu gibi, bu âyette de Yüce Allah insanoğluna ev ödevi vermekte, insanın nereden, yani hangi şeyden yaratıldığını araştırmasını istemekte ve bazı ipuçları da sunmaktadır. İnsanın yaratılış kaynağına dikkat çekilmesinin asıl amacı, öldükten sonra mahşer duruşması için yeniden diriltileceğini inkârcı insana öğretmek olarak belirlenmektedir.

1. Çeşitli vesilelerle ve geniş bir şekilde ele aldığımız üzere, Yüce Allah’ın temelde üç kitabı vardır. Bunlardan “ilki”, vahye konu edindiği “ilâhî mesajlar”dır; yani “tenzîlî, münzel, indirilen, okunan, öğretilen vahiyler”dir. Bu bağlamda bütün peygamberlere indirilen mesajları kast ettiğimizi belirtmek durumundayız. Bakara 2/177, 213, En‘âm 6/89, Hadîd 57/25 gibi âyetlerde geçen el-kitâb kelimesi ile Ra‘d 13/39’da geçen ümmü’l-kitâb ifadesi bunun delilidir.

Peygamberlere işte bu ana kitaptan, bir anlamda anakarttan vahiyler gönderilmektedir. Her peygambere gönderilen bölümlerde kısmi farklılıklar olduğu için Bakara 2/285 gibi âyetlerde de geçtiği gibi onlara el-kütüb de denmektedir. Bu ifade kitapların farkından değil, sadece hukuki konulardaki küçük değişikliklerden kaynaklanmaktadır.

“İkincisi”, “kâinat kitabı”dır. Bu kitabın âyetlerine “tekvînî âyetler” veya “yazılı âyetler” ya da “tabiata yazılan kanunlar” da diyebiliriz. Tabiat kitabının içerisinde kabul edilen insanları “üçüncü” özel kitap olarak kabul etmekteyiz. Böylece “vahiy”, “kâinat” ve “insan” birer kitaptır, diyebiliriz. Bütün âyetlerin sunulma gerekçesi insana dikkat çekilmesidir. Bu nedenle Kur’ân’da insan kitabından genişçe söz edilmektedir.

2. Yorumunu yapmakta olduğumuz âyetlerde seçilen kelime çok önemlidir. A‘râf 7/185, ‘Abese 80/24 ve Ğâşiye 88/17’de de olduğu gibi, Târık 86/5. âyetteki istek de n-z-r kökünden يَنْظُرُ yenzuru kelimesiyle dile getirilmektedir. Bu fiil “bakma, görme, gözlemleme, inceleme ve ibret alma”yı içeren bir anlam derinliğine sahiptir.

Bu araştırma görevini yapmak üzere, günümüzde araştırma merkezleri kurmak, projeler üretmek, araştırma grupları oluşturup geliştirmek, kurumları bu yöne kanalize etmek Müslümanların asıl görevlerindendir. Bu uğurda fonlar kurmak, onları desteklemek ve araştırmacıların hizmetine sunmak, elbette çok büyük bir görevi yerine getirmektir.

İslâm’ın infak esasları arasında yer alan ve öncelikle fakirlerin gözetilmesini hedefleyen zekât müessesesini zedelememek gerekir. Ancak, bununla yetinmeyip, tabiat kitabını ve insanın yaratılışını incelemek için harcamalarda bulunmak da Müslümanların vazgeçilmez görevleri arasında yer almalıdır. İşte Târık sûresinin bu âyet grubunda, insanın yaratılışı hakkında araştırma yapılması emredilmekte ve yaratılış sürecinden bir kesit sunulmaktadır.

3. Âyetteki الْاِنْسَان el-insân kelimesi, dar anlamda “inkârcı insan”ı nitelendirmekte ve ibret alması istenmektedir. Ancak, âyeti geniş ve evrensel anlamda değerlendirdiğimizde, bu isteğin herkesi içerdiğini söylemek durumundayız. İstenen şey, insanın nereden, yani hangi şeyden yaratıldığının araştırılıp bilinmesidir. Bilgide mesafe alındığı oranda, Yüce Allah’ın kudreti daha iyi kavranabilecek, bu sistemin sahibinin âhirette yeni bir sistem kurmada hiçbir şekilde zorlanmayacağı rahatlıkla anlaşılabilecektir.

Âyetteki مِمَّ خُلِقَ mimme hulika ifadesi “insanın yaratıldığı şeyin, kaynağın, nesne”nin incelenmesiyle ilgili bir anlamın kast edildiğini göstermektedir. Nebe’ 78/1’de de açıkladığımız üzere, Arapçada mâ soru edatının başına cer harflerinden biri gelirse, bu harf me şeklinde fetha (üstün) hareke ile yazılır ve öyle okunur. Kur’ân’daki عَمَّ ‘amme,(15)فيم fîme,(16) مِمَّ mimme,(17) لِمَ lime(18) ve بم bime(19) örnekleri bu kuralın sonucu kullanımlardır.

‘Alak 96/2’de de genişbir şekilde ele alacağımız üzere, Kur’ân’da “insanın yaratılışı” hakkında iki genel kategori oluşturulduğu görülmektedir. Bunlardan ilki, ilk insanın “elementer” geçmişiyle, yani tabiattaki cansız ve potansiyel haliyle ilgili olandır. İnsanın yaratılışı hakkında bilgi veren âyetlere bakıldığında, canlılığın kaynağı olan suyun(20) dışında, toprak,(21) çamur,(22) yapışkan, konsantre çamur,(23) çamurdan bir öz,(24) özlü kara balçık(25) ve pişmiş balçık çamurdan(26) söz edilmektedir.

