Münâfikûn Suresi

Medine’de hicrî 5. yılda indirilmiş olması muhtemel olan, 11 ayetten oluşan, adını 1. ayette geçen ve “münafıklar” anlamına gelen الْمُنَافِقُون el-münâfikûne kelimesinden alan Münâfikûn suresi, inişe göre 103, resmî sıralamada ise 63. suredir.

Münâfikûn suresi, resmî sıralamada öncesinde bulunan Cum‘a suresiyle yakın konu irtibatına sahiptir. Buna göre her iki surede de “Allah’ı zikirden söz edilmesi” (Cum‘a 9; Münâfikûn 9), mala düşkün olmamak iki surenin ortak konusu olarak görülmelidir.

Münâfikûn suresi ilk üç ayetinde münafıkların “Şahitlik ederiz muhakkak ki sen Allah’ın Elçisi’sin” diyerek Hz. Peygamber’in risaletini onaylama iddialarında yalan konuştukları, yeminlerini kulluklarının önüne kalkan edindikleri, bu anlamda çok kötü işler yaptıkları, böyle davranmalarının sebebinin önce iman edip sonra inkâra düşmeleri, ardından kalplerinin mühürlenmesi olduğu beyan edilmektedir.

4. ayetten itibaren, münafıkların duruşlarıyla ve sözleriyle insanları etkiledikleri, konuşurlarsa sözlerinin dinleneceği, ancak sanki giydirilmiş kütükler gibi oldukları, her gürültüyü kendi aleyhlerine sandıkları, Yüce Allah’ın düşmanı oldukları bilgisine yer verilmekte, kendileri için bağışlanma dileğinde bulunulup bulunulmamasının onlarda herhangi bir değişikliğe sebep olamayacağı, “Allah’ın Elçisi’nin yanında bulunanlara hiçbir infakta bulunmayın ki dağılıp gitsinler” şeklinde etraflarında bulunanları infaktan vazgeçirmeye çalıştıkları, “Andolsun ki eğer Medine’ye (şehre) dönersek, üstün olan(lar), zayıf olan(lar)ı oradan mutlaka çıkaracaktır” sözleriyle meydan okudukları, Müslümanlara tehditler savurdukları ifade edilmektedir.

9. ayetten itibaren, müminlere hitap edilmekte, servetlerinin ve çocuklarının kendilerini Yüce Allah’ı anmaktan alıkoymaması gerektiğine dikkat çekilmekte, aksi davranışların ziyan sebebi olduğu bildirilmekte, ölüm gelmeden önce infak edilmesi gerektiği, çünkü son pişmanlıkların kendilerine fayda vermeyeceği, ölüm vakti gelenlerden ecelin tehir edilmeyeceği beyan edilmektedir. 

ııı. (8. Ayet): Müslümanlara Tehditleri ve Allah’ın Cevabı

يَقُولُونَ لَئِنْ رَجَعْنَآ اِلَى الْمَد۪ينَةِ لَيُخْرِجَنَّ الْاَعَزُّ مِنْهَا الْاَذَلَّ وَلِلّٰهِ الْعِزَّةُ وَلِرَسُولِه۪ وَلِلْمُؤْمِن۪ينَ وَلٰكِنَّ الْمُنَافِق۪ينَ لَا يَعْلَمُونَ “Onlar ‘Şüphesiz ki Medine’ye dönersek, üstün olan (taraf), zayıf olanı mutlaka oradan çıkaracaktır!’ diyorlardı. (Oysa) itibar yalnızca Allah’a, Elçisine ve müminlere aittir fakat münafıklar (bunu da) bilmezler.”

