‘Abese Suresi

Mekke’de risaletin ilk dönemlerinde, 2 veya 3. yıllarında indirilmiş olması muhtemel olan, 42 âyetten oluşan ve adını “yüzünü ekşitti” anlamındaki عَبَسَ ‘abese kelimesinden alan ‘Abese sûresi, iniş sırasına göre 27, resmî sıralamada ise 80. sûredir.

‘Abese sûresi, resmi sıralamada öncesindeki Nâzi‘ât ile yakın konu ilişkisine sahiptir. Vahyin, işleri düzenleme özelliği ile öğüt oluşu noktasındaki anlam ilişkisine ilaveten, kâinat kitabına yapılan ibret içerikli göndermeler ve mahşerde yaşanacaklar hakkındaki zikredilen bilgilerde de konu birlikteliği söz konusudur.

Sûrenin ilk âyet grubunda, görme engelli bir sahâbînin kendisinden bilgi almak için gelmesine rağmen, ona değil de Mekke’nin ileri gelenlerinden bir gruba yönelmeye devam ettiği için “Hz. Peygamber’i uyaran bilgilere şu şekilde yer verilmektedir: (Ey Peygamber,) o (azgın Mekkeli)nin arınacağını, yani gerçeği hatırlayıp bunun ona fayda vereceğini sana bildirecek ne olabilir ki! Kendini (hiçbir şeye) muhtaç görmeyen bu kişiyle ilgili olarak, sen ona yöneliyorsun. Oysa onun temizlenip arınmamasından sen sorumlu değilsin. Fakat (Allah’a) saygı ile koşarak sana gelenle ilgilenmiyorsun.”

11. âyetten itibaren, vahyin gerçeği hatırlatıcı bir öğüt olduğu ve dileyenin ondan yararlanabileceği, vahyin güvenilir eller sayesinde korunduğu şu şekilde belirtilmektedir: “Hayır, (hayır; bu davranış doğru değil). Hiç şüphe yok ki, bunlar (gerçeğin) hatırlatılmasıdır ve dileyen ondan (Kur’ân’dan) gerçeği hatırlar. (Kur’ân), kıymetli ve güvenilir elçilerin ellerinde, yüceltilmiş, arındırılmış, mukaddes, değerli sahifelerdedir.”

17. âyetten itibaren, insanın yaratılış kaynağına dikkat çekilerek, onun hayat yolculuğu özetlenmekte ve bu yolculuğun mahşerde sona erdirileceği beyan edilmektedir.

24. âyetten itibaren, âhiret inancı olmayan insanın, yediği gıdalara ibret gözüyle bakması istenmekte ve mahşer duruşmasına dikkat çekilmektedir.

34. âyetten itibaren, sûrenin sonunda, mahşerde kişinin yakınlarından bile kaçacağı ve herkesin meşgul olmak durumunda kalacağı bir işinin bulunacağı dile getirilmektedir. Orada bazı yüzlerin sevinçli, bazılarının ise sıkıntılı olacağı hatırlatılarak, bunun, yoldan sapan nankörlerin bir niteliği halini alacağı ifade edilmektedir.

Yüce Allah, sûrenin 33-42. âyetlerinde öncelikle âhirete inanmayan nankör insan tipine, ardından da bütün insanlara yönelik olarak, mahşeri ve yargılanma öncesinde özellikle inkârcı tiplerin kaçışmalarını hatırlatmaktadır. Daha sonra, bazı yüzlerin mutlu, bazılarının ise mutsuz olacağını belirterek, bunların haddi aşan nankörler olduğunu ilan etmektedir.

a) Mahşerden Sahneler

Yüce Allah, sûrenin sadece 33-37. âyetlerinde, mahşerde yaşanacakların başlangıcı anlamında sarsıcı olaya değinmekte, sonrasında yaşanacakların bir bölümüne ise devam eden âyetlerde şu şekilde yer vermektedir: “İşte o gün, kişi, kardeşinden, annesinden, babasından, eşinden ve çocuklarından kaçar. (Çünkü) o gün, herkesin kendine yetip artacak bir işi, meşguliyeti olacaktır.”