Bundan sonra ise nefs-i vâhıdeh denilen “ilk can” aşaması başlamıştır. İlk insan ve eşi işte bu ilk cevher veya ilk candan yaratılmıştır.(27) Öncelikle pek çok kullanımda “insan” anlamına gelen nefs kelimesinin, bu ilk cevherin yine insanın potansiyel olarak bütün özelliklerini içerdiğini söyleyebiliriz. Genetik bilimi ve genlerle ilgili haritalar, insanda bir genetik kodlamanın olduğunu göstermektedir.

İlk insanın yaratılışında bir süreçten söz edildiği gerçektir; ancak bunun türler arası bir “evrim”le hiçbir ilgisi de yoktur; sadece kendi türü için bir süreç söz konusudur. Süreçte geriye doğru gidilirken başka bir canlı türünden hiçbir şekilde söz edilmemekte, bu noktada en küçük bir işaret dahi bulunmamaktadır.

Esasında Kur’ân ilk insanın yaratılışı hakkında bilgi verirken o henüz herhangi bir canlı halinde bile değilken ona “insan” veya “beşer” adını vermektedir.(28) Bu nedenle, insanın yaratılışında elementer bir süreçten söz edilse de bu hiçbir şekilde türler arası bir geçişi ifade etmez. Dolayısıyla en başta bile yaratılacak varlığın tek bir adı vardır, o da “insan”dır.

İkinci grup bilgi ise, insanın ana rahmindeki “biyolojik veya embriyolojik yapısı” ile ilgilidir. İnsanın “ana rahminde aşama aşama yaratıldığı” Kur’ân’ın açık ifadesidir.(29) Daha önce de ifade ettiğimiz gibi, insanın bu aşamada nutfeden,(30) bugünkü bilimsel ifadesiyle “zigot”tan yaratıldığı, bunun nutfe-i emşâc,(31) yani “döllenmiş yumurta” aşaması olduğu, daha sonra buradan ‘alak/‘alaka,(32) yani “embriyo” aşamasına geçildiği Kur’ân’da ifade edilmektedir.

Aynı şekilde, “oluşmuş, ancak henüz tam şekillenmemiş bir çiğnem et” gibi bir duruma getirildiğinden de söz edilmekte;(33) bunun peşinden, çiğnem et halinin kemiğe dönüştürülmesi ve onun da et, yani kas ile giydirilmesi bilgisine yer verilmektedir.(34) Dahası “insanın ana rahminde üç karanlık içerisinde bulunduğu ve bir yaratılıştan diğerine geçtiği” belirtilerek,(35) bunların “amniyon, koriyon ve decidua zarları” olduğu dile getirilmektedir. Bu arada Yüce Allah’ın insana ruh üflediği(36) veya onu bambaşka bir yaratılışın sahibi kıldığı da ifade edilmektedir.(37)

Bütün bu aşamalara işaret etmesi bakımından şu âyet çok ilginçtir: “Yarattığı her şeyi güzel yapan ve insanı da yaratmaya çamurdan başlayan O’dur.”(38) Bu âyet ile “O, sizi aşama aşama yarattı”(39) ifadesi, insanın yaratılış sürecinde çeşitli aşamaların(40) yaşandığını açıkça göstermektedir.(41)

ıı. İnsan Hücrelerinin Kaynağı

خُلِقَ مِنْ مَآءٍ دَافِقٍ يَخْرُجُ مِنْ بَيْنِ الصُّلْبِ وَالتَّرَآئِبِ “Omurga ile kaburga kemikleri arasından çıkan akıcı bir sudan (sıvıdan) yaratıldı.”

Buradaki خُلِقَ hulika edilgen fiili “yaratıldı”; مِنْ مَآءٍ دَافِقٍ min mâin dâfıkın tamlaması “akan sudan, akan, akıcı bir sıvıdan”; يَخْرُجُ yahrucu fiili “çıkar”; مِنْ بَيْنِ min beyni ifadesi “arasından”; الصُّلْبِ es-sulbi kelimesi “omurga ile”; وَالتَّرَآئِبِ ve’t-terâibi sözcüğü ise “göğüs kemikleri, kaburga kemikleri (arasından)” demektir.

Burada insanoğlunun yaratılış kaynağı hakkında bilgi verilmektedir.

1. خُلِقَ مِنْ مَآءٍ دَافِقٍ “Akıcı bir sudan (sıvıdan) yaratılmıştır.” Bu ifade hakkında bazı açıklamalarda bulunmak gerekmektedir:

a) Âyetteki “yaratma” eylemiyle ilgili خُلِقَ hulika fiili, “bir şeyden başka bir şey yaratılması”, başka bir ifadeyle “dönüştürülmek” anlamına gelmektedir. مَآء mâ’ kelimesi “su” anlamına gelmekteyse de burada maksat, insanın yaratılışından söz eden Furkân 25/54 ve Murselât 77/20’deki gibi insanın yaratıldığı “erlik suyu”dur. “Her canlı şeyin yaratıldığı su”(42) ile bu su aynı olmasa gerektir.

b) Târık sûresinin bu âyetinde, söz konusu erlik suyu دَافِق dâfık kelimesiyle nitelendirilmektedir ki, bu kelime, “çıkmak, atılmak, akmak ve dökülmek” gibi anlamlara gelmektedir. Vücuttan bu sıvının çıkması, ilk etapta ilgili suyun atılması, dışlanması, hatta Murselât 77/20’de olduğu gibi “basit, zayıf, dayanıksız ve hakîr” anlamında değerlendirilebilir.

