Hûd Suresi

Mekke’de risâletin 11-12. yılları arasında indirilmiş olması muhtemel olan, 123 âyetten oluşan, adını 50. âyette geçen هُود hûd kelimesinden alan Hûd sûresi, inişe göre 69, resmî sıralamada ise 11. sûredir.

Hûd sûresi, resmî sıralamada öncesindeki Yûnus sûresiyle yakın konu birlikteliğine sahiptir. Bu bağlamda her iki sûrede de mukatta‘a harfleriyle başlayıp ilahi mesaja dikkat çekilmesi (Yûnus 1-2; Hûd 1-2), kâinat kitabına gönderme yapılması (Yûnus 3-6, ; Hûd 7), müşriklerin Hz. Peygamber’den sıra dışı istekleri ve beklentileri (Yûnus 15-16; Hûd 12), Hz. Nûh’un kıssasına dair içerikler (Yûnus 71-73; Hûd 25-49), Hz. Mûsâ’nın Firavun ve İsrailoğullarıyla ilişkileri (Yûnus 75-93; Hûd 96-99) gibi konular ele alınmaktadır. Bu arada vahyin benzerinin getirilmesi manasında meydan okuyuculuğu da her iki sûrenin ortak konuları arasındadır (Yûnus 38; Hûd 13). Hûd sûresi, mukatta‘a harferiyle başlamakta, Yüce Allah’tan başkasına kulluk edilmemesi için âyetlerin bizzat Yüce Allah tarafından açıklandığı beyan edilmekte, insanların Yüce Allah’a yönelik görevlerine dikkat çekilmektedir. Bu arada kâinat kitabından bir pasaj ile insanoğlunun çeşitli davranış özellikleri üzerinde durulmaktadır.

12. âyetten itibaren, Hz. Peygamber’in muhataplarının baskısıyla vahiyden uzak tutulma girişimlerinin sonuçsuz kaldığı, sonrasında vahyin 10 sûrelik meydan okuyuşu, dünya hayatının geçiciliği ve aldatıcılığı ile Yüce Allah’a yalan iftira edenlerin en zalimler olduğu bilgisine yer verilmekte, iman edip salih ameller işleyenlerin ise cennet ödülleriyle buluşturulacağı belirtilmektedir.

25-49. âyetlerde, Hz. Nûh’un, 50-60. âyetlerde Hz. Hûd’un, 61-68. âyetlerde Hz. Sâlih’in, 69-76. âyetlerde Hz. İbrâhim’in, 77-83. âyetlerde Hz. Lût’tan, 84-95. âyetlerde Hz. Şuayb’ın, 96-99. âyetlerde ise Hz. Mûsâ’nın kıssalarına yer verilmekte, kıssaların çok önemli ibretlik yanları dikkatlere sunulmaktadır.

100. âyetten itibaren, azgınların mahşerdeki korkunç akıbeti gündeme getirilmekte, cehennemin de cennetin de gökler ve yer devam ettiği sürece devam edeceği bildirilmekte, her ikisi için de Yüce Allah’ın dilemesi durumunda durumun değişebileceği beyan edilmektedir.

112. âyette, başta Hz. Peygamber olmak üzere her müslümanın emredildiği üzere istikamet sahibi olması emri yer almakta, 113. âyette zalimlere zerre kadar bile olsa meyledilmemesi gerektiği, aksi takdirde ateşin kaçınılmaz olacağı ve Yüce Allah’tan başka hiçbir dostun olamayacağı, söz konusu kişilere yardım edilemeyeceği ifade edilmektedir.

114. âyetten itibaren, namaz vakitlerine, helak edilen kavimlerin helak nedenlerine, insanlığın ihtilafa devam ettiklerine, kıssaların anlatılma nedenine ve inkârcılara yönelik azap tehdidine yer verilmekte, son âyette ise Yüce Allah’ın bilgisine, O’na kulluk edip güvenilmesinin zorunlu olduğuna ve kullarının yaptığından habersiz olmadığına değinilmektedir.