ı. Şiddetli Gürültü

فَاِذَا جَآءَتِ الصَّآخَّةُ “Kulakları sağır eden o ses geldiği zaman.”

Âyettekiفَاِذَا جَآءَتِ fe izâ câet fiili “geldiği, gerçekleştiği zaman”; الصَّآخَّةُ es-sâhhatü kelimesi ise “şiddetli o gürültü, vurmak, çarpmak” demektir.

Burada kıyametle ilgili sarsıcı bir gürültünün yaşanacağı gündeme getirilmektedir.

Âyetin başındaki اِذَا izâ edatı bir “şart edatı” olduğu için, devam eden cümle de “şart cümlesi”dir. Bu cümlenin cevabı “Herkes kendi canıyla meşgul olacaktır” anlamında gizli bir ifade olarak kabul edilmektedir.(1)

1. Kur’ân’da sadece bu âyette zikredilen الصَّآخَّة es-sâhhah kelimesi, bazı âlimlere göre “kıyâmetin isimlerinden biri”dir.(2) Buna göre, âyetin anlamı “kıyâmet koptuğunda” demektir; bir anlamda maksat, Yüce Allah’ın Son Saat olayını büyük bir gerçek olarak sunması ve kullarını ona karşı korkutup uyarmasıdır. Böylece âyette kastedilen anlam, İbn Abbâs’a nispetle de “Sûr’a ilk üfürüş”tür.(3)

Bu anlam doğrultusunda es-sâhhah kelimesi tıpkı el-vâkı‘ah “meydana gelen büyük olay”,(4) el-hâkkah “gerçekleşen hakikat”,(5) et-tâmmeh “her şeyi bastıran büyük felâket”(6) ve el-kâri‘ah “çarpıp gelen şey”(7) gibi kıyâmetin, yani Son Saat’in isimlerinden biridir. Haliyle الصَّآخَّة es-sâhhah kelimesi de “kulakları sağır eden gürültü” anlamına gelmektedir.

2. Âyetteki الصَّآخَّة es-sâhhah kelimesi, bazı âlimlere göre ise mahşer için insanların yeniden diriltilmesine yönelik sesleniştir. Zemahşerî, söz konusu kelimenin “bir sese kulak vermek” anlamındaki kullanımı gereği, âyetin diriltilmeye ve yargılanmaya yönelik bir anlam verdiğini beyan etmekte, böylece Sûr’a üfürmenin sâhhah ile nitelendirilmesinin mecaz olduğunu belirtmektedir.(8) Bu yoruma göre söz konusu âyet Son Saat’le değil, mahşerle ilişkilidir; haliyle mesaj da “Sûr’a ikinci üfürülüş” olmaktadır.

3. Bu âyetin Sûr’a ikinci üfürmeyle ve mahşer duruşmasının başlangıcıyla ilgili olması, akla o esnada yaşanacak bağrışmaları da getirmektedir. Gerçekleşecek sorgulamanın meydana getireceği korkunç ortam, özellikle suçlu insanların feryatlarına neden olacaktır.

Bu durumda, âyetteki es-sâhhah adlı gürültünün gelmesi, böyle bir bağrışmanın yaşanmasını da ifade edebilir. Mahşerde cehennem ateşine atılacak suçluların bağrışmaları(9) ve imdat çığlıkları Kur’ân’da haber verilen gerçeklerdendir.(10) Bu durumda âyetteki maksadın, yargılamanın hemen öncesinde yaşanacak bir durum olduğunu söylemek de mümkündür.

ıı. Kaçışmalar

يَوْمَ يَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ اَخ۪يهِ وَاُمِّهِ وَاَب۪يهِ وَصَاحِبَتِه۪ وَبَن۪يهِ “O gün kişi kardeşinden, annesinden, babasından, hanımından (eşinden) ve çocuğundan kaçar.”