Böylece, bu suyun önemsizliği, hatta tiksindirici hali dile getirilmiş olmaktadır. Bu anlamın bir devamı olarak دَافِق dâfık kelimesine “atılan” anlamı verildiğinde, bunun “erkeğin spermi” olduğu anlaşılır ve kadının yumurtasıyla buluşması için bu sıvının ileri atılmasının kastedildiği söylenebilir.

c) Burada şu husus unutulmamalıdır: Âyetteki “sıvı”dan maksat erkeğin spermi ise, insanın yaratılış sürecinde bu aşama henüz döllenmenin gerçekleşmediği aşamadır. Zira döllenmenin işlendiği âyetlerde “su” ile birlikte nutfe,(43) nutfe-i emşâc(44) ve ‘alak’tan(45) söz edilmektedir. Bu âyetler dikkate alındığında Târık 86/6’da insanın henüz zigot ve embriyo olmadan önceki sperm haline değinildiği söylenebilir.

Ancak bu yaklaşım sorunludur. Çünkü yaratılıştan söz edilen varlık el-insân yani insanoğludur. Ona “insan” denmesi için erlik suyu ile yumurtanın birleşmiş olması ve “zigot” halini alması gerekmektedir. Bu nedenle mâ-i dâfık ifadesi erkekten gelen erlik sıvısı değil, onun yumurta ile birleşip nutfeh yani “zigot, cenin” halinin kastedildiği görüşü daha doğrudur.

d) Bütün bunlar kadar önemli olan başka bir husus ise, âyetteki مِنْ min edatının teb‘îd/ba‘dıyet “bir kısmı” anlamında kullanılmasıdır. Buna göre, insan, söz konusu suyun tamamından değil, bir bölümünden yaratılmıştır. Bugün, insanın yaratılışında milyonlarca spermden sadece bir tanesinin kadının yumurtasıyla birleştiği ve döllenmenin meydana geldiği bilinmektedir.

Ayrıca Bakara 2/28 ve Mülk 67/22’de ifade edildiği üzere, önce ölümün, sonra hayatın yaratılmasının insan için anlamı da bu olsa gerektir. Bir canlının ve hayatının oluşması için bazı kısmî ölümler olmasının veya yarı-canların ölmesinin gerekli olduğu anlaşılmaktadır. Bu durumda ilgili âyete göre, yaratılış aşamalarının başında önce ölüm, sonra da hayat dile getirilmektedir.

Bir sonraki âyette mâ-i dâfık yani “akan sıvı”nın insan bedeninde nereden çıktığına dair bilgiler verilmektedir.

2. يَخْرُجُ مِنْ بَيْنِ الصُّلْبِ وَالتَّرَآئِبِ “(O sıvı) bel kemiği ile kaburga kemikleri arasından çıkar.” Bu âyette, insanı oluşturan sıvının çıkış yeri veya üretilme yeri hakkında bilgi verilmektedir. Bu kelimelerin anlamları ve önceki âyetle ilişkisi bağlamında şunlar söylenebilir:

a) Bir önceki âyetteki “sıvı”, eğer erkeğin spermi ise burada kastedilen anlam, sperm hücrelerinin üretilme veya oluşturulma yeridir. Bu durumda, kadının üreme hücrelerine değinilmediği, insanın yaratılışının sadece erkekteki parçasına dikkat çekildiği anlaşılır.

b) Önceki âyette sözü edilen “sıvı”dan kastın insanın ilk birleşik hücresi olduğu söylenirse, bu durumda الصُّلْب es-sulb kelimesi erkeğin “bel kemiği”, التَّرَآئِبِ et-terâib ise kadının “göğüs veya kaburga kemikleri” olduğu ve ceninin içinde bulunduğu sıvının bu bölgeden çıktığı ifade edilmiş olur.(46)

c) Her iki görüşün kendine göre doğru ve haklı tarafları elbette vardır; ancak bu iki âyeti insanın üreme sistemiyle ilişkili olarak açıklamanın daha doğru olduğunu düşünmekteyiz. Bu suyun, üreme hücrelerinden oluşan “sıvı” olduğunu kabul edersek,(47) bu defa maksadın hem erkekten gelen sperm, hem de kadının yumurtası olduğunu söylemek durumundayız.

d) Bundan daha önemli olan husus şudur: Hem erkeğin hem de kadının üreme hücrelerinin, A‘râf 7/172’nin de işaretiyle, embriyo henüz 5. haftasında iken, vücudun sırt bölgesinde kalan ve bel kemiği ile kaburga kemikleri arasındaki bölgede yaratıldığı bilinmektedir. Bu, embriyologların da kabul ettiği bir gerçektir.(48)

Târık 86/6. âyetteki دَافِق dâfık kelimesini “akmak, aşağıya inmek” anlamına aldığımızda, üriner sisteme ait hücrelerin embriyodaki ilk oluşum yeri akla gelir. Sulb ve terâib arasında yaratılan hücreler oradan aşağıya doğru inerek sistemdeki işleyiş mekânlarına yerleştirilirler.

