Hûd Suresi

Mekke’de risâletin 11-12. yılları arasında indirilmiş olması muhtemel olan, 123 âyetten oluşan, adını 50. âyette geçen هُود hûd kelimesinden alan Hûd sûresi, inişe göre 69, resmî sıralamada ise 11. sûredir.

Hûd sûresi, resmî sıralamada öncesindeki Yûnus sûresiyle yakın konu birlikteliğine sahiptir. Bu bağlamda her iki sûrede de mukatta‘a harfleriyle başlayıp ilahi mesaja dikkat çekilmesi (Yûnus 1-2; Hûd 1-2), kâinat kitabına gönderme yapılması (Yûnus 3-6, ; Hûd 7), müşriklerin Hz. Peygamber’den sıra dışı istekleri ve beklentileri (Yûnus 15-16; Hûd 12), Hz. Nûh’un kıssasına dair içerikler (Yûnus 71-73; Hûd 25-49), Hz. Mûsâ’nın Firavun ve İsrailoğullarıyla ilişkileri (Yûnus 75-93; Hûd 96-99) gibi konular ele alınmaktadır. Bu arada vahyin benzerinin getirilmesi manasında meydan okuyuculuğu da her iki sûrenin ortak konuları arasındadır (Yûnus 38; Hûd 13). Hûd sûresi, mukatta‘a harferiyle başlamakta, Yüce Allah’tan başkasına kulluk edilmemesi için âyetlerin bizzat Yüce Allah tarafından açıklandığı beyan edilmekte, insanların Yüce Allah’a yönelik görevlerine dikkat çekilmektedir. Bu arada kâinat kitabından bir pasaj ile insanoğlunun çeşitli davranış özellikleri üzerinde durulmaktadır.

12. âyetten itibaren, Hz. Peygamber’in muhataplarının baskısıyla vahiyden uzak tutulma girişimlerinin sonuçsuz kaldığı, sonrasında vahyin 10 sûrelik meydan okuyuşu, dünya hayatının geçiciliği ve aldatıcılığı ile Yüce Allah’a yalan iftira edenlerin en zalimler olduğu bilgisine yer verilmekte, iman edip salih ameller işleyenlerin ise cennet ödülleriyle buluşturulacağı belirtilmektedir.

25-49. âyetlerde, Hz. Nûh’un, 50-60. âyetlerde Hz. Hûd’un, 61-68. âyetlerde Hz. Sâlih’in, 69-76. âyetlerde Hz. İbrâhim’in, 77-83. âyetlerde Hz. Lût’tan, 84-95. âyetlerde Hz. Şuayb’ın, 96-99. âyetlerde ise Hz. Mûsâ’nın kıssalarına yer verilmekte, kıssaların çok önemli ibretlik yanları dikkatlere sunulmaktadır.

100. âyetten itibaren, azgınların mahşerdeki korkunç akıbeti gündeme getirilmekte, cehennemin de cennetin de gökler ve yer devam ettiği sürece devam edeceği bildirilmekte, her ikisi için de Yüce Allah’ın dilemesi durumunda durumun değişebileceği beyan edilmektedir.

112. âyette, başta Hz. Peygamber olmak üzere her müslümanın emredildiği üzere istikamet sahibi olması emri yer almakta, 113. âyette zalimlere zerre kadar bile olsa meyledilmemesi gerektiği, aksi takdirde ateşin kaçınılmaz olacağı ve Yüce Allah’tan başka hiçbir dostun olamayacağı, söz konusu kişilere yardım edilemeyeceği ifade edilmektedir.

114. âyetten itibaren, namaz vakitlerine, helak edilen kavimlerin helak nedenlerine, insanlığın ihtilafa devam ettiklerine, kıssaların anlatılma nedenine ve inkârcılara yönelik azap tehdidine yer verilmekte, son âyette ise Yüce Allah’ın bilgisine, O’na kulluk edip güvenilmesinin zorunlu olduğuna ve kullarının yaptığından habersiz olmadığına değinilmektedir.

Yüce Allah, sûrenin 77-83. âyetlerinde Hz. Lût’un kıssasını gündeme getirmekte, diğer sûrelerde yer alan kısımlara ilave olarak, kıssanın sadece burada geçen birtakım detaylarına dikkat çekmektedir.

a) Hz. Lût’un Kıssası

Yüce Allah, sûrenin 77-78. âyetlerinde meleklerin Hz. Lût’a geldiklerinde onun üzüldüğünü, içinin daraldığını, o günün son derece zor bir gün olacağını beyan ettiğini, daha önceden de aynı ahlaksızlığı yapan kavminin çarçabuk bir şekilde yanına geldiğini haber vermekte, sonrasında Hz. Lût’un onlara şöyle dediğini hatırlatmaktadır: “Ey kavmim! İşte şunlar kızlarımdır (onlarla evlenin); sizin için onlar daha temizdir. Allah’a karşı duyarlı olun ve misafirlerimin önünde beni rezil etmeyin! İçinizde hiç mi aklı başında bir adam yok!”

ı. Hz. Lût’un Üzüntüsü ve Endişesi

وَلَمَّا جَآءَتْ رُسُلُنَا لُوطًا س۪يٓءَ بِهِمْ وَضَاقَ بِهِمْ ذَرْعًا وَقَالَ هٰذَا يَوْمٌ عَص۪يبٌ “Elçilerimiz Lut’a gelince, (Lut) onların yüzünden üzülmüş ve onlardan dolayı içi daralmıştı da ‘Bu, zor bir gündür.’ demişti.”

Âyettekiوَلَمَّا جَآءَتْ ve lemmâ câet fiili “ve gelince, geldiği zaman”; رُسُلُنَا rusülünâ tamlaması “bizim elçilerimiz”;لُوطًا lûten kelimesi “Lût’a”; س۪يٓءَ sîe edilgen fiili “kötüleşmişti”; بِهِمْ bihim ifadesi “onlarla ilgili, onlardan dolayı”;وَضَاقَ بِهِمْ ذَرْعًا ve dâka bihim zer‘an ifadesi “onlarla ilgili içi daralmıştı”; وَقَالَ ve kâle fiili “ve demişti ki”; هٰذَا hâzâ kelimesi “işte bu”; يَوْمٌ عَص۪يبٌ yevmun ‘asîbun tamlaması ise “çetin bir gün(dür)” demektir.

Burada azapla görevli meleklerin gelişi nedeniyle Hz. Lût’un durumu anlayıp içinin daralması gündeme getirilmektedir.

1. وَلَمَّا جَآءَتْ رُسُلُنَا لُوطًا س۪يٓءَ بِهِمْ وَضَاقَ بِهِمْ ذَرْعًا “Elçilerimiz Lut’a gelince, (Lut) onların yüzünden üzülmüş ve onlardan dolayı içi daralmıştı.” Yüce Allah öncelikle Hz. İbrâhim’in yanına geldiğini, eşi Hz. Sâre’yi ve kendisini bir çocukla müjdelediklerini haber verdiği elçi meleklerin daha sonra Hz. Lût’un yanına gittiklerini haber vermektedir.

Hz. Lût’un kıssası hakkındaki genel bilgileri Şu‘arâ’ 26/160’ta vereceğiz. Burada kıssanın ilgili kısmını ele alacak ve yorumlarımızı bu çerçevede yapmaya çalışacağız. Hz. Lût’un kıssasıyla ilgili olarak A‘râf 7/80-84, Şu‘arâ’ 26/160-175, Neml 27/54-58 ve Kamer 54/33-40’te çeşitli açıklamalar yer aldığı için burada aynı konulara ayrıntılı olarak tekrar değinmeyeceğiz.

a) وَلَمَّا جَآءَتْ رُسُلُنَا لُوطًا “Elçilerimiz Lût’a gelince.” Melekler Hz. Lût’un yanına geldiğinde tıpkı Hz. İbrâhim gibi o da durumu yadırgamış ve Hıcr 15/61-64’te de geçtiği gibi onlarla şu konuşmayı yapmıştı: “Melek olan elçiler Lût’un âilesine gelince Lût onlara ‘Hakikaten siz tanınmayan kimselersiniz’ demişti. (Melekler şöyle) cevap vermişti: Bilakis, biz sana, onların şüphe etmekte oldukları şeyi (azabı ve helâkı) getirdik. Sana gerçeği getirdik; biz, hakikaten doğru söyleyenleriz.” İşte bu konuşmalar yaşandıktan sonra Hz. Lût durumun vahametini anlamıştı.