Buradaki يَوْمَ yevme kelimesi “o gün”; يَفِرُّ yefirru fiili “kaçacak, uzaklaşacak, kaçar”; الْمَرْءُ el-mer’u kelimesi “kişi, fert”;مِنْ اَخ۪يهِ min ahîhi ifadesi “onun kendi kardeşinden”; وَاُمِّهِ ve ümmihî ifadesi “ve onun kendi annesi(nden)”; وَاَب۪يهِ ve ebîhi sözcüğü “ve onun kendi babası(ndan)”; وَصَاحِبَتِه ve sâhıbetihî ifadesi “ve onun kendi eşi(nden)”; وَبَن۪يهِ ve benîhi ifadesi ise “ve onun kendi çocukları(ndan)” demektir.

Burada mahşerde yaşanacak çok önemli bir gerçek gündeme getirilmektedir.

İlk âyetin başındaki يَوْم yevme kelimesi, bir önceki âyette yer alan es-sâhhah kelimesinin bir anlamda izahını oluşturmaktadır. Yani “kaçışmaların yaşanacağı işte o günde, kulakları patlatan dehşetli gürültü meydana gelecektir.”

1. Âyetteki يَفِرُّ yefirru fiili “kaçmak, uzaklaşmak” demektir. Bu üç âyette, kişinin kaçacağı yakınlarından söz edilmektedir. Kardeş, anne, baba, eş ve çocuktan sırasıyla söz edilmesi, belki de bunların insanın en düşkün olduğu yakınlarını oluşturmasına işarettir. Başkalarından kaçmak bir yana, âyetlerde, insanın kendi yakınlarından bile kaçmasını gerektirecek ciddiyette bir olayla karşı karşıya olunduğu mesajı verilmektedir.

2. Bu kaçışın yakınlarından oluşu, insanların daha çok kendi yakınlarına karşı yanlışlık yaptığını da gösterebilir. Gerçekten de, adliyelerdeki davalara bakıldığında, genellikle insanların kendi yakınlarıyla davalı oldukları, onların hak ve hukukuna tecavüz ettikleri, dolayısıyla birbirini rahatsız edenlerin daha çok çevrelerindeki kendi yakınları olduğu görülmektedir. Bu durumda, kendi yakınlarından kaçışmaların yaşanmasının nedeni, bu hayattaki tecrübeler bağlamında kolayca anlaşılabilmektedir.

3. Âyetteki يَفِرُّ yefirru fiili “yakınlara yardımdan kaçmak” anlamına da gelebilir. Bu durumda âyetin anlamı daha net bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Başkasına yardım etmek bir tarafa, kişinin kendi yakınlarıyla bile ilgilenemeyecek oluşu, yargılamada insanların birbirleriyle kesinlikle yardımlaşamayacağını göstermektedir.

Bu durum, Kur’ân’da pek çok âyette dile getirilmektedir. Hiç kimse bir başkasının sorumluluğunu taşıyamayacaktır; hiç kimse başkasının günah yükünü çekemeyecektir.(11) Hiç kimse başkasından, yani hiçbir baba oğlundan, oğul da babasından bir şey gideremeyecektir.(12)

Mahşerde yardımlaşmanın olamayacağını en iyi ortaya koyan âyet Fâtır 35/18’dir: “Kişi en yakınından yardım istese de, günah yükünden hiçbir şey başkasına devredilemeyecektir.” Yardım isteyenin imdadına yetişmek mümkün olmayacağı gibi,(13) kendisinden yardım istenenler de buna güç yetiremeyeceklerdir.(14)

Örneklerini çoğaltabileceğimiz bu âyetlerde de görüldüğü üzere, mahşerde yargılanma öncesinde ve o esnada herhangi bir yardımlaşma mümkün olmayacak, kişiler kendi yaptıklarını karşılarında bulacaklardır.(15) ‘Abese 80/34-36’da sözü edilen kaçışma, mahşerin bu hakikatine bir işaret olarak da anlaşılabilir.