Demek ki bu âyetlerde üreme hücrelerinin kimden geldiği değil, ilk olarak embriyoda oluşturulma yeri veya bölgesi hakkında bilgi verilmektedir. Bu haliyle Kur’ân’da insanın yaratılış süreciyle ilgili, ana rahmine düşmeden çok önceki aşaması hakkında da bilgi verildiği görülmektedir.

Tekrar vurgulamak gerekirse, bu âyetlerde insan henüz embriyo halinde iken, üriner sistem hücrelerinin embriyodaki oluşum yeri hakkında bilgi verildiği anlaşılmaktadır. Anlaşılıyor ki söz konusu bilgi, müthiş bir “Kur’ân mucizesi” olarak görülmelidir.

Bu ayetin yorumu bağlamında şu değerlendirmeyi de aktarmakta yarar görmekteyiz:

“Leğen kemikleri anlamı verdigimiz et-terâib kelimesi toprak anlamindaki türâb’dan türemiş olup hem ism-i fail hem de ism-i meful anlamına gelebilen feîl kalıbındaki terîbe kelimesinin çoğuludur. Kelimenin sonuna eklenen tâ harfi ona mübalağa yani bir seyin çokça yapılması anlamı kazandırır. Üremeye sebep olan sperm ve yumurta, kisinin arka taraftan çıktığından (A‘râf 7/172) dolayı terâib, kisinin arka tarafında ve vücudun toprakla çokça teması olan bölgesinde olur. Zaten leğen kemikleri vücudun arka tarafindadır. Bir de et-terâib kelimesi çoğul oldugu için Arap dili açısından o kemikler, üç veya üçten fazla olmalıdır. Leğen kemikleri, biri sagda diğeri solda olmak üzere 2 tanedir ama her biri (ilium, iskium ve pubis isimli) 3 kemiğin birleşmesinden oluşur. Bu nedenle leğen kemiğinin 3 farklı anatomik bölgesi bulunur. Bu da terâib kelimesinin çoğul yapısına uygun olur. Sözlük yazarları, kelimenin toprakla ilgisini koparmis, et-terâib kelimesine “gögüste takı takılan yer” anlamını vermişler (Lisanu’l-‘Arab) ve ayet bu anlama yaslanmıştır. Hiçbir dayanağı olmayan bu anlamın o kelimeye verilmesi, yumurta ve spermin, aynı bölgeden çıktığının bilinmemesinden kaynaklanmış olabilir.”(49)

c) Mahşerde Yeniden Yaratılış

Yüce Allah sûrenin 8-10. âyetlerinde daha önce insanın yaratılışı, özellikle üriner hücrelerin insan embriyosundaki yeri hakkında bilgi verilmesinden sonra, bu defa sözü insanların mahşer için diriltileceklerine getirmekte, o gün bütün sırların ortaya döküleceğini beyan etmekte ve o gün hiç kimsenin Allah’tan başka gücünün ve yardımcısının olmayacağını haber vermektedir.

ı. Mahşerdeki Diriltilme

اِنَّهُ عَلٰى رَجْعِه۪ لَقَادِرٌ “Şüphesiz ki O (Allah) onu geri döndürmeye (tekrar yaratmaya) gücü yetendir.”

Buradaki اِنَّهُ innehû ifadesi “muhakkak ki O”;عَلٰى رَجْعِه۪ ‘alâ rac‘ıhî kelimesi “onu dönüştürmeye, geri döndürmeye”; لَقَادِرٌ lekâdirun sözcüğü ise “elbette kudreti olan(dır, gücü yeten(dir)” demektir.

Burada mahşerde her şeyin ortaya döküleceğine dikkat çekilen bilgiler gündeme getirilmektedir.

1. Bu âyetle ilgili farklı yorumlar söz konusudur:

a) Âyette sözü edilen geri dönüşün, “insanın insan olmadan önceki durumuna veya su haline tekrar geri döndürülmesi” olduğu ifade edilmektedir. Maksadın çocukluk, gençlik ve yaşlılık sürecinin tersine çevrilmesi olduğu da görüşler arasında yer almaktadır.(50) Bu üç yaklaşımın nedeni, رَجْعِه rac‘ıhî tamlamasındaki zamirin, Târık 86/6. âyetteki مَآء mâ’ sözcüğüne gönderilmesidir.

Hâlbuki konu insanın yaratılmasıyla ilgili olduğu için, zamirin Târık 86/5. âyetteki el-insân kelimesine ait olması daha doğrudur. Dahası zamir eğer مَآء mâ’ kelimesine ait görülürse, daha büyük sıkıntılar ortaya çıkar. Çünkü geri döndürülen su değil, insandır. Esasında suya ait zamir kullanımında zamirin dişi, yani hâ şeklinde getirilmesi yaygın bir kuraldır.

b) Yüce Allah’a döndürülmekten söz eden pek çok âyetin açık ifadesiyle, maksadın “âhiret için diriltilmek” olduğu anlaşılmaktadır.(51) Târık sûresindeki konuyla ilgili bir sonraki âyet zaten bu döndürülmenin nerede ve ne zaman olacağını açıkça ortaya koymaktadır.(52)

c) Önceki iki âyette insanın nereden, yani hangi şeyden yaratıldığına bakması istenmekteydi. Bu âyette ise “insanın başka bir âlemde yeniden diriltileceği” gündeme getirilmektedir. Esasında Kur’ân’da çeşitli anlatım tekniklerinin kullanıldığı bilinmektedir. Bunlar arasında “yakından uzağa, uzaktan yakına; bilinenden bilinmeyene, bilinmeyenden bilinene; somuttan soyuta, soyuttan somuta anlatım” vs. teknikleri sayılabilir.