Yüce Allah, sûrenin 69-76. âyetlerinde Hz. İbrâhim kıssasını gündeme getirmekte, diğer sûrelerde yer alan kısımlara ilave olarak, kıssanın sadece burada geçen birtakım detaylarına dikkat çekmektedir.

a) Hz. İbrâhim Kıssası

Yüce Allah, sûrenin 69-70. âyetlerinde melek elçilerin Hz. İbrâhim’e bir müjde ile geldiğini, selamlaştıklarını, Hz. İbrâhim’in hemen misafirlerine kızartılmış bir buzağı getirdiğini, ellerini yemeğe uzatmadıklarını görünce, onları yadırgadığını ve onlardan dolayı içine bir korku düştüğünü beyan etmekte ve meleklerin ona “Korkma! (Biz melekleriz). Lût kavmine gönderildik” dediğini bildirmektedir.

ı. Meleklerin Hz. İbrâhim’e Müjde Getirişi

وَلَقَدْ جَآءَتْ رُسُلُنَآ اِبْرٰه۪يمَ بِالْبُشْرٰى قَالُوا سَلَامًا قَالَ سَلَامٌ فَمَا لَبِثَ اَنْ جَآءَ بِعِجْلٍ حَن۪يذٍ “Yemin olsun ki (melek) elçilerimiz İbrahim’e müjde ile gelmiş ve ‘Selam (sana)!’ demişlerdi; o da ‘(Size de) selam!’ demiş ve çok geçmeden kızartılmış bir buzağı getirmişti.”

Âyettekiوَلَقَدْ جَآءَتْ ve lekad câet fiili “yemin olsun ki gelmişti”; رُسُلُنَا rusülünâ tamlaması “bizim elçilerimiz”; اِبْرٰه۪يم ibrâhîme kelimesi “İbrâhim’e”; بِالْبُشْرٰى bi’l-büşrâ ifadesi “müjde ile”; قَالُوا kâlû fiili “demişlerdi ki”; سَلَام selâmun kelimesi “(sana) selam, esenlik (olsun)”; قَالَ kâle fiili “demişti ki”; سَلَام selâmun kelimesi “(size de) selam, esenlik (olsun)”;فَمَا لَبِثَ fe mâ lebise fiili “çok geçmemişti”; اَنْ جَآءَ en câe ifadesi “gelmesi, getirmesi”; بِعِجْلٍ حَن۪يذٍ bi‘ıclin semînin tamlaması ise “kızartılmış buzağı ile, bir buzağıyı” demektir.

Burada Hz. İbrâhim’in eşi Hz. Sâre ile birlikte olduğu dönemlerde yaşanan bir olay gündeme getirilmektedir.

1.وَلَقَدْ جَآءَتْ رُسُلُنَآ اِبْرٰه۪يمَ بِالْبُشْرٰى قَالُوا سَلَامًا قَالَ سَلَامٌ “Yemin olsun ki (melek) elçilerimiz İbrahim’e müjde ile gelmiş ve ‘Selam (sana)!’ demişlerdi; o da ‘(Size de) selam!’ demişti.” Yüce Allah bu âyet grubunda Hz. İbrâhim’in kıssasından bir kısmına değinmekte, meleklerin kendisine çocuk müjdelemek için geldiklerini ifade etmektedir.

Hz. İbrâhim kıssası hakkında genel bilgileri İbrâhim 14/35’te vereceğimiz için detaya girmeyecek, sadece burada kıssanın zikredilen ilgili kısmını ele alacak ve yorumlarımızı bu çerçevede yapmaya çalışacağız. Hz. İbrâhim’in kıssasıyla ilgili olarak ayrıca Meryem 19/41-50, Şu‘arâ’ 26/69-104 ve Sâffât 37/83-113 gibi pek çok sûrede çeşitli açıklamalar yer aldığı için burada söz konusu bilgilere ayrıntılı olarak tekrar değinmeyeceğiz.