Şu husus unutulmamalıdır ki, bu kaçışma yargılanma öncesindedir. Yargılama sonrasında cennetlik oldukları ortaya çıkanlar ise, sâlih olan babaları, eşleri ve nesilleriyle birlikte ‘adn cennetlerine girecek,(16) nesilleriyle buluşturulacak(17) ve ailelerinin yanına mutlu bir şekilde döneceklerdir.(18)

4. ‘Abese sûresinin bu âyetlerinde dile getirilen kaçışma, aslında mahşerin bir başka gerçeğini de hatırlatmaktadır. Dünya dolusu altın fidye vermek isteseler de, inkârcı olarak ölenlerden bunun kabul edilmeyeceği Kur’ân’da beyan edilmektedir.(19)

Suçlu insanlar âhirette birbirlerinin görüş alanına girdiklerinde, azaptan kurtulmak için kendi öz oğullarını, eş, kardeş ve kendilerini besleyen yakınlarını, hatta yeryüzündeki bütün insanları fidye vermek isteyecekler,(20) ancak bu teklifler kesinlikle dikkate ve ciddiye alınmayacaktır.

5. Mahşerde birbirinden kaçışmaya veya fidye vermeye neden olabilecek davranışlardan bu dünyada uzaklaşmak durumunda olduğumuz ortaya çıkmaktadır. Dünya hayatında malına, şöhretine, parasına, makamına veya çevresine güvenip mahşer duruşmasını inkâr eden ve bu sûrenin başından beri davranışları kınanan nankör insan tipi başta olmak üzere, bütün insanlar bu ilâhî sese kulak vermeli, dünya hayatını istenen düzende ve düzeyde yaşamaya çalışmalıdır.

ııı. Kaçışmaların Nedeni

لِكُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ يَوْمَئِذٍ شَاْنٌ يُغْن۪يهِ “(Çünkü) o gün, her kişinin kendisine yetecek bir işi olacaktır.”

Âyetteki لِكُلِّ امْرِئٍ li küllimriin tamlaması “her kişi için, her şahıs için vardır”; مِنْهُمْ minhum ifadesi “onlardan”; يَوْمَئِذٍ yevmeizin ifadesi “o gün”; شَاْنٌ şe’nun sözcüğü “(şöyle bir) iş, meşguliyet”; يُغْن۪يهِ yuğnîhi fiili ise “kendine yetecek, kendisini meşgul edecek” anlamına gelmektedir.

Bu âyette, öncekilerde sözü edilen kaçışın gerekçesi ortaya konulmakta ve herkesin o gün kendisine yetecek kadar işinin ve meşguliyetinin bulunacağı gündeme getirilmektedir.

Buradaki شَاْنٌ يُغْن۪يه ifadesini “Yeterli mazereti olmak”(21) veya “Yeterli bir endişe kaynağı”(22) şeklinde anlamak da mümkündür. Bu hakikatle ilgili olarak Nahl 16/111’de şöyle buyrulmaktadır: “Gün (gelecek), herkes kendi canını kurtarmak için uğraşmak üzere (huzura) gelecektir. Herkese yaptığının tam karşılığı eksiksiz ödenecektir; onlara asla zulmedilmeyecektir.”

Hiç kimse, en yakını dahi olsa başkasıyla ilgilenemeyecek, herkes dünya hayatındaki kazanımlarının hesabını kendisi verecektir. Âyetteki يُغْن۪ي yuğnî fiili, “kişinin kendisini meşgul etmesi” anlamına geldiği gibi, “kişiyi yakınlarından alıkoymak, geri durdurmak, yüz çevirtmek” anlamına da gelebilir.(23) Bu durumda, her ne olursa olsun, kişinin kendi durumunu düşünmek ve kendi meselesiyle ilgilenmekten başka bir işe fırsatının ve imkânının bulunmayacağı ortaya çıkmaktadır.