Bütün bunların amacı, insanın ibret almasını ve ders çıkartmasını sağlayıp, âhirete inanmayanların inanmasını gerçekleştirmektir. Kur’ân’da pek çok örneği bulunan bu anlatım türüne dair iki âyet grubunu hatırlatmakla yetineceğiz.

2. Kâf 50/3’te “Öldüğümüzde ve toprak olduğumuzda biz mi diriltileceğiz? Doğrusu bu, çok uzak bir dönüştür, yani imkânsızdır” deyip de diriltilmeyi inkâr edenlere karşı Yüce Allah, aynı sûrenin 4-11. âyetlerinde çeşitli ibret levhaları sunmakta, sonunda ise “İşte, diriliş de böyledir” ifadesini kullanmaktadır. Bu cümlenin getiriliş amacı, âhireti inkâr edenlerin bundan vazgeçip inanmalarını sağlamaktır. Demek ki, kâinata dair verilen bilgiler, âhiret inancını sağlamaya ve pekiştirmeye yöneliktir.

Hacc 22/1-2’de, Son Saat ve o esnada yaşanacaklar hakkında bilgi verildikten sonra, 5. âyette öldükten sonra diriltilme konusunda şüphede olanlara, insanın topraktan yaratılması ve ana rahmindeki aşamaları hatırlatılmaktadır. Hacc 22/6. âyette, Yüce Allah’ın gerçek olduğu, ölüleri dirilteceği ve her şeye gücünün yeteceği ilan edilmekte, Hacc 22/7. âyette ise Son Saat’in mutlaka gerçekleşeceği, bunda hiçbir şüphenin olamayacağı ve Yüce Allah’ın kabirlerdeki ölüleri de dirilteceği açıkça belirtilmektedir.

İşte bu iki örnekte ve Kur’ân’daki daha pek çok âyette de görüleceği üzere, kâinat kitabına ve insanın yaratılışına yapılan göndermelerde asıl amaç, âhiret hayatına imanın sağlanmasıdır. Örneklerin veriliş amacı budur. Bu genel amaca uygun olarak Târık sûresinde de, önce insanın yaratılış kaynağından bir kesit sunulmakta, ardından insanı yoktan var eden Yüce Allah’ın onu âhirette de hayata döndüreceğine, yani tekrar dirilteceğine yer verilmektedir.

ıı. Sırların Ortaya Dökülmesi ve İnsanın Çaresizliği

يَوْمَ تُبْلَى السَّرَآئِرُ فَمَا لَهُ مِنْ قُوَّةٍ وَلَا نَاصِرٍ “Sırların ortaya döküleceği o gün, onun (yani nankör insan) için hiçbir güç ve yardımcı olmayacaktır.”

Buradaki يَوْمَ yevme kelimesi “o gün”; تُبْلَى tüblâ edilgen fiili “ortaya çıkartılır, görünür”; السَّرَآئِرُ es-serâiru kelimesi “sırlar”; فَمَا لَهُ fe mâ lehû ifadesi “onun için yoktur”; مِنْ قُوَّةٍ min kuvvetin kelimesi “ne bir güç, takat”; وَلَا نَاصِرٍ ve lâ nâsırın sözcüğü ise “ne de bir yardımcı” demektir.

Burada Yüce Allah’ın gücüne ve kudretine karşı insanoğlunun hiçbir kuvvetinin ve yardımcısının olmadığı gündeme getirilmektedir.

1. يَوْمَ تُبْلَى السَّرَآئِرُ “Bütün sırların ortaya çıkartılacağı günde (insanoğlu yeniden diriltilecektir).” Yeniden bedenlenme veya hayata döndürülme yeri, sanıldığı gibi bu “dünya” değil, âyetteki يَوْم yevm kelimesi gereği, muhakkak ki “âhiret”tir. Üstelik o hayatta bütün sırlar ortaya dökülecektir.

Bu cümle bizim de tercih ettiğimiz üzere kendisinden sonraki ayetle ilişkili olarak anlaşılabili ki bu durumda tercüme verdiğimiz gibi olur. Ancak bu cümlenin kendisinden önceki ayetle de bağlantılı olma ihtimali vardır. Buna göre anlam şöyle olur: “Bütün sırların ortaya döküleceği o günde O (Allah) onu (insanı) yerinden yaratmaya elbette kadirdir.”

Kâinatta hiçbir şey Yüce Allah’a gizli değildir; O her şeyi hakkıyla ve bütün detaylarıyla bilmektedir. Madde planında değil, gönüllerde olanları da sadece O bilmektedir. Yüce Allah açısından dünya hayatında durum böyle olduğu gibi, âhirette de aynı olacaktır. İşlerin ortaya çıkması insanların bilgilendirilmesi amacına yöneliktir. Nitekim Hâkka 69/18’de “Bütün insanların mahşerde ilâhî huzura arz edileceği ve insanlara ait hiçbir şeyin gizli kalmayacağı” beyan edilmektedir.