Ayetteki يَقُولُونَ [yekûlûne] fiili “derler ki, diyorlar ki”; لَئِنْ رَجَعْنَآ [lein raca‘nâ] ifadesi “muhakkak ki eğer dönersek”; اِلَى الْمَد۪ينَةِ [ile’l-medîneti] ifadesi “Medine’ye, şehre”; لَيُخْرِجَنَّ [leyuhricenne] fiili “mutlak a çıkaracak(tır)”; الْاَعَزُّ [el-e‘azzü] kelimesi “güçlü olanlar”; مِنْهَا [minhâ] ifadesi “oradan, şehirden”; الْاَذَلَّ [el-ezelle] sözcüğü “zayıf olanları”; وَلِلّٰهِ [velillâhi] ifadesi “sadece ve sadece Allah’a aittir”; الْعِزَّةُ [el-‘ızzetü] kelimesi “izzet, şeref, üstünlük, onur, haysiyet, itibar”; وَلِرَسُولِه [ ve lirasûlihî] ifadesi “ve O’nun Elçis i’ne (aittir)”; وَلِلْمُؤْمِن۪ينَ [veli’l-mü’minîne] ifadesi “ve müminlere (aittir)”; وَلٰكِنَّ [ve lâkinne ] edatı “ve lakin, ancak”; الْمُنَافِق۪ينَ [el-münâfikîne] kelimesi “o münafıklar, o iki yüzlüler”; لَا يَعْلَمُونَ [lâ ya‘lemûne] fiili ise “(bu gerçeği) bilmezler” demektir.

Burada münafıkların Müslümanlara yönelik tehditleri ve Yüce Allah’ın onlara verdiği cevap gündeme getirilmektedir.

1. يَقُولُونَ لَئِنْ رَجَعْنَآ اِلَى الْمَد۪ينَةِ لَيُخْرِجَنَّ الْاَعَزُّ مِنْهَا الْاَذَلَّ “Onlar ‘Şüphesiz ki Medine’ye dönersek, üstün olan (taraf), zayıf olanı mutlaka oradan çıkaracaktır!’ diyorlardı.” Yüce Allah Medineli münafıkların oradaki Muhacir Müslümanlara karşı takındıkları düşmanca tavrı dile getirmekte ve Müslümanları Medine’den çıkaracakları tehditlerine değinmektedir.

Ayette verilen bilgilerden hareketle, münafıkların bu sözleri bir seferde söyledikleri anlaşılmaktadır ki nakledilen rivayetlere göre(41) bu olay Mureysî-Mustalikoğullarına karşı yapılan seferden Medine’ye dönülmesi esnasında yaşanmıştır.(42) Başka bazı müfessirlerimiz farklı olaylar ve konuşmalar zikretmekte, ancak bunların hangi savaşta yaşandığına dair bilgi vermemektedir.(43)

Münafıklar kendilerini daha şerefli görüyorlardı ki Hûd 11:92 ve Kehf 18:34’te de geçen الْاَعَزّ [el-e‘azz/e‘azz] kelimesi “daha güçlü, kuvvetli izzetli, şerefli” manasına gelmektedir. Buna karşılık Müslümanlar için dile getirdikleri الْاَذَلّ [el-ezell] kelimesi ise Kur’an’da sadece burada geçmekte ve “daha zayıf, güçsüz, sefil” gibi manalara gelmektedir.

İşte münafıkların kendilerine ve Müslümanlara bakışı bu şekilde dile getirilmektedir. Aslında bu ifadeler daha önce yorumladığımız Münâfikûn 63:5. ayette zikredilen ve münafıkların kibrini ortaya koyan وَهُمْ مُسْتَكْبِرُونَ “onlar kibirlidirler” ifadesinin de bir göstergesidir. Kibir en büyük hastalıklardan birisidir ve Medineli münafıklarda da bu özellik adeta tavan yapmış bir boyuta ulaşmıştı.

Kendilerini şehrin tek hâkimi, Müslümanları ise sığıntı gibi gören bu anlayışa karşılık Yüce Allah şu cevabı vermektedir:

2. وَلِلّٰهِ الْعِزَّةُ وَلِرَسُولِه۪ وَلِلْمُؤْمِن۪ينَ وَلٰكِنَّ الْمُنَافِق۪ينَ لَا يَعْلَمُونَ “(Oysa) itibar yalnızca Allah’a, Elçisine ve müminlere aittir fakat münafıklar (bunu da) bilmezler.” Yüce Allah Medineli münafıkların oraya hicret eden Muhacirleri ve onlara yardım eden Ens ar’ı hor ve hakir görmelerini cevapsız bırakmamakta, kendilerinde sandıkları izzet ve şerefin asıl adresini göstermektedir. Buna göre, izzet, güç, şeref, haysiyet sadece ve sadece Yüce Allah’ta, O’nun Rasülü’nde ve bir de müminlerdedir.