İnsanların mahşerde diriltilme şekillerinin nasıllığı noktasında Hz. Ayşe’den Rasûlüllah (as)’ın şöyle buyurduğu rivayeti nakledilmektedir: “Kıyâmet gününde insanlar çıplak, yalın ayaklı, elbisesiz ve sünnetsiz olarak haşr edilecektir. Hz. Ayşe, ‘Yâ Rasûlallah, erkekler ve kadınlar hep bir arada birbirlerine bakarak mı?’ deyince, Nebî (as) şöyle buyurdu: Ey Ayşe; o gün yaşanacaklar, insanları birbirilerine baktıramayacak kadar ağır olacaktır.”(24)

Başka bir rivayette ise, söz konusu cevabından sonra Nebî (as)’ın ‘Abese sûresinin bu âyetini okuduğu bildirilmektedir.(25) İşte bu hadîs-i şerif, mahşerde yaşanacakların insanları nasıl etkileyeceğini, başkasıyla nasıl ilgilenemez duruma getireceğini açıkça ortaya koymaktadır. Özellikle bu hadiste yer alan ifadeler, âyette kastedilen anlamın kavranmasında son derece kolaylık sağlamakta, akla gelebilecek muhtemel bütün soruları cevaplandırmaktadır.

Mahşer duruşması için insanlar yedi aşama yaşayacaklardır. Bunlar sırasıyla “diriltilme, toplanma, Allah’a sunulma, bilgilendirilme, sorgulanma/yargılanma, değerlendirilme ve cennete veya cehenneme sevk edilme.”(26) Bu aşamaların yaşanması noktasında sorgulanma yerine gelmek için es-sâhhah denilen müthiş sese kulak verilmesi ve kaçışma işlemi, “diriltilme” ile “toplanma” aşamaları arasında yaşanacaktır.

b) Mahşerde Oluşacak Yüz İfadeleri

Yüce Allah sûrenin 38-42. âyetlerinde mahşerde insanların iki gruba ayrılacağını ve onlardan bir kısmının yüzlerinin şu şekilde olacağını müjdelemektedir: “O gün, birtakım yüzler parıl parıldır; güler ve müjdelere sevinir.”

Ardından, yine mahşerde bu defa kötü insanların da bulunacağı ve onların yüzlerinin ise şu şekilde olacağı bildirilmektedir: “Yine o gün, birtakım yüzlerde de toz-toprak (keder) vardır; (hüzünden âdeta) kapkara kesilmiştir.”

Sûrenin sonunda ise bu kötü yüzlerin sahiplerinin kafirler olduğu şu ifadeyle dile getirilmektedir: “İşte bunlar kâfirlerdir, günaha dalan suçlu insanlardır.”

ı. Sevinçli Yüzler

وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ مُسْفِرَةٌ ضَاحِكَةٌ مُسْتَبْشِرَةٌ “O gün bazı yüzler aydınlıktır (âdeta ışık saçar). (Onlar) güler, müjdeyle sevinir.”

Buradaki وُجُوهٌ vücûhun kelimesi “bazı yüzler (olacaktır)”; يَوْمَئِذٍ yevmeizin ifadesi “o gün”; مُسْفِرَةٌ müsfiratün kelimesi “ışıl ışıl, pırıl pırıl, sabah aydınlığı gibi”; ضَاحِكَةٌ dâhıketün sözcüğü “(sevinçten dolayı) gülen, neşeli, rahat”; مُسْتَبْشِرَةٌ müstebşiratün kelimesi ise “sevinçli, müjdeli” demektir.

Burada mahşer şartlarında yüzleri sevinçli ve müjdeli kişiler gündeme getirilmektedir.

Yürekleri hoplatan gürültü, insanların en yakınlarından bile kaçışması ve herkesin kendi derdiyle baş başa kalmasından sonra, artık hüküm verilmiş ve değerlendirme aşamasına gelinmiş olacaktır. İşte bu esnada, insanların yüz ifadelerinde de iki ana grup oluşacaktır. Şimdi inceleyeceğimiz âyetlerde bunlar hakkında tanıtıcı bilgiler verilmektedir.

Âyette kastedilen yüzler, mümin, itaatkâr ve cennetlik oldukları kendilerine bildirilen insanlara ait olacaktır. Burada yüzlerin anılması “parçayı anarak bütünü kastetme kuralı” gereğidir; maksat, ödülü hak edenlerdir. Yüzün sevinçli olması, sahibinin huzurlu oluşunu ifade etmektedir.