تُبْلَى tüblâ edilgen fiili Muhammed 47/31’de olduğu gibi hem “insanların imtihan edilmesi”, hem de “haberlerinin ortaya konulması” anlamına gelmektedir.(53) Haberin ortaya konulacağı yer hiç şüphe yok ki âhirettir. Yapması gerekmesine rağmen yapmadığı bir işi yaptığını söyleyenler olduğu gibi, bunun tersini söyleyenler de dünya hayatında vardır, olmaktadır. Halini inkâra kalkışanların gizlediği şeyler mahşerde ortaya dökülecektir; işte âyette haber verilen durum budur.

İnsanların gönüllerinde barındırdıkları şeyler de hesaba konu edilip tahsil edilecek;(54) yapıp unutturduklarını sandıkları davranışlar defterlerinde ortaya dökülecek;(55) küçük-büyük yaptıkları her şey önlerine konulacak;(56) sözün gizlisi ile âşikârı arasında dünyada da âhirette de Yüce Allah için hiçbir fark söz konusu olmayacaktır.(57)

İnsanlar yaptıkları hayır veya şer türü her şeyi görmek üzere diriltileceklerdir.(58) Dünyadaki davranışlar, yapanlarına gösterilecek ve yaptıklarının tam karşılığı kendilerine verilecektir.(59) İnsanlar yaptıklarını dilleriyle inkâra kalkışsalar bile, bu defa eller, ayaklar ve deriler konuşmak üzere devreye sokulacaktır.(60)

Sözün özü şudur: Amel defterlerinin, peygamberlerin ve meleklerin şahitliği ile dahası Yüce Allah’ın yapılanları haber vermesiyle, gizli kapaklı hiçbir şey kalmayacaktır. Mahşerde hiç kimse Yüce Allah’a sürpriz yapamayacaktır; ancak insanlar orada pek çok sürprizle karşılaşabileceklerdir.

2. فَمَا لَهُ مِنْ قُوَّةٍ وَلَا نَاصِرٍ “(O gün), onun (yani nankör insan) için hiçbir güç ve yardımcı olmayacaktır.” Mahşerdeki duruşma ve sorgulamada nankör insanın, Allah’ın azabından kurtulacak gücü ve takati olmayacağı gibi, hiçbir şekilde yardımcısı da bulunmayacaktır.

Oysa bu tür insanlar, dünyada övündükleri yakınları, arkadaşları veya akrabaları varken adeta esip savuruyorlardı. Bu geçici âlemde yaşanan yanlış tecrübelerin âhirette benzerlerinin bulunmayacağı, her nankör insanın kendi yaptığıyla başbaşa kalıp adeta yalnızlığa ve çaresizliğe terk edileceği anlaşılmaktadır.

Âyetteki hû zamiri, Târık 86/5. âyetteki el-insân kelimesi bağlamında “bütün insanoğlu”na ait olabileceği gibi, “nankör insan tipi”ne de ait olabilir. Zira Yüce Allah mahşerde iyi insanlara yardım edeceği için, zamirin maksadını “nankör insanlar” olarak almak bizce daha doğrudur.

Mahşerde insana mirası, malı ve çocukları fayda vermeyeceği gibi,(61) dünyadaki gücü, otoritesi ve saltanatı da yarar sağlamayacaktır.(62) Dünyadayken çevresinde dolaşanlar veya kendisinin çevresinde dolaştığı ya da tapındığı varlıklar, bu tapınma iddialarını inkâr edecekler;(63) hatta suçlu kişi kardeşinden, anasından, babasından, eşinden ve çocuklarından kaçacaktır.(64)

İnkârcı insan, işin şiddetinden ve dehşetinden dolayı, o gün oğlunu, eşini, kardeşini ve kendisini barındıran ailesini, hatta yeryüzündeki bütün insanları fidye olarak vermek isteyecek,(65) ancak sonuç değişmeyecektir.

Mahşerde Yüce Allah’tan başka ne bir dost ne bir yardımcı ne bir güç ne de bir kuvvet kaynağı olacaktır.(66) Bu nedenle, dünya hayatındayken Yüce Allah’a yaslanmak ve O’nun kulu olup, dediği gibi yaşamaya çalışmak gerekmektedir. Aksi takdirde, bilinmelidir ki nankör insanın mahşerde gücü, takati ve yardımcıları olmayacaktır. Yüce Allah’a yaslanmayanlar azaba yaslanmak zorunda kalacaklardır.

Yüce Allah’tan niyazımız, bizi mahşerde güçsüz, takatsiz ve yalnız bırakmaması, yardımından da mahrum etmemesidir.