Hz. Lût Sodom ve Gomore’de görev yaptığı esnada ilgili şehirlerdeki azgın kavim tarihte eşi görülmemiş bir sapkınlık içerisindelerdi. Konuyla ilgili A‘râf 7/80’de şöyle buyrulmaktadır: “Lût’u da (peygamber göndermiştik de) kavmine demişti ki: Sizden önce hiçkimsenin yapmadığı bir çirkinliği/ahlaksızlığı mı yapıyorsunuz? Kadınları bırakıp da şehvetle erkeklere yanaşıyorsun (öyle mi?) Doğrusu siz azgın/taşkın bir topluluksunuz.” Aynı mesaj büyük oranda aynı kelimelere ‘Ankebût 29/28’de de geçmektedir. İşte azap melekleri bu azgınlık ve sapkınlık içerisinde debelenen kavminin helakiyle ilgili olarak Hz. Lût’un yanına gelmişti.

b) س۪يٓءَ بِهِمْ وَضَاقَ بِهِمْ ذَرْعًا “(Lût) onların yüzünden üzülmüş, onlardan dolayı içi daralmıştı.” Hz. Lût yanına melekler geldiğinde onların geliş nedenini bildiği için üzülmüş ve içi daralmıştı. Konuyla ilgili olarak benzer içerikte olmak üzere ‘Ankebût 29/33’te şu bilgiler yer almaktadır: “Elçilerimiz Lût’a gelince, Lût onlar hakkında tasalanmış ve (onları korumak için) ne yapacağını bilememişti. Ona ‘Korkma, tasalanma! Çünkü biz seni de (azapta) kalacaklar arasında bulunan eşin müstesna aileni de kurtaracağız’ demişlerdi.”

Âyette geçen س۪يٓءَ بِهِمْ sîe bihim ifadesi “onlar nedeniyle kaygılanmak”, “elçiler nedeniyle çok zor bir duruma düşmek”, “derin bir kaygı duymak”, “sıkılmak” manasına gelmektedir. Ayrıca devamında zikredilen ضَاقَ بِهِمْ ذَرْعًا dâka bihim zer‘an ifadesi ise “onlar için arşını daralmak”, “acziyet içinde kalmak”, “ne yapacağını şaşırmak”, “içi daralmak”, “eli ayağı dolaşmak”, “telaşlanmak” gibi anlamlar içermektedir.(1)

Meleklerin gelişi nedeniyle Hz. Lût’un üzülmesinin ve içinin daralmasının muhtemel sebeplerinden birisi, meleklerin muhtemelen genç erkekler şeklinde gelmesi olabilir. Çünkü o kavim homoseksüellik denen ahlaksızlığı işliyorlardı. Korkusunun nedeni şehir halkının onlara kötülük girişimde bulunma endişesiydi. Gelenler Hz. Lût’un misafirleriydiler ve onlara herhangi bir zarar vermek istemeleri durumunda melekleri koruyabilecek ve halkı kötü fiillerinden engelleyebilecek bir durumu yoktu. İşte bu nedenle kaygılanmış, eli ayağı adeta birbirine dolanmış, çaresiz bir hale düşmüştü.

2. وَقَالَ هٰذَا يَوْمٌ عَص۪يبٌ “(Lût), ‘Bu, zor bir gündür.’ demişti.” Hz. Lût gelenlerin melek olduğunu fark ettikten sonra, azgın şehir halkının da ahlaksızlık girişiminde bulunabileceklerini bildiği için, o gün orada korkunç şeylerin olacağını anlamıştı. Çünkü karşıda olanlar Yüce Allah’ın azap ve helakle görevlendirdiği meleklerdi ve son derece kötü olaylar yaşanacaktı. İşte bu nedenle o günün çok zor ve şiddetli(2) geçeceğini beyan etmişti.

ıı. Kavminin Ahlaksızca Gelişi

وَجَآءَهُ قَوْمُهُ يُهْرَعُونَ اِلَيْهِ وَمِنْ قَبْلُ كَانُوا يَعْمَلُونَ السَّيِّـَٔاتِ “(Lut’un) kavmi, koşarak onun yanına gelmişlerdi. Daha önce de o kötü işleri yapmaktalardı.”

Âyetteki وَجَآءَهُ ve câehû fiili “ve ona gelmişti”; قَوْمُهُ kavmuhû tamlaması “onun kavmi”; يُهْرَعُونَ yuhra‘ûne edilgen fiili “koşuşturarak”; اِلَيْهِ ileyhi ifadesi “ona”; وَمِنْ قَبْلُ ve min kablü ifadesi “ve daha önce”; كَانُوا يَعْمَلُونَ kânû ya‘melûne ifadesi “yapıyorlardı”; السَّيِّـَٔات es-seyyiâti kelimesi ise “o kötülükleri” demektir.

Burada kavminin Hz. Lût’un misafirlerinin yanına koşarak geldikleri ve söz konusu kötü işleri yapmakta oldukları gündeme getirilmektedir.

1.وَجَآءَهُ قَوْمُهُ يُهْرَعُونَ اِلَيْهِ “(Lut’un) kavmi, koşarak onun yanına gelmişlerdi.” Yüce Allah azgın ve ahlaksız kavminin koşarak Hz. Lût’un yanına geldiğini haber vermektedir. Bu ahlaksız topluluk Hz. Lût’un yanına muhtemelen genç ve yakışıklı erkekler suretinde gelen melekleri insan sandıkları için ve erkeklerle yaptıkları ahlaksızlıkları icra etmek üzere süratlice Hz. Lût’un ve misafirlerinin bulunduğu yere gelmişlerdi.

Onların ahlaksız düşünceleri bağlamında Kamer 54/37’de şu bilgiler yer almaktadır: “Dahası onlar, (ahlaksız emelleri için) Lût’un misafirlerinden yararlanmak bile istemişlerdi.” Konunun ele alındığı Hıcr 15/67’de “Şehir halkı, birbirlerini kutlayarak, (meleklerin yanına) gelmişlerdi” buyrularak şehir halkının genç erkekler suretinde gelen meleklerin Hz. Lût’un yanında bulunduğu haberini alınca birbirlerini müjdeleyerek onun yanına gelmişlerdi. Bu haberi onlara Hz. Lût’un hanımının ulaştırdığı rivayet edilmektedir.(3)

Âyette yer alanاِلَيْهِ ilehi ifadesi her ne kadar Hz. Lût’u ifade etse de maksat onun yanına gelen misafirlerdir. Bir kez de Sâffât 37/70’de geçen يُهْرَعُونَ yuhra‘ûne edilgen fiili “koşmak, süratli hareket etmek, harıl harıl seyirtmek” gibi manalara gelmektedir.(4) Aslında bu fiil bu kalıpta geldiği için, sanki onları birileri koşturmuş gibi bir durum söz konusudur ki bu da onların içinde besledikleri ahlaksızlık duygusu olabilir. Hz. Lût’un kavmi koşmamış da adeta koşturulmuşlardı.

2. وَمِنْ قَبْلُ كَانُوا يَعْمَلُونَ السَّيِّـَٔاتِ “Daha önce de o kötü işleri yapmaktalardı.” Bu cümlede söz konusu azgın ahlaksızların daha önceden de muhtemelen Hz. Lût’un risaletinden önce de oğlancılık yapmakta oldukları beyan edilmektedir.(5) Onlar bu çirkinliği arsızca ve sürekli yaptıkları için hiçbir utanma ve sıkılma hissetmeden bu işi yapıyorlardı.

“Lût’u da (peygamber olarak göndermiştik de) kavmine şöyle demişti: Böyle bir çirkinlik (ahlaksızlık) mı yapıyorsunuz?” meâlindeki A‘râf 7/80 ve Neml 27/54’te de yer aldığı gibi, Yüce Allah, bu âyette Hz. Lût’un kavminin fuhuş yaptığını haber vermektedir. Bu âyette sözü edilen الْفَاحِشَة el-fâhışeh kelimesi bağlam gereği erkek erkeğe yapılan “homoseksüellik” ahlaksızlığıdır. Çeşitli âyetlerde ele aldığımız üzere, f-h-ş kökünden kelimeler Kur’ân’da 24 yerde geçmekte ve çeşitli kalıplarda “kötülük”;(6) “fuhuş” (kadın-erkek zina,(7) lezbiyenlik,(8) homoseksüellik(9)); “cimrilik”;(10) “zulüm”(11) gibi anlamlara gelmektedir. İşte yorumunu yapmakta olduğumuz âyette geçen الْفَاحِشَة el-fâhışeh kelimesi de “homoseksüellik” demektir.