Bu anlamda değerlendirilebilecek bilgilerden birisi, Elmalılı’nın da naklettiği ve Hz. Peygamber’e nispet edilen şu hadis-i şeriftir: من كثرت صلاته باليل حسن وجهه بالنهار “Geceleyin salâtı çok olanın, gündüz yüzü güzel olur.”(27) Bu rivayet, aslında gece namazını çokça kılmayı teşvik için söylenmiş kabul edilir; bu anlayış doğru olabilir.

Biz burada kullanılan salât kelimesinin özel olarak “namaz” anlamından ziyade, genel olarak Allah rızası için yapılan bütün ibadetler/fedakârlıklar anlamına geldiğini düşünmekteyiz. Çünkü salât kelimesi, ikâme kökünden sözcüklerle birlikte kullanıldığında özel olarak “namaz ibadeti” anlamını verir; burada böyle bir kullanım söz konusu değildir.

Geceleyin gerçekleştirilecek ve adına “salât” denebilecek işlerin başında “Kur’ân’ı anlayarak okumak” gelmektedir. Bu arada kılınan namazların, yapılan tesbîhatın ve gerçekleştirilen diğer ibadetlerin de bu kavramın içerisinde değerlendirilmesinde herhangi bir sakınca yoktur. Biz, özellikle Hz. Peygamber’in “geceleyin çoğaltılan salât” ifadesiyle bunu kastettiği kanaatindeyiz.

Gecesi böyle zikir ve tefekkürle şekillenen bir Müslümanın gündüzün yapacağı hayırlı işler tesbih değerindedir. Bu durum, Hz. Peygamber’in müjdesi gereği aynı zamanda onun yüzünün güzel olması anlamına da gelecektir. Böylece Hz. Peygamber’in bir hadisinin, Müzzemmil sûresinin ilk yedi âyetlik bir bölümünün tefsiri olabileceği ortaya çıkmış olur.

ıı. Perişan Yüzler

وَوُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ عَلَيْهَا غَبَرَةٌ تَرْهَقُهَا قَتَرَةٌ “O gün bazı yüzlerde de toz (hüzün) vardır. (Onları âdeta) karanlık kaplamıştır.”

Buradaki وَوُجُوهٌ ve vücûhun kelimesi “ve yine bazı yüzler (olacaktır)”; يَوْمَئِذٍ yevmeizin ifadesi “o gün”; عَلَيْهَا ‘aleyhâ ifadesi “üzerlerinde vardır”; غَبَرَةٌ ğaberatün sözcüğü “toz, toprak, kapkara”;تَرْهَقُهَا terhekuhâ fiili “onu kaplayacak, ona gelecek”; قَتَرَةٌ kateratün kelimesi ise “duman gibi bir siyahlık” demektir.

Burada ise cehennemliklerin yüz ifadeleri gündeme getirilmektedir.

Kur’ân’da sadece bu âyette zikredilen غَبَرَة ğaberah kelimesi “toz toprak” manasına gelmektedir. İbn Abbâs Kur’ân’da kater şeklinde bir kez de Yûnus 10/26’da geçen قَتَرَة katerah kelimesinin “zillet” anlamına geldiğini beyan ederken, diğer bazı âlimler ise ğaberah ve katerah kelimelerinin aynı anlamı verdiğini belirtmişlerdir.(28) Dolayısıyla, bazı insanların yüzlerini zilletin kaplayacağı, böylece toz toprak içerisinde kapkara kesilecekleri ifade edilmiş olmaktadır. Yûnus 10/26’da ifade edildiği üzere bu durum iyilik sahiplerinin yüzlerine kesinlikle yansımayacaktır.

Mahşerdeki Yüz İfadeleri

Âhirette insanların yüz ifadeleri hakkında daha başka âyetler de vardır. Bir kısmı meâlen şöyledir:

1. Âl-i İmrân 3/106-107: “Nice yüzlerin ağardığı, nice yüzlerin de karardığı günü (düşünün). Yüzleri kararanlara, ‘İnanmanızdan sonra kâfir mi oldunuz? Öyle ise küfrünüz yüzünden tadın azabı!’ (denilir). Yüzleri ağaranlara gelince, onlar Allah’ın rahmetindedirler; orada çok uzun süreli kalacaklardır.”