Dipnotlar

• 1 - Rabb’ca anlamları olduğunu belirttiğimiz kelime veya kavramların mâ edrâke ile geçtiği âyetler için bk. Hâkka 69/3; Müddessir 74/27; Murselât 77/14; İnfitâr 82/17, 18; Mutaffifûn 83/8, 19; Beled 90/12; Kadr 97/2; Kâri‘a 101/3, 10; Hümeze 104/5. Mâ yüdrîke şeklindeki ifadeler için de bk. Ahzâb 33/63; Şûrâ 42/17; ‘Abese 80/3. 2 - Ahzâb 33/63; Şûrâ 42/17. 3 - ‘Abese 80/3.
  • Hâkka 69/3 Müddessir 74/27 Mürselât 77/14 İnfitâr 82/17 İnfitâr 82/18 Mutaffifîn 83/8 Mutaffifîn 83/19 Beled 90/12 Kadir 97/2 Kâri‘a 101/3 Kâri‘a 101/10 Hâkka 69/3 Müddessir 74/27 Mürselât 77/14 Şûrâ 42/17 ‘Abese 80/3 Ahzâb 33/63 Şûrâ 42/17 ‘Abese 80/3
• 4 - Ve mâ edrâke şeklinde Rabca anlamları olduğunu belirttiğimiz kelime veya kavramların geçtiği âyetler için bk. Hâkka 69/3; Müddessir 74/27; Murselât 77/14; İnfitâr 82/17, 18; Mutaffifûn 83/8, 19; Târık 86/2; Beled 90/12; Kadr 97/2; Kâri‘a 101/3, 10; Hümeze 104/5. Ve mâ yüdrîke şeklindeki ifadeler için de bk. Ahzâb 33/63; Şûrâ 42/17; ‘Abese 80/3. 5 - Râzî, age., XXXI, 126; Yazır, age., IX, 105.
  • Hâkka 69/3 Müddessir 74/27 Mürselât 77/14 İnfitâr 82/17 İnfitâr 82/18 Mutaffifîn 83/8 Mutaffifîn 83/19 Târık 86/2 Beled 90/12 Kadir 97/2 Kâri‘a 101/3 Kâri‘a 101/10 Hâkka 69/3 Müddessir 74/27 Mürselât 77/14 Şûrâ 42/17 ‘Abese 80/3
• 6 - Nahl 16/16. 7 - En‘âm 6/97; Nahl 16/12; Sâffât 37/88. 8 - Rahmân 55/6. 9 - Dâmeğânî, Kâmûsu’l-Kur’ân: Islâhu’l-Vucûh ve’n-Nezâir fi’l-Kur’âni’l-Kerîm, s. 449; İbnu’l-Cevzî, Nüzhetü’l-A‘yüni’n-Nevâzır fî ‘İlmi’l-Vucûh ve’n-Nezâir, s. 581; Zemahşerî, age., IV, 433.
  • Nahl 16/16 En‘âm 6/97 Nahl 16/12 Sâffât 37/88 Rahmân 55/6
• 10 - Necm 53/1. 11 - Dâmeğânî, Kâmûsu’l-Kur’ân, s. 449; İbnu’l-Cevzî, Nüzhetü’l-A‘yun, s. 581. Ayrıca bk. İslâmoğlu, age., s. 1054. 12 - Geniş bilgi için bk: Okuyan, Kur’ân-ı Kerîm’de Çok Anlamlılık, s. 588-590.
  • Necm 53/1
• 13 - Benzer değerlendirmeler için bk. Yazır, age., IX, 106-107.
• 14 - Bu konuda bazı âyetler için bk. Mâide 5/117; Fecr 89/14.
  • Mâide 5/117 Fecr 89/14
• 15 - Nebe’ 78/1. 16 - Nisâ’ 4/97; Nâzi‘ât 79/43. 17 - Târık 86/5. 18 - Bakara 2/91; Âl-i İmrân 3/65, 66, 70, 71, 98, 99, 183; Nisâ’ 4/77; Mâide 5/18; A‘râf 7/164; Tevbe 9/43; Meryem 19/42; Tâhâ 20/125; Neml 27/46; Fussılet 41/21; Saff 61/2, 5; Tahrîm 66/1. 19 - Hıcr 15/54; Neml 27/35.
  • Nebe' 78/1 Nisâ 4/97 Nâzi‘ât 79/43 Târık 86/5 Bakara 2/91 Âl-i İmrân 3/65 Âl-i İmrân 3/66 Âl-i İmrân 3/70 Âl-i İmrân 3/71 Âl-i İmrân 3/98 Âl-i İmrân 3/99 Âl-i İmrân 3/183 Nisâ 4/77 Mâide 5/18 A‘râf 7/164 Tevbe 9/43 Meryem 19/42 Tâhâ 20/125 Neml 27/46 Fussilet 41/21 Saff 61/2 Saff 61/5 Tahrîm 66/1 Hicr 15/54 Neml 27/35
• 20 - Enbiyâ’ 21/30; Furkân 25/54. 21 - Âl-i İmrân 3/59; Hacc 22/5; Kehf 18/37; Rûm 30/20; Mü’min 40/67. Toprağı çağrıştıran diğer bir kullanım da Hûd 11/61, Necm 53/32 ve Nûh 71/17. ayettedir ki bu ayetlerde insanların yerden ot bitirir gibi bitirildiği, yani yaratıldığı ifade edilmektedir. 22 - En‘âm 6/2; A‘râf 7/12; Secde 32/7. Bu son âyetten, insanın yaratılışının bir süreç içerisinde gerçekleştirildiği anlaşılmaktadır. Çünkü âyette “insanı çamurdan yaratmaya başlamıştır” ifadesi yer almaktadır. 23 - Sâffât 37/11. 24 - Mü’minûn 23/12. 25 - Hıcr 15/26, 28. 26 - Rahmân 55/14. 27 - Nisâ’ 4/1; En‘âm 6/98; A‘râf 7/189; Zümer 39/6.