Hz. İbrâhim genç yaşlarındayken eşi Hz. Sâre’den çocuk sahibi olamamış, bunun üzerine Hz. Hacer ile bir evlilik yapmış, ondan Hz. İsmail dünyaya gelmişti. İbrâhim 14/35-41’de de zikredildiği gibi, Hz. İbrâhim Hz. Hacer’i ve oğlu Hz. İsmâil’i Kâbe’nin yanına bırakmış, ardından Hz. Sâre’nin yanına geri dönmüştü. İşte yorumunu yapmakta olduğumuz âyetlerde Hz. İbrâhim’in Hz. Sâre ile birlikte olduğu zamanlarda yaşanan bir olay hatırlatılmaktadır.

a) Yüce Allah ihtiyarlık çağına gelmiş olan Hz. İbrâhim’e çocuk müjdelemek için melekleri gönderdiğini beyan ederek, elçi meleklerin gelip ona selam verdiğini, onun da selâmı aldığını bildirmektedir. Âyette geçen جَآءَتْ ... بِ câet … bi ifadesi “-ile gelmek” veya “getirmek” manasını vermektedir. Dolayısıyla elçi meleklerin Hz. İbrâhim’e bir müjde getirdikleri bildirilmiş olmaktadır. Hûd 11/71. âyete bakılınca bu müjdenin Hz. İbrahim ve eşi Hz. Sâre’ye yönelik “çocuk” olduğu anlaşılmaktadır.

b) Âyette geldiği beyan edilen رُسُل rusül kelimesi çoğul olduğu için, gelen meleklerin en az üç tane olduğu anlaşılmaktadır. Çeşitli rivayetlerde meleklerin sayısı hakkında farklı rakamlar dile getirilmektedir.(1) Biz bu elçi meleklerin içinde peygamberle konuşması bakımından Hz. Cebrâîl’in bulunduğu, diğerlerinin ise hangi melekler olduğunun tespit edilmeyeceği kanaatindeyiz.

Konuyla ilgili olarak Hıcr 15/51-52’de şöyle buyrulmaktadır: “Onlara İbrahim’in misafirlerinden (meleklerden) de haber ver. Onun yanına girdikleri zaman ‘selâm’ demişler, (İbrahim de) ‘Biz sizden çekiniyoruz’ demişti.” Aynı konuda Zâriyât 50/24-25’te şu bilgiler söz konusudur: “İbrahim’in ağırlanan misafirlerinin haberi sana geldi mi? (Bunlar meleklerdi.) Onlar İbrahim’in yanına girmişler, selam vermişlerdi. İbrahim de selamı almış; içinden ‘Bunlar, yabancılar’ demişti.” Bu meselenin ele alındığı bu üç âyet grubunda da aynı konu dile getirilmekte ve gelen elçilerin “melekler” olduğu görülmektedir.

c) En‘âm 6/54’te de ele aldığımız “selâm” konusunun bu boyutuna ilave olarak, söz konusu üç âyet grubunda da “gelen meleklerin selâm verdiği, duranların ise selamı aldığı” görülmektedir. Buradan hareketle, ilgili âyetlerden “gelenler oturanlara selam verirler” sonucunu çıkarabiliriz. Ancak En‘âm 6/54’te bunun tersi de vardır ki o âyette gelenlere oturanların selâm verdiği beyan edilmektedir.

Bu arada Nisâ’ 4/86. âyet gereği verilen selamı almanın da, yorumunu yapmakta olduğumuz âyet gereği selam vermenin de “gerekli” olduğu anlaşılmaktadır. Dahası Nûr 24/61’de evlere girerken selam vermek, esenlik, tertemiz bir hayat ve bereket dileğinde bulunmak da emredilmektedir. Zuhruf 43/89’daki ifadeler nedeniyle, bir yerden ayrılırken de selam vermenin uygulanması gereken bir duyarlılık olduğunu söyleyebiliriz.