Hz. Lût, kavminin erkeklere varmasını, cinsel ahlaksızlık anlamındaki bu tercihlerini اَتَاْتُونَ ete’tûne ifadesinde soru edatıyla dile getirmektedir. Bu ifadenin düz cümle şeklindeki bir benzeri de ‘Ankebût 29/28’de yer almaktadır. İki kullanımı birlikte düşündüğümüzde, yorumunu yapmakta olduğumuz âyetteki soru cümlesinden maksadın aslında soru sormak olmadığı, “inkârî bir soru tekniği” kullanılarak bu çirkin fiili yapanların kınandığı anlaşılmaktadır.

Hz. Lût’un kavminin yaptığı ahlaksızlıklarla ilgili olarak A‘râf 7/81’de şöyle buyrulmaktadır: “Kadınları bırakıp da şehvetle erkeklere yanaşıyorsun (öyle mi?) Doğrusu siz haddi aşan bir topluluksunuz.” Bu cümlenin bir benzeri Neml 27/55’te başta soru edatıyla yer almakta, âyetin sonu bu kavmin son derece cahil bir topluluk olduğu mesajını vermektedir. ‘Ankebût 29/29’da da bu konu soru cümlesi şeklinde gelmekte, ancak orada bu ahlaksız fiilin iki yönüne daha değinilmektedir. Bu bağlamda ilgili âyette insan neslinin üreme sisteminin bu şekilde kesilip engellendiği ve Lût kavminin bu ahlaksızlığı külüplerinde topluca yaptıkları beyan edilmektedir.

İnsan neslinin üremesi ve cinsel ihtiyaçların meşru ve helal yollardan karşılanması için Yüce Allah kadın ve erkeği birbinin eşi olarak yaratmış, nikâh kurumuyla da beraberliklerini mümkün kılmıştır. Bakara 2/187 ve Rûm 30/21’de beyan edilen hususlar bu noktaları öne çıkarmaktadır. Bu kurala rağmen Hz. Lût’un azgın kavmi bu sisteme başkaldırmış, kadınları bırakıp erkeklere yanaşma ahlaksızlığını tercih etmişlerdi.

Hz. Lût’un kavmine söylediği sözlerle ilgili olarak benzer ifadelerden birisi Şu‘arâ’ 26/165-166’da meâlen şöyle geçmektedir: “Rabbinizin sizler için yarattığı eşlerinizi bırakıp da, insanlar içinden erkeklere mi yaklaşıyorsunuz? Doğrusu siz sınırı aşmış (sapık) bir topluluksunuz!”

Bu âyetteki ‘âdûne kelimesi ile Neml 27/55’teki techelûne fiilinin verdiği anlam, A‘râf 7/81’deki müsrifûne kelimesinin anlamını da ortaya koymaktadır. Nitekim bu kavim aslında sınırı aşan, cahilâne bir ahlaksızlık ortaya koyan, ölçü tanımayan, yoldan çıkan ve taşkınlıkta sınır tanımayan bir mahiyet arz etmekte, insanlık tarihinin en karanlık sayfalarından birini oluşturmaktadır.

ııı. Hz. Lût’un Onlara Teklifi

قَالَ يَا قَوْمِ هٰٓؤُ۬لَآءِ بَنَات۪ي هُنَّ اَطْهَرُ لَكُمْ فَاتَّقُوا اللّٰهَ وَلَا تُخْزُونِ ف۪ي ضَيْف۪ي اَلَيْسَ مِنْكُمْ رَجُلٌ رَش۪يدٌ “(Lut, kavmine) şöyle demişti: Ey kavmim! İşte şunlar kızlarımdır (onlarla evlenin)! Sizin için onlar daha temizdir. Allah’a karşı takvâlı (duyarlı) olun ve misafirlerimin önünde beni rezil etmeyin! İçinizde hiç mi aklı başında bir adam yok!”

Âyetteki قَالَ kâle fiili “demişti ki”; يَا قَوْمِ yâ kavmi hitabı “ey benim kavmim”; هٰٓؤُ۬لَآءِ hâülâi kelimesi “işte şunlar”; بَنَات۪ي benâtî tamlaması “benim kızlarım(dır)”; هُنَّ hünne zamiri “onlar”; اَطْهَرُ atheru kelimesi “daha temiz(dir), daha uygun(dur)”; لَكُمْ leküm ifadesi “sizin için”; فَاتَّقُوا fettekû emri “takvalı, duyarlı olun”; اللّٰهَ allâhe kelimesi “Allah’a karşı”; وَلَا تُخْزُونِ ve lâ tuhzûni emri “ve beni rezil etmeyin”;ف۪ي ضَيْف۪ي fî dayfî tamlaması “benim misafirlerimin (yanın)da”; اَلَيْسَ مِنْكُمْ eleyse minküm sorusu “içinizden hiç mi yok”; رَجُل racülün kelimesi “(şöyle) bir kişi, erkek, adam”; رَش۪يد raşîdün sıfatı ise “aklı başında” demektir.

Burada Hz. Lût’un azgın ve ahlaksız kavmine karşı yaptığı uyarı gündeme getirilmektedir.

1. قَالَ يَا قَوْمِ هٰٓؤُ۬لَآءِ بَنَات۪ي هُنَّ اَطْهَرُ لَكُمْ “(Lut, kavmine) şöyle demişti: Ey kavmim! İşte şunlar kızlarımdır (onlarla evlenin)! Sizin için onlar daha temizdir.” Hz. Lût yanına gelen meleklere karşı çirkin arzular içerisinde bulunan ve bu nedenle de evine gelen kavmine seslenmiş, kızlarını kendilerine teklif etmişti. “Ey kavmim” hitabı Hz. Lût’un o aşamada bile henüz onları dışlamadığını, ötekileştirmediğini gösteren gönül alıcı ve kibar bir hitap şeklinde gerçekleşmiştir.

“İşte şunlar kızlarım” ifadesinden kasıt kendi kızları da, o toplumun yetişkin kızları da olabilir. Hz. Lût’un kaç tane kızı olduğunu bilemediğimiz gibi, ahlaksızlık için gelenlerin kaç kişi olduğu hakkında da tahminlerin ötesinde malumatımız yoktur. Sayı fazla ise o zaman maksadı “kavminin kızları” şeklinde anlayabiliriz.(12) Dahası, burada bir teşbîh-i belîğ var kabul edilebilir. Buna göre mesaj “kavmimin kızları benim kızlarım” şeklinde anlaşılmış olur. Peygamberlerin hanımları ümmetin anneleri olduğu gibi,(13) peygamberler de aslında ümmetin manevi babası mesabesindedir.(14)

Konuyla ilgili olarak Hıcr 15/71’de “(Lût:) ‘İşte kızlarım! (Düşündüğünüzü) yapacaksanız (onlarla evlenin)’ demişti” buyrulduğu için orada da tıpkı yorumunu yapmakta olduğumuz âyette olduğu gibi بَنَات۪ي benâtî “kızlarım” tamlaması kullanılmaktadır. Ayrıca bir âyet sonra da bu defa Lût kavminin sapkın azgınları Hz. Lût’a hitap ederken بَنَاتِكَ benâtike “kızların” ifadesini kullanmışlardı.

Demek ki azgın kavmine Hz. Lût kendi kızlarıyla olabileceği gibi kavminin kızlarıyla da birlikte olmalarının yani onlarla evlenmelerinin daha uygun olacağını belirtmiştir. Âyetteki اَطْهَرُ ather kelimesi “daha temiz, daha uygun” manasına gelmektedir. Bu kelimenin verdiği anlamın zıddına olarak, onların erkeklere yönelik tercihlerinin çok uygunsuz, ahlaksız, zararlı ve pis olduğu ortaya konulmuş olmaktadır.

2. فَاتَّقُوا اللّٰهَ وَلَا تُخْزُونِ ف۪ي ضَيْف۪ي “Allah’a karşı takvâlı (duyarlı) olun ve misafirlerim(in önün)de beni rezil etmeyin!” Hz. Lût kavmine adeta yalvarmış ve yanına gelmiş olan melek misafirlerinin huzurunda kendisini rezil etmemeleri gerektiğini beyan etmiştir.

Âyette geçen فَاتَّقُوا اللّٰهَ fettekullâhe ifadesi “Allah’a karşı takvâlı olmak”, “O’nun belirlediği esasları hayata geçirmek”, “O’na karşı duyarlı olmak”, “O’nun istediği gibi hayatı yaşamak”, “sorumlu davranmak”, “sorumluluğunu bilmek”, “çok hassas davranmak” gibi bir manalar içermektedir. Buradaki وَلَا تُخْزُونِ lâ tuhzûni ifadesi de “beni rezil rüsva etmeyin”, “beni mahcup etmeyin”, “beni küçük düşürmeyin” demektir.(15) لَا تُخْزُونىِ lâ tuhzûnî şeklinde kelimenin sonunda gizli “mütekellim yâ”sı var kabul edilmektedir ki bu nedenle nûn harfinin harekesi kesra’dır, esredir.