  • Enbiyâ 21/30 Furkân 25/54 Âl-i İmrân 3/59 Hacc 22/5 Kehf 18/37 Rûm 30/20 Âl-i İmrân 3/59 Hacc 22/5 Kehf 18/37 Rûm 30/20 Mü'min 40/67 En‘âm 6/2 A‘râf 7/12 Secde 32/7 Sâffât 37/11 Mü'minûn 23/12 Hicr 15/26 Hicr 15/28 Rahmân 55/14 Nisâ 4/1 En‘âm 6/98 A‘râf 7/189 Zümer 39/6
• 28 - Hıcr 15/26, 28; Sâd 38/71; İnsân 76/1-2; Târık 86/5; ‘Alak 96/2. 29 - Zümer 39/6. 30 - Hacc 22/5; Fâtır 35/11; Mü’min 40/67; Kıyâmet 75/38; ‘Abese 80/19. Eğer nutfeye “sperm” anlamı verilirse bu takdirde ilgili kelime ile insanın yarısı anlamında erkek hücresi kastediliyor demektir. 31 - İnsân 76/2. 32 - Hacc 22/5; Mü’min 40/67; ‘Alak 96/2.
  • Hicr 15/26 Hicr 15/28 Sâd 38/71 İnsân 76/2 Târık 86/5 ‘Alak 96/2 Zümer 39/6 Hacc 22/5 Fâtır 35/11 Mü'min 40/67 Kıyâmet 75/38 ‘Abese 80/19 İnsân 76/2 Hacc 22/5 Mü'min 40/67 ‘Alak 96/2
• 33 - Hacc 22/5; Mü’minûn 23/14. 34 - Mü’minûn 23/14. 35 - Zümer 39/6. 36 - Secde 32/9; Sâd 38/72. 37 - Mü’minûn 23/14. 38 - Secde 32/7. 39 - Nûh 71/14. 40 - Bu tür kullanımlar için bkz: Hacc 22/5; Mü’minûn 23/12-14; Fâtır 35/11; Mü’min 40/67. 41 - İnsanın yaratılış süreci hakkında geniş bilgi için bk. Süleyman Ateş, Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsîri, İstanbul, 1991, X, 183-231.
  • Hacc 22/5 Mü'minûn 23/14 Mü'minûn 23/14 Zümer 39/6 Secde 32/9 Sâd 38/72 Mü'minûn 23/14 Secde 32/7 Nûh 71/14 Hacc 22/5 Mü'minûn 23/14 Fâtır 35/11 Mü'min 40/67
• 42 - Enbiyâ’ 21/30; Nûr 24/45.
  • Enbiyâ 21/30 Nûr 24/45
• 43 - ‘Abese 80/19. 44 - İnsân 76/2. 45 - ‘Alak 96/2.
  • ‘Abese 80/19 İnsân 76/2 ‘Alak 96/2
• 46 - Taberî, age., Beyrut, 1988, XXX, 143; Râzî, age., XXXI, 129; Yazır, age., IX, 110-111.
• 47 - İslâmoğlu, age., s. 1244. 48 - Bu konuda geniş bilgi için bk. Keith L. Moore, T.V.N. Persaud, The Developing Human, Sounders, Philadelphia, 2003, s. 304-308; Keith L. Moore, T.V.N. Persaud, İnsan Embriyolojisi, çevirenler: Mehmet Yıldırım, İmer Okar, Hakkı Dalkıç, 6. Baskı, İstanbul, 2002, s. 323-324.
• 49 - Bu bilgi katkısını ürolog Prof. Dr. Zeki Bayraktar beye borçluyum.
• 50 - Taberî, age., XXX, 145-146; Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî, el-Câmi‘ li Ahkâmi’l-Kur’ân, Beyrut, 1988, XX, 7.
• 51 - Mü’minûn 23/15-16; Rûm 30/27; Yâsîn 36/79. 52 - Ebu’l-Leys es-Semerkandî, Bahru’l-‘Ulûm, Beyrut, 1996, III, 569; Taberî, age., XXX, 146; Râzî, age., XXXI, 130.
  • Mü'minûn 23/16 Rûm 30/27 Yâsîn 36/79
• 53 - Kurtubî, age., XX, 7.
• 54 - Bakara 2/284; ‘Âdiyât 100/10. 55 - İsrâ’ 17/13. 56 - Kehf 18/49. 57 - Ra‘d 13/9-10; Mülk 67/13-14. 58 - Zilzâl 99/6-8. 59 - Necm 53/39-41. 60 - Nûr 24/24; Yâsîn 36/65; Fussılet 41/20-21.
  • Bakara 2/284 ‘Âdiyât 100/10 İsrâ 17/13 Kehf 18/49 Ra‘d 13/10 Mülk 67/14 Zilzâl 99/8 Necm 53/41 Nûr 24/24 Yâsîn 36/65 Fussilet 41/21
• 61 - Şu‘arâ 26/88; Hâkka 69/28; Leyl 92/11; Tebbet 111/2. 62 - Hâkka 69/29. 63 - İbrâhim 14/22; Meryem 19/82. 64 - ‘Abese 80/34-36. 65 - Me‘âric 70/11-14. 66 - Bakara 2/107, 120; En‘âm 6/70; Tevbe 9/74, 116; Ra‘d 13/11, 37; ‘Ankebût 29/22; Şûrâ 42/8, 31.
  • Şu‘arâ 26/88 Hâkka 69/28 Leyl 92/11 Tebbet 111/2 Hâkka 69/29 İbrâhîm 14/22 Meryem 19/82 ‘Abese 80/36 Me‘âric 70/14 Bakara 2/107 Bakara 2/120 En‘âm 6/70 Tevbe 9/74 Tevbe 9/116 Ra‘d 13/11 Ra‘d 13/37 ‘Ankebût 29/22 Şûrâ 42/8 Şûrâ 42/31