Selam verirken es-selâmu ‘aleyküm demeye göre selâmun ‘aleyküm demenin daha kapsamlı, daha mükemmel ve daha geniş alanlı olduğu da özellikle vurgulanmalıdır. Çünkü Kur’ân’daki kullanımlarda selâm kelimesi eliflâmsız gelmektedir ve bu kullanım Yüce Allah’ın rahmet ve esenliğini de diğer bütün esenlik dileklerini de içermektedir.

2. فَمَا لَبِثَ اَنْ جَآءَ بِعِجْلٍ حَن۪يذٍ “Çok geçmeden kızartılmış bir buzağı getirmişti.”” Yüce Allah Hz. İbrâhim’in kendisine gelen melekleri tanımadığını, dolayısıyla onları insan zannettiği için hemen, hiç vakit kaybetmeden onlara ikram etmek üzere kızartılmış bir buzağı hazırlatıp getirdiğini haber vermektedir. Âyette geçen مَا لَبِثَ mâ lebise ifadesi “hemen”, “çok geçmeden”, “vakit geçirmedi”, “çok durmadı”, “çok zaman geçmedi”, “gecikmedi” gibi olayın kısa zamanda meydana geldiğini gösteren anlamlar içermektedir.

Kur’ân’da on kez(2) geçen الْعِجْل/ عِجْل el-‘ıcl/‘ıcl kelimeleri “buzağı, inek yavrusu, düve, buzağı, dana” manasına gelmekte, Kur’ân’da sadece bu âyette zikredilen حَن۪يذ hanîz sözcüğü ise “kızartılmış” demektir. Bu ifadenin benzeri Zâriyât 51/26’da semîn “semiz” kelimesi kullanılarak yer almaktadır. Bu arada جَآءَ ... بِ câe … bi kullanımı önceki cümlede de olduğu gibi “getirmek” manası vermektedir.

Bütün bu kullanımlardan hareketle, evrensel manada olmak üzere şu husus unutulmamalıdır: Mümtehıne 60/4 ve 6 gereği Hz. İbrâhim ve beraberindeki müminler bu son ümmet için bir üsve-i hasenedir, “güzel örnek”tir ve onların yaptığı davranışlar örnek alınmalıdır. Buna göre, eve misafir gelince zaman geçirmeden ona en iyisinden bir ikramda bulunmak bir peygamber sünnetidir ki Hz. İbrâhim de bunu yapmıştır.

ıı. Melekleri Yadırgaması ve Meleklerin Onu Tesellisi

فَلَمَّا رَآٰ اَيْدِيَهُمْ لَا تَصِلُ اِلَيْهِ نَكِرَهُمْ وَاَوْجَسَ مِنْهُمْ خ۪يفَةً قَالُوا لَا تَخَفْ اِنَّآ اُرْسِلْنَآ اِلٰى قَوْمِ لُوطٍ “Ellerini yemeğe uzatmadıklarını görünce, onları yadırgamış ve onlardan dolayı içine bir korku düşmüştü. (Elçiler de ona) ‘Korkma! Biz Lut kavmine gönderildik.’ demişlerdi.”

Âyetteki فَلَمَّا رَآٰ fe lemmâ raâ fiili “gördüğünde, gördüğü zaman”; اَيْدِيَهُمْ eydiyehum tamlaması “onların ellerini”; لَا تَصِلُ lâ tesılü fiili “ulaşmıyor”; اِلَيْهِ ileyhi ifadesi “ona (buzağıya)”;نَكِرَهُمْ nekirahum fiili “onları yadırgamıştı, onlardan çekinmişti”; وَاَوْجَسَ ve evcese fiili “ve hissetmişti, içine düşmüştü”; مِنْهُمْ minhum ifadesi “onlardan dolayı”; خ۪يفَةً hîfeten kelimesi “bir korku”; قَالُوا kâlû fiili “demişlerdi ki”; لَا تَخَفْ lâ tehaf emri “korkma”; اِنَّا innâ ifadesi “muhakkak ki biz”; اُرْسِلْنَا ursilnâ edilgen fiili “biz gönderildik”; اِلٰى قَوْمِ لُوطٍ ilâ kavmi lûtın tamlaması ise “Lût’un kavmine” demektir.