Bu meselenin ele alındığı Hıcr 15/68-69’da şöyle buyrulmaktadır: “(Lût) onlara ‘Bunlar benim misafirimdir. Sakın beni utandırmayın. Allah’a karşı duyarlı olun; beni rezil etmeyin!’ demişti.” Hz. Lût yanına gelen meleklerle ilgili çirkin düşünceler içinde bulunan bu sapkınları son bir kez daha uyarmış olmasına rağmen, onların cevabı olumsuz olmuştu. Bununla ilgili cevapları ise bir sonraki âyette ele alınmaktadır.

3. اَلَيْسَ مِنْكُمْ رَجُلٌ رَش۪يدٌ “İçinizde hiç mi aklı başında bir adam yok!” Hûd 11/87 ve ve 97’de de geçen رَش۪يد reşîd kelimesi “Hakkı söyleyen, doğruya ulaştırılmış, ahlaksızları bu davranışlarından uzaklaştıracak kişi” manasına gelmektedir. Hz. Lût, azgın ve ahlaksız kavminin tutumunun olumsuz olduğunu ve son derece kararlı davrandıklarını görünce, bu defa kendilerine hitaben, “içinizde hiç mi doğruyu gören, doğruya ulaştıran, hakkı söyleyebilecek, aklı başında biri yok” diyerek tepkisini dile getirmişti.(16)

b) Hz. Lût’un Kavmiyle Konuşması ve Yaşanan Akıbet

Yüce Allah, sûrenin 79-83. âyetlerinde kavminin ona seslenerek “Senin kızlarında bizim bir hakkımız olmadığını bilirsin. Sen bizim ne istediğimizi elbette biliyorsun” dediklerini, buna karşılık olarak Hz. Lût’un da onlara “Keşke benim size karşı (koyacak) bir gücüm olsaydı veya güçlü bir kaleye sığınabilseydim!” dediğini haber vermektedir.

Ardından, meleklerin Hz. Lût’a şu şekilde seslendikleri bildirilmektedir: “Ey Lût! Biz Rabbinin elçileriyiz. Onlar sana asla dokunamazlar. Sen gecenin bir kısmında ailenle (yola çıkıp) yürü. Eşinden başka sizden hiçbiri geride kalmasın. Çünkü onlara gelecek olan (azap) şüphesiz ona da isabet edecektir. Onlara vaadolunan (helâk) zamanı, sabah vaktidir. Sabah yakın değil mi?” Daha sonra, ilâhi azap emri gelince, oranın üstünün altına getirildiği, üzerlerine Yüce Allah’ın katında işaretlenerek balçıktan pişirilip istif edilmiş taşlar yağdırıldığı, nihayet bu tür müdahalelerin zalimlerden uzak olmadığı ifade edilmektedir.

ı. Kavminin Hz. Lût’a Sözleri

قَالُوا لَقَدْ عَلِمْتَ مَا لَنَا ف۪ي بَنَاتِكَ مِنْ حَقّ وَاِنَّكَ لَتَعْلَمُ مَا نُر۪يدُ “(Kavmi) ‘Senin kızlarında bizim herhangi bir hakkımız olmadığını bilirsin. Sen bizim ne istediğimizi elbette biliyorsun!’ demişlerdi.”

Âyetteki قَالُوا kâlû fiili “demişlerdi ki”; لَقَدْ عَلِمْتَ le kad ‘alimte fiili “muhakkak ki bildin, biliyorsun”; مَا لَنَا mâ lenâ ifadesi “bizim için yoktur”; ف۪ي بَنَاتِكَ fî benâtike ifadesi “senin kızlarında”; مِنْ حَقّ min hakkın ifadesi “herhangi bir hak”; وَاِنَّكَ ve inneke ifadesi “muhakkak ki sen”; لَتَعْلَمُ leta‘lemu fiili “elbette biliyorsun”; مَا نُر۪يدُ mâ nürîdü ifadesi ise “ne istediğimizi, istediğimiz şeyi” demektir.

Burada kavmine kızlarını teklif eden Hz. Lût’a verdiği cevaplar gündeme getirilmektedir.

1. قَالُوا لَقَدْ عَلِمْتَ مَا لَنَا ف۪ي بَنَاتِكَ مِنْ حَقّ “(Kavmi) ‘Senin kızlarında bizim herhangi bir hakkımız olmadığını bilirsin.’ demişlerdi.” Kavmi Hz. Lût’a hitap ederek, kendilerine teklif ettiği kızlarıyla ilgili herhangi bir haklarının yani ilgilerinin ve ihtiyaçlarının bulunmadığını,(17) onlarda gözlerinin olmadığını beyan etmişlerdi. Onlara göre Hz. Lût’un kızları onların eşleri olmadığı için onlarla ilgilerinin bulunmadığını,(18) zaten kızlara ilgi de duymadıklarını söylemiş oluyorlardı. Hem bu cümledeki عَلِمْتَ ‘alimte, hem de bir sonraki cümlede yer alan تَعْلَمُ ta‘lemu fiili gereği, onlar Hz. Lût’un aslında kendilerinin ne istediklerini bildiğini söylemek istemişlerdi.

2. وَاِنَّكَ لَتَعْلَمُ مَا نُر۪يدُ “Sen bizim ne istediğimizi elbette biliyorsun.” Azgın ve ahlaksız kavmi Hz. Lût’a hitaben bu defa ne istediklerini onun gayet iyi bildiğini söylerek, erkek şeklinde gelen melek misafirleri üzerinden homoseksüellik peşinde olduklarını bir kez daha ifade etmek istemişlerdi. Âyetin isim cümlesi olarak getirilmesi, ayrıca başında “muhakkaklık” manasına gelen اِنَّ inne edatının bulunuşu ve fiilin başında da lâm/le harfinin getirilmiş olması onların bu noktadaki kararlılıklarını ortaya koymaktadır.

Konunun ele alındığı Hıcr 15/70’te geçtiği üzere, kavmi Hz. Lût’a bir dehdit savurmuş ve “Biz seni, âlemlerin (elâlemin) işine karışmaktan men etmemiş miydik?” demişlerdi. İşte bir kavim azmaya görsün, artık onların ne yapacağı kestirilemeyeceği gibi, neler söyleyecekleri, ne tür tehditler savuracakları da elbette önceden tahmin edilemez.

ıı. Hz. Lût’un Dua ve Niyazı

قَالَ لَوْ اَنَّ ل۪ي بِكُمْ قُوَّةً اَوْ اٰو۪يٓ اِلٰى رُكْنٍ شَد۪يدٍ “(Lut) ‘Keşke benim size karşı (koyacak) bir gücüm olsaydı veya güçlü bir kaleye sığınabilseydim!’ demişti.”

Âyetteki قَالَ kâle fiili “demişti ki”; لَوْ اَنَّ ل۪ي lev enne lî ifadesi “(keşke) benim için olsaydı”; بِكُمْ biküm ifadesi “sizinle ilgili olarak”; قُوَّة kuvveten kelimesi “herhangi bir güç”;اَوْ اٰو۪ي ev âvî sözcüğü “veya sığınabilseydim”; اِلٰى رُكْنٍ ilâ ruknin kelimesi “(şöyle) bir kaleye”; شَد۪يد şedîdin sözcüğü ise “güçlü” demektir.

Burada Hz. Lût’un azgın kavmi nedeniyle dile getirdiği iki arzusu gündeme getirilmektedir. Bu arzunun birincisi kendisiyle ilgili bir kuvvet sahibi olmak, diğeri ise bir mekânın gücüne sığınmaktır.

1. قَالَ لَوْ اَنَّ ل۪ي بِكُمْ قُوَّةً “(Lut) ‘Keşke benim size karşı (koyacak) bir gücüm olsaydı’ demişti.” Hz. Lût, melek misafirlerine ahlaksızca yaklaşmak için evine gelen azgın ve ahlaksız kavmine kendi kızlarını teklif etmesine rağmen, onlardan aldığı olumsuz cevap üzerine bu defa kendi kendine iki arzusunu dile getirmiştir. Buna göre ilk arzusu “keşke sizi engelleyebilecek bir gücüm olsaydı” şeklindeydi. Hz. Lût’un bu dileğinden anlaşılıyor ki, karşısındaki azgınlar oldukça güçlü insanlardı ve onlara karşı koyabilecek bir gücü ve otoritesi de yoktu.