2. Ğâşiye 88/1-11: “Dehşeti her şeyi kaplayanın haberi sana geldi, değil mi? O gün birtakım yüzler zelildir. Durmadan çalışır, (fakat boşuna) yorulur; kızgın ateşe girer. Onlara kaynar su pınarından içirilir. Onlar için kuru dikenden başka yemek yoktur. O ise ne besler, ne de açlığı giderir. O gün birtakım yüzler de vardır ki mutludurlar, çabalarından hoşnutturlar. Yüce bir cennettedirler. Orada boş bir söz işitmezler.”

3. Kıyâmet 75/22-25: “Yüzler vardır ki, o gün ışıl ışıl parıldayacaktır. Rablerini bekleyeceklerdir. Yüzler de vardır ki, o gün buruşacaktır.”

4. Cennetliklerle cehennemliklerin yüz ifadelerinin ikişerli olarak bir arada verildiği bu örneklerin dışında, şöyle ifadeler de vardır:

Mü’minûn 23/104: “Ateş yüzlerini yakar; orada suratları çirkin ve gülünç bir halde bulunurlar.” Bu âyette, cehennemde yanan yüzün durumu dile getirilmektedir.

Furkân 25/34: “Yüzükoyun cehenneme (sürülüp) toplanacak olanlar; işte onlar, yerleri en kötü, yolları en sapık olanlardır” âyetinde bunların yüzüstü cehenneme sürülecekleri ifade edilmektedir.

Ayrıca;

ı. “Yüzlerinin ateşe çevrileceği”,(29)

ıı. “Onları ateşin bürüyeceği”,(30)

ııı. “Yüzlerinin kararacağı”,(31)

ıv. “Yüz ve sırtlara ateşin vurulacağı”,(32)

v. “Cehenneme atılanların o gün alın, yan ve sırtlarının ateşle dağlanacağı”(33) da haber verilmektedir.

ııı. Kâfirlerin Perişanlığı

اُو۬لٰٓئِكَ هُمُ الْكَفَرَةُ الْفَجَرَةُ “İşte onlar -evet onlar- kâfirlerdir, (doğru yoldan) sapanlardır.”

Âyetteki اُو۬لٰٓئِكَ هُمُ ülâike hum ifadesi “işte bunlardır sadece bunlar”; الْكَفَرَةُ el-keferatü kelimesi “kâfirler”; الْفَجَرَةُ el-feceratü sözcüğü ise “suçlular, yoldan çıkanlar” demektir.

Sûrenin son âyetinde, yüzü toz toprak içerisinde olacakların kimlikleri açıklanmaktadır.

Kur’ân’da sadece bu âyette zikredilen الْكَفَرَة el-keferah kelimesi “küfrü hayat tarzı edinenler, kâfirler, nankörler” manasına gelmekte, الْفَجَرَة el-fecerah sözcü ise “fütursuzca günah işleyen, ilâhî emirlere hiç itaat etmeyen, yoldan çıkmış, sorumsuz kişiler” demektir. İşte bunlar, yüzleri kapkara kesilecek kişilerdir. Buradaki el-fecerah kelimesini el-keferah sözcüğünün sıfatı olarak da kabul edebiliriz ki, bu durumda ifadede “haddi aşan kâfirler” anlamı söz konusu olur.

Sûrenin başından beri kendilerinden söz edilen, nankörlük yaptıkları belirtilen, yaratılışı hakkında hiç düşünüp ibret almadığı gibi çevresine de bakmayan bu tiplerin, nankörlükte ileri giden ve bütünüyle yoldan çıkanlar olduğu beyan edilmiş olmaktadır. Bunlar Yüce Allah’ın kesin emirlerini görmezlikten geldikleri gibi, haramlarını da tereddütsüz bir şekilde işleyenlerdir. Bu insanlar dünyada gerçeğin üzerini örttükleri gibi, âhirette de zillet kendilerini örtecek, adeta tanınmaz hale geleceklerdir.