Burada Hz. İbrâhim’in melekleri tanıyamaması ve onlardan dolayı içine korku düşmesi ile meleklerin onu teselli etmesi gündeme getirilmektedir.

1.فَلَمَّا رَآٰ اَيْدِيَهُمْ لَا تَصِلُ اِلَيْهِ نَكِرَهُمْ وَاَوْجَسَ مِنْهُمْ خ۪يفَةً “Ellerini yemeğe uzatmadıklarını görünce, onları yadırgamış ve onlardan dolayı içine bir korku düşmüştü.” Burada iki noktaya dikkat çekilmektedir.

a) فَلَمَّا رَآٰ اَيْدِيَهُمْ لَا تَصِلُ اِلَيْهِ نَكِرَهُمْ “Ellerini yemeğe uzatmadıklarını görünce, onları yadırgamıştı.” Yüce Allah Hz. İbrâhim’in yanına gelen melekleri tanıyamadığını, onları insan sandığı için kendilerine kızartılmış bir buzağı ikram etmek istediğini, ancak meleklerin yemeğe el sürmediğini görünce durumdan işkillenip onları yadırgadığını, dolayısıyla korkuya kapıldığını haber vermektedir. Bu kalıpta Kur’ân’da sadece bu âyette geçen نَكِرَ nekira fiili “işkillenmek, yadırgamak, beğenmemek, tuhafına gitmek”(3) manasına gelmekte, yemeğe el sürmediklerini gördüğü melekleri Hz. İbrâhim’in yadırgadığını ifade etmektedir. Bu konu Hıcr 15/52-53 ve Zâriyât 51/26-28’de de ele alınmaktadır.

b) وَاَوْجَسَ مِنْهُمْ خ۪يفَةً “Onlardan dolayı içine bir korku düşmüştü.” Meleklerin durumu nedeniyle Hz. İbrâhim’in içine bir korku düştüğü belirtilmektedir.(4) Muhtemeldir ki Hz. İbrâhim’in yaşadığı dönemde ve ortamda bir misafirin yemek yememesi, gelişinin kötü niyetli oluşunun bir delili, belirtisi veya göstergesi sayılırdı.(5) İşte Hz. İbrâhim de meleklerin yemeğe ellerini uzatmamalarını görünce işkillenmiş ve içinde bir korku hissetmişti.

2. قَالُوا لَا تَخَفْ اِنَّآ اُرْسِلْنَآ اِلٰى قَوْمِ لُوطٍ “(Elçiler de ona) ‘Korkma! Biz Lut kavmine gönderildik.’ demişlerdi.” Hz. İbrâhim meleklerin durumundan korkunca durumu açıklığa kavuşturmak üzere melek elçiler onu teselli etmiş ve “Korkma! Biz Lût kavmine gönderildik” demişlerdi. Bu ifade “Biz Lût kavmine azap için gönderildik” manasına gelmektedir.(6) Çünkü bu cümlede gizli bir azap ifadesi var kabul edilmelidir.

Bu konu Zâriyât 51/32-34’te daha kapsamlı bir şekilde gündeme getirilmekte ve şu ifadelere yer verilmektedir: “Biz, suçlu bir kavme gönderildik, dediler. ‘Üzerlerine çamurdan taş yağdırmaya (geldik).’ (Bu taşlar,) aşırı gidenler için Rabbinin katında işaretlenmiş (taşlardır).” Benzer bir ifade Hıcr 15/58’de “Biz mücrim, yani suç işlemiş bir kavme gönderildik” şeklinde yer almaktadır.