Gerçek böyle olmasına rağmen münafıkların bunu bilmedikleri, anlamadıkları ya da bilip anlamak istemedikleri de ayetin sonunda وَلٰكِنَّ الْمُنَافِق۪ينَ لَا يَعْلَمُونَ “Fakat münafıklar (bunu) bilmezler” beyanıyla dile getirilmektedir.

a) Kur’an’da 11 kez(44) geçen الْعِزَّة [el-‘ızzeh] kelimesi “üstün kudret, onur, yücelik, izzet, şeref, haysiyet” ve “nimet, kudret”(45) manasına gelmekte, لِلّٰهِ [lillâhi] ifadesinin öne alınması gereği izzete sahip olma arzusu olan kişinin bunun bütünüyle ve sadece Yüce Allah’ın katında olduğunu bilmesi istenmektedir.

Âl-i İmrân 3:26’da yer alan [tü‘ızzü ] fiili de bu kelimenin fiil kalıbıdır ve aynı manayı içermektedir. Nisâ 4:139’da geçtiği gibi, Müslümanları bırakıp da kâfirleri dost edinenlerin dilleriyle inandıklarını söyleseler de gönülleriyle iman etmedikleri anlaşılmakta, dolayısıyla izzet ve şerefi onların yanında aramaları kınanmakta, şeref ve haysiyetin bütünüyle Yüce Allah’ın katında olduğu bildirilmektedir.

b) Fâtır 35:10’da da açıkladığımız üzere, benzerleri çeşitli ayetlerde(46) de bulunan bu konu, bir insanın kimden yana olması ve şerefi nerede araması gerektiğini öğretmekte, bu makamın Yüce Allah’ın katı ve rızası olduğunu ortaya koymaktadır.

Ayetin indirildiği zamanı dikkate aldığımızda, verilmek istenen mesajın şöyle olduğunu söyleyebiliriz: Her kim ilahlara ve putlara taparak veya Medine’deki münafıklar ile kitap ehlinin durumuna, yani sahte güce aldanarak herhangi bir izzet ve şeref arıyorsa, bilsin ki şeref ve onur bütünüyle Yüce Allah’ın katındadır; bu nedenle Allah’a kulluk etsin ve izzeti O’na kullukta arasın.(47) Meryem 19:81’de de beyan edildiği gibi, “Mekkeli müşrikler kendilerine izzet ve şeref katsınlar diye Allah’ın peşi sıra putları ilah edinmişlerdi.” İşte bu ayette böylelerine de cevap verilmektedir.

Yûnus 10:65’te şöyle buyurulmaktadır: “(Ey Peygamber!) Onların (inkârcıların) sözleri seni üzmesin! Muha kkak ki izzet (ve üstünlük) bütünüyle Allah’ındır. O, işitendir; bilendir.” Yüce Allah münafıkların hezeyanlarına karşılık müminlere ve Hz. Peygamber’e moral vermekte ve bütün gücün Allah’ta olduğunu beyan etmektedir. Aynı şekilde Fâtır 35:10’da da şöyle buyurulmaktadır: “Kim şeref (onur, haysiyet) istiyorsa, (bilsin ki), şeref (onur, haysiyet) bütünüyle Allah’ındır (O’nun katındadır).”

c) Yorumunu yapmakta olduğumuz Münâfikûn 63:8’de ise izzet, şeref, itibar vs. değerlerin Yüce Allah’a, Rasûlüne ve müminlere ait olduğu bildirilmekte, bütün bu kullanımlarda vurgulu ifadeler tercih edilmektedir. Rasûl’e ait olan izzet Yüce Allah’ın sevgisini kazanmanın ona t abi olmakla mümkün kılınması nedeniyledir.(48) Müminlere ait olan ise elbette Allah’tan yana olmaları ve Rasûlüllah’a tabi olmaları nedeniyledir. Sonuçta izzet bütünüyle Yüce Allah’ın katındadır; izzetli olmak da O’nun rızasını kazanmadadır.