Âyetin başındaki لَوْ lev edatının cevabı âyette gizlidir ve muhtemelen şöyle bir mesaj söz konusudur: “Eğer öyle bir gücüm olsaydı size engel olurdum; size engel olmak için elimden gelen herşeyi yapardım.”(19) Bunun benzeri kullanımların Kur’ân’da bulunduğunu belirtmeliyiz; bir örnek olarak Ra‘d 13/31’i hatırlatmakla yetinelim.

2. اَوْ اٰو۪يٓ اِلٰى رُكْنٍ شَد۪يدٍ “Veya güçlü bir kaleye sığınabilseydim!” Âyette geçen اٰو۪ي âvî kelimesi “sığınmak”; رُكْنٍ شَد۪يدٍ rukn-i şedîd tamlaması ise “güçlü, sarp bir kale”, “sağlam ve koruyucu yer” manasına gelmektedir. Hz. Lût’un ikinci dileği ise “kavminin şerrinden korunabileceği sarp ve sağlam, dahası başkalarının hiçbir şekilde ulaşamayacağı bir kaleye sığınma arzusu”ydu. Onun istediği güçlü bir dayanağa sığınabilme arzusuydu.

Bazı müfessirlerimiz buradaki maksadı “Hz. Lût’un oldukça kalabalık kabilesinden yardım talebi” şeklinde yorumlamış olsa da,(20) asıl maksat yine pek çok âlimimizin görüşü olarak onun Yüce Allah’tan istediği ilâhi himayedir. Bu noktada Hz. Peygamber’den şöyle dediği rivayet edilmiştir: “Yüce Allah Lût’a rahmetini ulaştırdı; zira o kendini gerçekten kudret sahibi bir himayeye havale etti.”(21)

ııı. Meleklerin Hz. Lût’a Yönelik Buyrukları

قَالُوا يَا لُوطُ اِنَّا رُسُلُ رَبِّكَ لَنْ يَصِلُوٓا اِلَيْكَ فَاَسْرِ بِاَهْلِكَ بِقِطْعٍ مِنَ الَّيْلِ وَلَا يَلْتَفِتْ مِنْكُمْ اَحَدٌ اِلَّا امْرَاَتَكَ اِنَّهُ مُص۪يبُهَا مَآ اَصَابَهُمْ اِنَّ مَوْعِدَهُمُ الصُّبْحُ اَلَيْسَ الصُّبْحُ بِقَر۪يبٍ “(Bunun üzerine melekler) şöyle demişti: Ey Lut! Biz Rabbinin elçileriyiz. Onlar sana asla dokunamazlar. Sen gecenin bir kısmında ailenle (yola çıkıp) yürü! Hanımından başka sizden hiçbiri geride kalmasın! Çünkü onlara gelecek olan (azap), şüphesiz ki ona da isabet edecektir. Onlara vadolunan (helak) zamanı sabah vaktidir. Sabah yakın değil mi?”

Âyetteki قَالُوا kâlû fiili “demişlerdi ki”; يَا لُوطُ yâ lûtu hitabı “ey Lût”; اِنَّا innâ ifadesi “muhakkak ki biz”; رُسُلُ رَبِّكَ rusülü rabbike tamlaması “senin Rabbinin elçileri(yiz)”; لَنْ يَصِلُوا len yesılû fiili “onlar asla ve asla ulaşamazlar”; اِلَيْكَ ileyke ifadesi “sana”; فَاَسْرِ fe esri emri “yürüt”;بِاَهْلِكَ biehlike tamlaması “senin (inanç) aileni”; بِقِطْعٍ bikıt‘ın ifadesi “bir kısmında”; مِنَ الَّيْلِ mine’l-leyli ifadesi “gecenin, geceden”; وَلَا يَلْتَفِتْ ve lâ yeltefit emri “ve geride kalmasın”; مِنْكُمْ minküm ifadesi “sizden”; اَحَد ehadün kelimesi “hiç kimse”; اِلَّا امْرَاَتَكَ ille’mraeteke istisnası “senin eşin hariç”; اِنَّهُ innehû ifadesi “muhakkak ki o”; مُص۪يبُهَا musîbuhâ ifadesi “ona isabet edecek(tir)”; مَآ اَصَابَهُمْ mâ esâbehum ifadesi “onlara (diğerlerine) isabet eden şey”; اِنَّ مَوْعِدَهُمُ inne mev‘ıdehum ifadesi “muhakkak ki onlara vaad edilen (zaman)”; الصُّبْح es-subhu kelimesi “sabah(tır)”;اَلَيْسَ eleyse sorusu “değil midir”; الصُّبْحُ es-subhu kelimesi “sabah”; بِقَر۪يبٍ bikarîbin ifadesi ise “yakın” demektir.

Burada meleklerin Hz. Lût’a yönelik sözleri, helak öncesi ona ve inanç ailesine yönelik talimatları gündeme getirilmektedir.

1. قَالُوا يَا لُوطُ اِنَّا رُسُلُ رَبِّكَ لَنْ يَصِلُوٓا اِلَيْكَ فَاَسْرِ بِاَهْلِكَ بِقِطْعٍ مِنَ الَّيْلِ “(Bunun üzerine melekler) şöyle demişti: Ey Lut! Biz Rabbinin elçileriyiz. Onlar sana asla dokunamazlar. Sen gecenin bir kısmında ailenle (yola çıkıp) yürü!” Yüce Allah meleklerin Hz. Lût’a sözlerini beyan etmek üzere yaşananları dile getirmektedir.

a) قَالُوا يَا لُوطُ اِنَّا رُسُلُ رَبِّكَ “(Melekler şöyle) demişti: Ey Lût! Biz Rabbinin elçileriyiz.” Melekler öncelikle kendi durumlarını ortaya koymuş ve “Biz Rabbinin elçileriyiz” demişlerdi. Bunu tekrar hatırlatmalarının sebebi, Hz. Lût’u ve beraberindekileri rahatlatmaktı. Muhatapların kötü niyetlerinden ve isteklerinden dolayı bunalmışlığı bu vesileyle ortadan kaldırılmak istenmişti. Bu sözlerle bir taraftan onu ve beraberindekileri teselli etmiş, diğer taraftan da azgın ve ahlaksız kavminin helak edileceğini haber vermişlerdi.

b) لَنْ يَصِلُوٓا اِلَيْكَ “Onlar sana asla dokunamazlar.” Melekler Hz. Lût’a seslenerek “Onlar sana ilişemeyecekler” sözüyle onların şerrinin kendisine dokunamayacağını, azgınlarla arasına engeller konulacağını beyan etmek istemişlerdi.(22) Konuyla ilgili olarak A‘râf 7/82 ve Neml 27/56’da birbirine yakın ifadeler kullanılmakta, kavminin Hz. Lût’u ve beraberindekileri şehirden kovmak istedikleri, çünkü müminlerin temiz kalmak istediklerini alay ederek dile getirmişlerdi.

ı. A‘râf 7/82’de de açıkladığımız üzere, Hz. Lût’un tebliğine ve yaptığı çeşitli uyarılara rağmen kavminin ona verdiği cevap Neml 27/56 ve ‘Ankebût 29/29’da da yer almaktadır. ‘Ankebût 29/29’daki ifade kavminin Hz. Lût ile alay edişlerini, eğer doğru söyleyenlerden ise kendilerine vaad ettiği “Allah’ın azabını getirmesini” ondan istedikleri bilgisini içermektedir.

Çok küçük bir değişiklikle benzer ifadenin yer aldığı Neml 27/56’da da zikredildiği üzere, Hz. Lût’un kavmi kendisine kararlı bir şekilde cevap vermişti. Çünkü her iki âyette de cümle hasr/kasr denen “vurgulu ifade” tekniklerinden biriyle şekillendirilmiştir.

Konunun geçtiği âyetlerde çıkartılmasını istedikleri kişiler için اَخْرِجُوهُمْ “Onları çıkarın” ifadesi kullanılmaktayken, bunu açıklayıcı tamlama Neml 27/56’da yer almaktadır. Orada اٰلَ لُوطٍ âle lûtın “Lût’un ailesi” tamlaması kullanılarak Hz. Lût’un ve onunla birlikte olan inanç ailesinin ülkelerinden çıkartılması isteği yer almıştır. Demek ki اٰلَ لُوطٍ “Lût’un ailesi” tamlaması “biyolojik aile bağı”nı değil, “inanç ailesi”ni ortaya koymaktadır. Kavminin tehditkâr ifadesi, inançları nedeniyle müminlerin ülkelerinden çıkartılmasına kadar varmaktadır.