Bu âyetleri birlikte ele aldığımızda yorumunu yapmakta olduğumuz âyette meleklerin Hz. Lût’un suçlu, zalim ve azgın kavmine gönderiliş gayesinin “azap ve helak” içerikli olduğu anlaşılmaktadır. Nitekim konuyla ilgili açıklama ‘Ankebût 29/31’de şu şekildedir: “Elçilerimiz İbrahim’e (bir çocuk ihsan edeceğimize dair) müjdeyi getirdiklerinde şöyle dediler: Biz bu memleket halkını helâk edeceğiz. Çünkü oranın halkı zalim kimselerdir.” Bu âyetlerdeki ifadelerden anlaşıldığına göre, Hz. Lût’un kavmi hem “mücrim” hem de “zalim” idiler ve bu nedenle de helak edilmeyi hak etmişlerdi.

b) Hz. Sâre’ye Çocuk Müjdesi

Yüce Allah, sûrenin 71-73. âyetlerinde Hz. Sâre’nin çocuk müjdesi nedeniyle gülümsediğini, ardından Hz. İshâk’ı ve sonrasında Hz. Ya‘kûb’u müjdelediğini beyan etmekte, Hz. Sâre’nin meleklere “Vây be! (Olacak şey değil!) Ben bir yaşlı, bu kocam da bir ihtiyar iken çocuk mu doğuracağım? Muhakkak ki bu, gerçekten şaşılacak bir şey!” dediğini haber vermektedir. Buna karşılık olarak meleklerin de ona “Allah’ın emrine şaşıyor musun? Ey ev halkı! Allah’ın rahmeti ve bereketleri sizin üzerinizdedir. Muhakkak ki O, övülmeye lâyıktır; iyiliği boldur” diye hitap ettiği ifade edilmektedir.

ı. Hz. Sâre’nin Oğul ve Torunla Müjdelenmesi

وَامْرَاَتُهُ قَآئِمَةٌ فَضَحِكَتْ فَبَشَّرْنَاهَا بِاِسْحٰقَ وَمِنْ وَرَآءِ اِسْحٰقَ يَعْقُوبَ “(O esnada) hanımı (Sâre) ayaktaydı ve (bu sözleri duyunca) gülmüştü. Ona da İshak’ı, İshak’ın ardından da Yakup’u müjdelemiştik.”

Âyettekiوَامْرَاَتُهُ vemraetühû tamlaması “ve onun eşi”; قَآئِمَة kâimetün kelimesi “ayakta(ydı)”; فَضَحِكَتْ fe dahıket fiili “ve gülmüştü”;فَبَشَّرْنَاهَا fe beşşernâhâ fiili “biz onu müjdelemiştik”;بِاِسْحٰقَ biishâka kelimesi “İshâk’la”;وَمِنْ وَرَآءِ اِسْحٰقَ ve min verâ’i ishâka ifadesi “İshâk’ın arkasından da”; يَعْقُوبَ ya‘kûbe sözcüğü ise “Yakup (ile)” demektir.

Burada Hz. İbrâhim’in eşi Hz. Sâre’nın bu müjde karşısındaki şaşkın durumu gündeme getirilmektedir.

1. وَامْرَاَتُهُ قَآئِمَةٌ فَضَحِكَتْ “(O esnada) hanımı (Sâre) ayaktaydı ve (bu sözleri duyunca) gülmüştü.” Yüce Allah meleklerin getirdiği müjde karşısında Hz. İbrâhim’in eşinin de orada bulunduğunu, o esnada ayakta olduğunu ve haberi duyunca da gülmeye başladığını haber vermektedir. Bu konuyla ilgili âyetlerde Hz. İbrahim’in eşinin Hz. Sare olduğuna dair herhangi bir bilgi yoktur. Rivayetlerdeki bilgilerden hareketle bu ismi kullandığımız belirtmek istiyoruz. Hz. Sare’nin ayakta oluş gerekçesi, gelen misafirlere hizmet etmesi olabilir. Hz. Sâre, Hz. İbrâhim’in amcasının kızıydı ve nesebi de Sâra binti Âzer b. Bâhura’dır.(7) Nesebi hakkında başka bilgiler de zikredilmektedir.(8)