‘Abese sûresinin son âyetinde kullanılan هُم hüm zamiri bir vurgu zamiridir ve nankörlüğü, azgınlığı, ilgisizliği, hak hukuk tanımazlığı, haddi aşmayı, duyarsızlığı, nihayet inkârı hayat tarzı edinen bu tiplerin, özellikle perişan hale getirilecek kişiler olduğunu ortaya koymaktadır.

Bu durum, her günahkârın böyle olmasının gerekmediği sonucunu dolaylı olarak vermektedir. Çünkü Yüce Allah, küçük günah işleyenleri,(34) dahası şirk hariç bütün günahları dilediğine bağışlayabileceğini Kur’ân’da bildirmektedir.(35)

Dipnotlar

• 1 - Muhyiddîn ed-Dervîş, İ‘râbu’l-Kur’âni’l-Kerîm ve Beyânüh, Beyrut, 1996, X, 386. 2 - Semerkandî, age., III, 549. 3 - Taberî, age., XXX, 61.
• 4 - Vâkı‘a 56/1. 5 - Hâkka 69/1-3. 6 - Nâzi‘ât 79/34. 7 - Kâri‘a 101/1-3. 8 - Zemahşerî, age., IV, 692.
  • Vâkı‘a 56/1 Hâkka 69/3 Nâzi‘ât 79/34 Kâri‘a 101/3
• 9 - Fâtır 35/37. 10 - İbrâhim 14/22.
  • Fâtır 35/37 İbrâhîm 14/22
• 11 - En‘âm 6/164; İsrâ’ 17/15; Fâtır 35/18; Zümer 39/7; Necm 53/38. 12 - Lokmân 31/33. 13 - İbrâhim 14/22. 14 - Yâsîn 36/75.
  • En‘âm 6/164 İsrâ 17/15 Fâtır 35/18 Zümer 39/7 Necm 53/38 Lokmân 31/33 İbrâhîm 14/22 Yâsîn 36/75
• 15 - Necm 53/39-41; Zilzâl 99/7-8. 16 - Ra‘d 13/23; Yâsîn 36/56. 17 - Tûr 52/21. 18 - İnşikâk 84/9. 19 - Âl-i İmrân 3/91.
  • Necm 53/41 Zilzâl 99/8 Ra‘d 13/23 Yâsîn 36/56 Tûr 52/21 İnşikâk 84/9 Âl-i İmrân 3/91
• 20 - Me‘âric 70/11-14.
  • Me‘âric 70/14
• 21 - İslâmoğlu, age., s. 1224. 22 - Esed, age., s. 1237.
• 23 - Râzî, age., XXXI, 64. 24 - Buhârî, Enbiyâ, 8, 48; Rikâk, 45; Müslim, Cennet, 56, 59; Tirmizî, Kıyâmet, 3; Nesâî, Cenâiz, 118, 119; İbn Mâce, Zühd, 33; Dârimî, Rikâk, 80, 82; Ahmed b. Hanbel, I, 220, 223, 229, 235, 253, 397; VI, 53, 90.
• 25 - Semerkandî, age., III, 549. 26 - Bu konuda dataylı bilgi için bk. Okuyan, Kur’ân-ı Kerîm’e Göre Kabir Azabı, İstanbul, Düşün Yayınları, 2011.
• 27 - İbn Mâce, İkâme, 174.
• 28 - Taberî, age., XXX, 63.
• 29 - Ahzâb 33/66. 30 - İbrâhim 14/50. 31 - Zümer 39/60.
  • Ahzâb 33/66 İbrâhîm 14/50 Zümer 39/60
• 32 - Enbiyâ’ 21/39. 33 - Tevbe 9/35.
  • Enbiyâ 21/39 Tevbe 9/35
• 34 - Nisâ’ 4/31. 35 - Bakara 2/284; Nisâ’ 4/48, 116; Zümer 39/53.
  • Nisâ 4/31 Bakara 2/284 Nisâ 4/48 Nisâ 4/116 Zümer 39/53