“Onlar temiz kalmak isteyen insanlarmış!” meâlindeki A‘râf 7/82 ve Neml 27/56’da da zikredildiği üzere, bu söz açıkça alaycılık içermekte, ahlaklı olmak onlar tarafından ayıplanacak bir husus olarak görülmekteydi. “Onlar temiz kalmak istiyorlarmış, bizim aramızda kalarak kirlenmesinler” demeye getirerek, kendilerince muhataplarını aşağılamaktan da geri durmamışlardı. يَتَطَهَّرُونَ yetetahherûne fiili tefe‘‘ul babında (kalıbında) olduğu için, belli bir hal üzere devam etmeyi içerir; dolayısıyla alaycı sözleri içerisinde onların temiz kalmaya gayret etmeleri önemli bir yer tutmaktaydı. İnkârın temelinde inananları küçük görme, onlara hor hakir insanlar muamelesi yapma hastalığı bulunduğu için, onlar hem ülkeden çıkartma tehdidini, hem de temiz kalma alay sözünü muhataplarına yönlendirmişlerdi.

ıı. Kamer 54/36-37’de belirtildiği gibi, onlar Hz. Lût’a ve beraberindeki müminlere karşı oldukça kötü düşünceler içerisindelerdi: “(Daha önceden Lût) onları şiddetli azabımız konusunda uyarmıştı da onlar bu tehditleri kuşkuyla karşılamışlardı. Dahası onlar, (ahlaksız emelleri için) Lût’un misafirlerinden yararlanmak bile istemişlerdi de gözlerini silme kör etmiştik/gerçeği göremez hale getirmiştik ve ‘Uyarılarım (sonucu olan) azabım nasılmış (görün/tadın’ demiştik).” İşte yorumunu yapmakta olduğumuz âyetin bu cümlesinde de onların kötü niyetlerine gönderme yapılmaktadır ve melekler bu azgınların müminlere zarar veremeyeceğini kendisine müjdelemişlerdi.

c) فَاَسْرِ بِاَهْلِكَ بِقِطْعٍ مِنَ الَّيْلِ “Sen gecenin bir kısmında (inanç) ailenle (yola çıkıp) yürü!” Hıcr 15/65’te de yer alan bu ifadeye göre melekler Hz. Lût’a inanç ailesiyle birlikte geceleyin yola çıkmasını söylemişlerdi. Kur’ân’da beş kez(23) geçen اَسْرِ esri emri “gece yürüyüşü yaptırmak” demektir. بِقِطْعٍ مِنَ الَّيْلِ ifadesi ise “gecenin bir kısmında, bir parçasında”, yani “gecenin bir vakti girince, yarısında” manasına gelmektedir.(24) Râzî, İbn Abbâs’tan gelen bir rivayete göre bu vaktin “gecenin son parçası, seher vakti”(25) olduğu görüşünü dile getirmektedir.(26) Anlaşılan o ki, melekler gecenin bir yarısında veya sonrasında yola çıkmaları gerektiğini Hz. Lût’a bildirmişti.

2. وَلَا يَلْتَفِتْ مِنْكُمْ اَحَدٌ اِلَّا امْرَاَتَكَ اِنَّهُ مُص۪يبُهَا مَآ اَصَابَهُمْ “Hanımından başka sizden hiçbiri geride kalmasın! Çünkü onlara gelecek olan (azap), şüphesiz ki ona da isabet edecektir.” Âyetin bu cümlesinde üç nokta üzerinde durulmaktadır:

a) وَلَا يَلْتَفِتْ مِنْكُمْ اَحَدٌ cümlesi “Sizden hiçbiri geride kalmasın”(27) manasına gelebileceği gibi, “içinizden hiç kimse geri dönüp bakmasın” manasına da gelebilir.(28) Melekler Hz. Lût’a iman edenlerden hiç kimsenin geri kalmaması, sadece hanımının istisna edilmesi gerektiğini dile getirmişlerdi. Bu kadının geride bırakılma nedeni, Tahrîm 66/10’da belirtildiği üzere Hz. Nûh’un eşi gibi bunun da peygamber olan eşine hıyanetlik yapması, kâfirler ve sapkınlarla beraber olmayı tercih etmesiydi.

Hıcr 15/65’teki bilgilere göre, melekler Hz. Lût’un kavmini gece yola çıkarmasının ardından kendisinin de “onların arkalarından gitmesini” söylemişlerdi. Topluluk önde, kendisinin ise arkada yola çıkması gerektiği ifade edilmişti. Hz. Lût’un inanç ailesinin bulundukları yerden çıkartılmasıyla ilgili olarak Zâriyât 51/35-36’da şöyle buyrulmaktadır: “Bunun üzerine orada bulunan müminleri çıkarmıştık. Zaten orada müslümanlardan bir ev halkından başka kimse bulmamıştık.”

b) اِلَّا امْرَاَتَكَ “Hanımın hariç.” Yüce Allah, Hz. Lût’u ve inanç ailesini kurtardığını beyan etmektedir. Helakten kurtarılma işleminde “eşi” istisna edilmişti ki bu kadın A‘râf 7/83, Hûd 11/81, Hıcr 15/60, Şu‘arâ’ 26/171 ve ‘Ankebût 29/32-33'den de anlaşıldığı gibi Hz. Lût’un hanımıydı; kocasına ihanet etmişti.(29)

Bu kadın, peygamber olan eşi Hz. Lût’u değil, sapkın kavmini tercih etmiş, dolayısıyla da helak edilenler arasında kalmıştı. Onun bir kadın olmasına rağmen, erkek erkeğe yapılan bir ahlâksızlığın faillerini tercih etmesi elbette bir cinsel tercih olarak değil, tıpkı Hz. Nûh’un eşinin yaptığı gibi risalet öğretilerine karşı olan düşmanlığı noktasında görülmelidir.

Demek ki bir insan Hz. Nûh gibi bir peygamberin oğlu, Hz. İbrâhim gibi bir peygamberin babası, Hz. Nûh veya Hz. Lût gibi bir peygamberin hanımı bile olsa, eğer inanmamışsa peygamber baba, peygamber oğul veya peygamber eş ona fayda sağlayamamakta, hem dünyadaki helakten kurtaramamakta, hem de mahşerdeki azaptan geri alamamaktadır. Sorumluluklar şahsidir; çünkü kişi yaptığıyla karşılacak, ona göre hesaba çekilecektir; peygamber yakını olmak sonucu değiştiremeyecektir. Hz. Peygamber’in Kureyşlilere, Abdimenâf oğullarına, amcası Hz. Abbâs’a, Hz. Safiyye’ye ve nihayet kızı Hz. Fatma’ya söylediği de buydu.(30)

c) اِنَّهُ مُص۪يبُهَا مَآ اَصَابَهُمْ “Çünkü onlara gelecek olan (azap) şüphesiz ona da isabet edecektir.” Melekler Hz. Lût’un eşinin de diğer azgın ve ahlaksızlar gibi felakete uğrayacağını, onları yok edecek helakin onu da içereceğini, onların başına gelecek olan korkunç akıbeti o kadının da yaşayacağını beyan etmişlerdi. Âyette اَصَابَ esâbe fiilinin geçmiş zaman kalıbında getirilmesinin nedeni yaşanan dönem itibariyle felaketin mutlak surette gerçekleşecek olmasıdır.

3. اِنَّ مَوْعِدَهُمُ الصُّبْحُ اَلَيْسَ الصُّبْحُ بِقَر۪يبٍ “Onlara vadolunan (helak) zamanı sabah vaktidir. Sabah yakın değil mi?” Melekler Hz. Lût’a “Onların helak edilme vakti sabahleyindir” deyince, Hz. Lût muhtemelen azgın kavminin de bulunduğu şehirden veya bölgeden hemen çıkmak istemiş ve melekler ona “Sabah vakti yakın değil mi?” cevabını vermişlerdi.(31)

Burada soru kalıbında getirilmiş olan cümlede verilmek istenen mesaj “sabahın çok yakın olduğunu bildirmektir. Bu arada âyette yer alan اَلَيْسَ eleyse ifadesi cevabı beklenen “soru” değil, cümlenin düz halinin doğru olduğunu gösteren bir kullanımdır ve bunun Kur’ân’da çeşitli örnekleri vardır şeklindedir.(32)

Esasında, melekler Hz. Lût’un azgın kavmine isabet edecek olan azap sözünün sabah vakti olduğunu ve bunun da çok yakın olduğunu belirtmek istemişlerdi. Helak vaktinin sabahleyin gerçekleşmesiyle ilgili olarak Hıcr 15/66’da şöyle buyrulmaktadır: “Ona (Lût’a) şu hükmümüzü vahyettik: Sabaha çıkarlarken mutlaka onların kökü/ardı kesilmiş olacaktır.”