Anlaşılan o ki, hiçbir insan veya Müslüman onur ve haysiyeti başkalarında aramamalıdır; başkalarındaki izzet görüntülerinin sahte olduğunu bilmeli ve Yüce Allah’tan yana olmanın derin huzurunu yaşamalıdır. Yüce Allah’a boyun eğenleri Allah aziz, yani üstün kılacaktır.

Müslümanların üstün olacaklarıyla ilgili olarak Âl-i İmrân 3:139’da “Gevşemeyin; hüzünlenmeyin; eğer müminlerseniz siz üstünsünüz” buyurulmaktadır. Mâide 5:56’da “Allah’ın tarafında olanların galip geleceği” bildirilmekte, A‘râf 7:128 ve Kasas 28:5’te “önceleri zayıf düşürülenlerin daha sonra önderler yapılacağı ve iktidara vâris kılınacakları” beyan edilmekte, Enbiyâ 21:105’te “yeryüzüne Allah’ın salih kullarının vâris kılınacakları” müjdelenmektedir.

Nûr 24:55’te “iman edip salih ameller işleyenlerin yeryüzünde iktidar sahibi kılınacakları” haber verilmekte, Sâffât 37:171-173’te “elçi kullarla ilgili olarak Allah’ın ‘onlar mutlaka yardıma eriştirilecektir ve bizim ordularımız mutlaka galip gelecektir’ şeklindeki kuralının geçerli olduğu” belirtilmekte, Mü’min 40:51’de “Yüce Allah’ın peygamberlere ve müminlere yardım edeceği” zikredilmekte, Mücâdele 58:21’de ise “Allah’ın ve elçilerin mutlak surette üstün olacakları, çünkü Allah’ın en güçlü ve yüce olduğu” ifade edilmektedir.

Ayrıca En‘âm 6:34’te ve Yûsuf 12:110’da Yüce Allah’ın elçilerine yardımının geldiği ifadeleri de aynı manayı destekler mahiyettedir. Tâhâ 20:68’de de benzer bir içerik söz konusudur. Dahası Âl-i İmrân 3:160’ta Allah’ın yardım ettiği kişilere başka hiç kimsenin galip gelemeyeceği bildirilmektedir.

Dipnotlar

• 41-) Buh a r i , Tefsir, 318-320. 42-) Zemahşeri, age ., IV, 529-530; Razi, age ., XXX, 17. 43-) Semerkandi, age ., III, 453; Taberi, age ., XXVIII, 112-116.
• 44-) Bakara 2 : 206; N isâ 4: 139; Yûnus 10 : 65; Şu‘ arâ 26 : 44; Fâtır 35 : 10; Sâffât 37 : 180; Sâd 38 : 2, 82; Münâfikûn 63 : 8. 45-) Semerkandi , age ., II, 127.
  • Bakara 2/206 Nisâ 4/139 Yûnus 10/65 Şu‘arâ 26/44 Fâtır 35/10 Sâffât 37/180 Sâd 38/2 Münâfikûn 63/8
• 46-) Âl-i İmrân 3 : 26; N isâ 4: 139; Yûnus 10 : 65; Fâtır 35 : 10; Sâffât 37 : 180; Sâd 38 : 82; Münâfikûn 63 : 8. 47-) Taberi , age ., XXII, 119-120.
  • Âl-i İmrân 3/26 Nisâ 4/139 Yûnus 10/65 Fâtır 35/10 Sâffât 37/180 Sâd 38/82 Münâfikûn 63/8
• 48-) Âl-i İmrân 3 : 31.
  • Âl-i İmrân 3/31