Aynı konuyla ilgili olarak Kamer 54/38-39’da da şu bilgiler yer almaktadır: “Bir sabah erkenden kendilerine, onları bir daha bırakmayacak bir azap gelip çattı ve onlara ‘Uyarılarım (sonucu olan) azabım nasılmış görün/tadın’ (demiştik).” Bu âyetlerden de açıkça anlaşıldığına göre, Hz. Lût’un kavmi o gecenin çok yakın olan sabahında korkunç bir şekilde helak edileceklerdi; işte yorumunu yapmakta olduğumuz âyette de hatırlatılan husus budur.

ıv. Lût Kavminin Korkunç Akıbeti

فَلَمَّا جَآءَ اَمْرُنَا جَعَلْنَا عَالِيَهَا سَافِلَهَا وَاَمْطَرْنَا عَلَيْهَا حِجَارَةً مِنْ سِجّ۪يلٍ مَنْضُود مُسَوَّمَةً عِنْدَ رَبِّكَ وَمَا هِيَ مِنَ الظَّالِم۪ينَ بِبَع۪يدٍ “(Azap) emrimiz gelince, oranın üstünü altına getirmiş ve üzerlerine Rabbin katında işaretlenerek (balçıktan) pişirilip istif edilmiş taşlar yağdırmıştık. Onlar (işaretli taşlar), zalimlerden uzak değildir.”

Âyettekiفَلَمَّا جَآءَ fe lemmâ câe fiili “geldiğinde, geldiği zaman”; اَمْرُنَا emrunâ tamlaması “bizim (azap) emrimiz”; جَعَلْنَا ce‘alnâ fiili “yapmıştık, kılmıştık”; عَالِيَهَا ‘âliyehâ tamlaması “onun, o ülkenin, şehrin üstünü”; سَافِلَهَا sâfilehâ tamlaması “onun altına”; وَاَمْطَرْنَا ve emtarnâ fiili “ve yağdırmıştık”; عَلَيْهَا ‘aleyhâ ifadesi “üzerlerine”; حِجَارَة hıcâraten kelimesi “taş”;مِنْ سِجّ۪يلٍ مَنْضُود min siccîlin mendûdin tamlaması “çamurdan pişmiş, hazırlanıp istif edilmiş”; مُسَوَّمَة müsevvemeten kelimesi “işaretlenmiş olarak”; عِنْدَ رَبِّكَ ‘ınde rabbike ifadesi “senin Rabbinin katında”; وَمَا هِيَ ve mâ hiye zamiri “o (hiçbir şekilde) değildir”; مِنَ الظَّالِم۪ينَ mine’z-zâlimîne ifadesi “zalimlerden”; بِبَع۪يدٍ biba‘îdin kelimesi ise “uzak” demektir.

Burada Hz. Lût’un azgın kavminin nasıl helak edildiğiyle ilgili bilgiler gündeme getirilmektedir.

1. فَلَمَّا جَآءَ اَمْرُنَا جَعَلْنَا عَالِيَهَا سَافِلَهَا وَاَمْطَرْنَا عَلَيْهَا حِجَارَةً مِنْ سِجّ۪يلٍ مَنْضُود “(Azap) emrimiz gelince, oranın üstünü altına getirmiş ve üzerlerine (balçıktan) pişirilip istif edilmiş taşlar yağdırmıştık.” Yüce Allah Hz. Lût’un azgın ve ahlaksız kavminin helak ediliş biçimi hakkında bilgi vermekte, yaşadıkları yerlerin altını üstüne getirdiğini ve üzerlerine azap kasırgası yağdırdığını beyan etmektedir. Bu ifadenin benzeri Hıcr 15/74’te de geçmektedir.

a) Burada geçen جَآءَ اَمْرُنَا câe emrunâ ifadesi daha önce ele aldığımız Hûd 11/40, 58 ve 66. âyetlerde de belirttiğimiz üzere, Yüce Allah’ın “helak ve azap emrinin gelmesi” demektir.(33) “İlahi emrin gelişi” onların alaya aldıkları ve hesaba katmadıkları ilahi azap ve helak kararıdır.

b) جَعَلْنَا عَالِيَهَا سَافِلَهَا “Oranın üstünü altına getirmiştik.” Yüce Allah Hz. Lût’un kavminin yaşadığı yerlerin üstünü altına geçirdiğini haber vermektedir. Anlaşılan o ki Yüce Allah Hz. Lût’un kavminin yaşadığı Sodom ve Gomore şehirlerinin altının üstüne getirildiğini beyan etmekte, muhtemelen bunun büyük bir sarsıntı olduğunu ortaya koymaktadır. Bu olay, bugün bilinen anlamıyla korkunç bir depremi ifade etse gerektir.

c) وَاَمْطَرْنَا عَلَيْهَا حِجَارَةً مِنْ سِجّ۪يلٍ مَنْضُود “Üzerlerine (balçıktan) pişirilip istif edilmiş taşlar yağdırmıştık.” Âyette geçen سِجّ۪يلٍ مَنْضُود siccîl-i mendûd tamlaması “çamurdan pişmiş, hazırlanıp istif edilmiş, pişmiş, salıverilmiş (sert taşlar)”,(34) muhtemelen “volkanik taşlar” gibi anlamlar içermektedir. A‘râf 7/84’te de ele aldığımız üzere, Hz. Lût’un kavminin helak edildiği yağmurun bir “bela yağmuru” veya “yağmur gibi taşlar yağdırılması”(35) şeklinde gerçekleştiği anlaşılmakta, “üzerlerine gökten hedefi belirlenip taşlaşmış balçıklar yağdırıldığı” da diğer âyetlerde beyan edilmektedir.(36) Konuyla ilgili olarak Kamer 54/34’te şöyle buyrulmaktadır: “Lût’un (inanç) ailesi hariç, üzerlerine taş (yağdıran bir fırtına) göndermiştik.”

“Üzerlerine taşların yağdırılması” muhtemelen yaşanan depremin şiddetinden kaynaklanan bir olaydı ve belki bir yanardağ patlaması da yaşanarak üzerlerine kayaların, lavların yağdırılması gerçekleşmişti. Zâriyât 51/33 ve Kamer 54/34’te olduğu gibi bu çamurdan pişirilmiş taş fırtınasının yukarıdan aşağıya doğru gerçekleştiği anlaşılmaktadır. Zaten A‘râf 7/84, Hûd 11/82, Şu‘arâ’ 26/173, Neml 27/58’te bu azap taşlarının “yukarıdan yağdırıldığı”, ‘Ankebût 29/34’te ise “gökten geldiği” açıkça ifade edilmektedir.

2. مُسَوَّمَةً عِنْدَ رَبِّكَ وَمَا هِيَ مِنَ الظَّالِم۪ينَ بِبَع۪يدٍ “O (taşlar) Rabbin katında işaretlenerek (yağdırılmıştı.) Onlar zalimlerden uzak değildir.” Burada hem taşların durumu hem de azap ve helakin evrenselliği üzerinde durulmaktadır.

a) مُسَوَّمَةً عِنْدَ رَبِّكَ “(O taşlar) Rabbin katında işaretlenerek (yağdırılmıştı).” Yüce Allah Hz. Lût’un azgın kavminin üzerine yağdırdığı azap ve helak taşlarının kendi katında işaretlenmiş olduğunu beyan etmektedir. Burada sözü edilen مُسَوَّمَة müsevvemeh kelimesi “hazırlanmış, belirlenmiş, işaretlenmiş”(37) manasında söz konusu taşların azgın kavmi helak etmek için bir anlamda özel olarak belirlenmiş olduğu anlaşılmaktadır.

b) وَمَا هِيَ مِنَ الظَّالِم۪ينَ بِبَع۪يدٍ “Onlar (işaretli taşlar) hiçbir şekilde zalimlerden uzak değildir.” Yüce Allah hem inançlarındaki şirk ve küfür, hem de davranışlarındaki ahlaksızlık nedeniyle, Hz. Lût’un kavmini “zalimlik”le nitelendirmektedir. Aynı konunun işlendiği Zâriyât 51/32’de “mücrimlik”, Zâriyât 51/34’te ise “müsriflik” yani haddini aşma ile nitelendirildikleri görülmektedir. A‘râf 7/80, Neml 27/55 ve ‘Ankebût 29/28’de onların daha önce hiç kimsenin yapmadığı bir ahlaksızlığı yaptıkları ve feci bir cahillik örneği ortaya koydukları ifade edilmektedir.

Âyetteki هِيَ hiye zamirinin söz konusu kavmin helak edilen şehirlerini nitelendirdiği ve oralarının Mekkelilere uzak olmadığı beyan edilmiş olmaktadır.(38) Burada asıl maksadın Mekkeli müşrikler olma ihtimali de oldukça kuvvetlidir.(39) Üstelik bu tür zalimlere uygulanacak azap ve helakin benzer şeyleri yapan zalimlere hiçbir şekilde uzak olmadığı ise âyette مَا mâ ve بِ bâ/bi harfleri birlikte kullanılarak ortaya konulmaktadır. Yüce Allah âyetin ve bütünüyle Hz. Lût’un kıssasının sonunda bu tür bir işlemin zalimlere uzak olmadığını beyan etmekte, böylece âyete evrensel bir mesaj katmaktadır. Söylenmek istenen şudur: Artık her kim böyle bir ahlaksızlığa gömülürse onun da akıbeti bir çeşit helaktir, perişanlıktır.

c) Hz. Lût’un kavmi gibi sınır tanımayanların akıbeti benzer şekilde sınır tanımayan bir felaketle şekillenecek ve benzer yanlışlıkları yapanlar benzer cezalarla helak edileceklerdir. Son ümmetin fertleri de bu noktada duyarlı davranmalı, dünyada azap yağmurunu, mahşerde ise ebedî azabı hak edenlerden olmamak için çaba sarfetmeleri gerektiğini unutmamalıdırlar. Cinsel anlamda ahlaksızlık yapanlar adeta tabiatın dengesini bozdukları için, helakleri de tabiat kuvvetlerinin azaba dönüşmesi şeklinde gerçekleştirilmiştir.

Tercihini inkârdan yana belirleyenler bir anlamda hakikati bozanlardır; hakikate karşı bozgunculuk yapanlardır; mücrimlerdir yani suç işleyenler ve suçtan beslenenlerdir. İnkârcıların yaşadığı akıbet, benzer inkârcılar için de bir ders olmalı, aynı hataları yapanların aynı sonuçlarla karşılaşacağını herkes bilmelidir.

Konuyla ilgili A‘râf 7/84’te geçen انْظُرْ unzur emri Hz. Peygamber’e hitaben gelse de mesaj “bak, düşün, ibret al” gibi anlamlarla bütün insanlığa yöneliktir. Kur’ân’da bu anlamda eski kavimlerden helak edilenlerin yurtlarında gezilip dolaşılması ve onların hallerinden ibretler alınması anlamında pek çok âyette emirler vardır.(40)

Dipnotlar

• 1 - Semerkandî, age., II, 168; Taberî, age., XII, 81; Zemahşerî, age., II, 397.
• 2 - Taberî, age., XII, 82; Zemahşerî, age., II, 397.
• 3 - Râzî, age., XVIII, 202. 4 - Semerkandî, age., II, 169; Taberî, age., XII, 83-84; Zemahşerî, age., II, 397.
• 5 - Semerkandî, age., II, 169; Taberî, age., XII, 84. 6 - Âl-i İmrân 3/135; En‘âm 6/151; A‘râf 7/28, 33; İsrâ’ 17/32; Nûr 24/19; ‘Ankebût 29/45; Ahzâb 33/30; Şûrâ 42/37; Necm 53/32. 7 - Bakara 2/169; Nisâ’ 4/19, 22, 25; Yûsuf 12/24; Nûr 24/21; Talâk 65/1. 8 - Nisâ’ 4/15. 9 - A‘râf 7/80; Neml 27/54; ‘Ankebût 29/28. 10 - Bakara 2/268. 11 - Nahl 16/90.
  • Âl-i İmrân 3/135 En‘âm 6/151 A‘râf 7/28 A‘râf 7/33 İsrâ 17/32 Nûr 24/19 ‘Ankebût 29/45 Ahzâb 33/30 Şûrâ 42/37 Necm 53/32 Bakara 2/169 Nisâ 4/19 Nisâ 4/22 Nisâ 4/25 Yûsuf 12/24 Nûr 24/21 Talâk 65/1 Nisâ 4/15 A‘râf 7/80 Neml 27/54 ‘Ankebût 29/28 Bakara 2/268 Nahl 16/90
• 12 - Semerkandî, age., II, 169; Taberî, age., XII, 84. 13 - Ahzâb 33/6, 53. 14 - Taberî, age., XII, 84.
  • Ahzâb 33/6 Ahzâb 33/53
• 15 - Semerkandî, age., II, 169; Taberî, age., XII, 85; Zemahşerî, age., II, 398.
• 16 - Semerkandî, age., II, 169; Zemahşerî, age., II, 398.
• 17 - Semerkandî, age., II, 169. 18 - Taberî, age., XII, 86; Zemahşerî, age., II, 398.
• 19 - Zemahşerî, age., II, 399.
• 20 - Semerkandî, age., II, 169; Taberî, age., XII, 86. 21 - Semerkandî, age., II, 169; Taberî, age., XII, 87-88; Zemahşerî, age., II, 399; Râzî, age., XVIII, 34-35.
• 22 - Semerkandî, age., II, 169.
• 23 - Hûd 11/81; Hıcr 15/65; Tâhâ 20/77; Şu‘arâ’ 26/52; Dühân 44/23. 24 - Taberî, age., XII, 90. 25 - Semerkandî, age., II, 170. 26 - Râzî, age., XVIII, 36.
  • Hûd 11/81 Hicr 15/65 Tâhâ 20/77 Şu‘arâ 26/52 Duhân 44/23
• 27 - Semerkandî, age., II, 170. 28 - Râzî, age., XVIII, 36.
• 29 - Tahrîm 66/10.
  • Tahrîm 66/10
• 30 - Buhârî, Vesâyâ, 11; Tefsîru Sûre-i Şu‘arâ’, 2; Menâkıb, 13; Müslim, İman, 351; Nesâî, Vesâyâ, 6; Dârimî, Rikâk, 23; Ahmed b. Hanbel, I, 206; II, 350, 399, 499.
• 31 - Semerkandî, age., II, 170; Taberî, age., XII, 89-90.
• 32 - En‘âm 6/30, 53; Hûd 11/81; ‘Ankebût 29/10, 68; Yâsîn 36/81; Zümer 39/32, 36, 37, 60; Zuhruf 43/51; Ahkâf 46/34; Kıyâmet 75/40; Tîn 95/8.
  • En‘âm 6/30 En‘âm 6/53 Hûd 11/81 ‘Ankebût 29/10 ‘Ankebût 29/68 Yâsîn 36/81 Zümer 39/32 Zümer 39/36 Zümer 39/37 Zümer 39/60 Zuhruf 43/51 Ahkâf 46/34 Kıyâmet 75/40 Tîn 95/8
• 33 - Semerkandî, age., II, 161; Taberî, age., XII, 61; Zemahşerî, age., II, 389.
• 34 - Semerkandî, age., II, 170; Taberî, age., XII, 93-95; Zemahşerî, age., II, 400; Râzî, age., XVIII, 39. 35 - Semerkandî, age., I, 530; Taberî, age., VIII, 237; Zemahşerî, age., II, 121. 36 - Hûd 11/82-83; ‘Ankebût 29/34; Zâriyât 51/33-34.
  • Hûd 11/83 ‘Ankebût 29/34 Zâriyât 51/34
• 37 - Semerkandî, age., II, 170; Taberî, age., XII, 95-96;Râzî, age., XVIII, 39.
• 38 - Semerkandî, age., II, 170; Zemahşerî, age., II, 401. 39 - Semerkandî, age., II, 171; Taberî, age., XII, 96; Zemahşerî, age., II, 400; Râzî, age., XVIII, 39.
• 40 - Âl-i İmrân 3/137; En‘âm 6/11; A‘râf 7/84, 86, 103; Yûnus 10/39, 73; Nahl 16/36; Neml 27/14, 51, 69; Kasas 28/40; Rûm 30/42; Sâffât 37/72; Zuhruf 43/25.
  • Âl-i İmrân 3/137 En‘âm 6/11 A‘râf 7/84 A‘râf 7/86 A‘râf 7/103 Yûnus 10/39 Yûnus 10/73 Nahl 16/36 Neml 27/14 Neml 27/51 Neml 27/69 Kasas 28/40 Rûm 30/42 Sâffât 37/72 Zuhruf 43/25