Hz. Sâre’nin aldığı haberle ilgili durumunu ifade eden ضَحِكَتْ dahıket fiili Mücâhid ve İkrime gibi müfessirlere göre “hayız görmek” manasına gelmektedir.(9) İmam Ferrâ ve Ebû Ubeyde gibi başka müfessirlerse bu görüşü kabul etmemişlerdir.(10) Bu fiil eğer “gülmek” manasına geliyorsa, Hz. Sâre gülmeyi hem şaşkınlıktan dolayı gerçekleştirmiş olabilir; hem de bu gülme bir sevinç görüntüsü olarak yorumlanabilir.

Buna göre, Hz. Sâre’ye oğlu Hz. İshâk müjdelenince gülmeye başlamıştı. Dahası, bu sevincin gayesi sapkın kavmin cezalandırılması da olabilir.(11) Bu iki ihtimalden “şaşkınlık” daha önceliklidir; çünkü Hûd 11/72-73. âyetlerdeki ifadeler bunu desteklemektedir. Bazı müfessirlerimiz ise burada bir “takdim ve te’hîr” olduğu kanaatindedir.

2. فَبَشَّرْنَاهَا بِاِسْحٰقَ وَمِنْ وَرَآءِ اِسْحٰقَ يَعْقُوبَ “Ona da İshak’ı, İshak’ın ardından da Yakup’u müjdelemiştik.” Yüce Allah Hz. İbrâhim’e gelen meleklerin Hz. Sâre’ye önce Hz. İshâk’ı, onun ardından da torunu Hz. Ya‘kûb’u müjdelediğini bildirmektedir. Bazı âlimlerimiz âyette geçen وَرَآء verâ’ kelimesinin “torun” manasına geldiğini belirtmişlerdir.(12) Esasında burada geçen وَرَآئ verâ’ kelimesi tıpkı diğer âyetlerde olduğu gibi “ön” değil, “arka” ve “öte” manası vermektedir.(13)

Âyette geçen بَشَّرْنَاهَا beşşernâhâ ifadesindeki hâ zamiri Hz. Sâre’ye gitmektedir. Müjdenin ona yöneltilmesinin nedeni, muhtemelen Hz. İbrâhim’in daha önce Hz. Hacer’den İsmail adlı oğlunun olmasıydı. Belli ki bu vesileyle Hz. İbrâhim’in çocuk özlemi bitmişti; oysa Hz. Sâre’nin özlemi devam etmekteydi. Bu nedenle âyetteki zamir hâ kalıbında Hz. Sâre’ye gidecek şekilde belirlenmiştir.

Hıcr 15/53-56’da bu müjdenin Hz. İbrahim’le ilişkilendirilişi de söz kosunudur; ancak hanımı bağlamında konunun muhatabının Hz. Sâre olarak belirlenmiş olması diğer çocuğun daha önce dünyaya geldiğinin bir göstergesi olarak yorumlanabilir. Esasında İbrâhim 14/37’de Hz. İbrâhim’in ailesinden bir kısmını Mescid-i Harâm’ın yanına yerleştirdiği belirtilmektedir. Anlaşılıyor ki bu olaydan sonra uzun zaman geçmiş, Hz. İbrâhim de yaşlanmıştı. Böyle bir zamanda çocuk haberine onun da şaşırmış olmasında anlaşılmayacak bir şey yoktur.

ıı. Hz. Sâre’nin Şaşkınlığı

قَالَتْ يَا وَيْلَتٰىٓ ءَاَلِدُ وَاَنَا۬ عَجُوزٌ وَهٰذَا بَعْل۪ي شَيْخًا اِنَّ هٰذَا لَشَيْءٌ عَج۪يبٌ “(Sâre) ‘Aa, vay başıma gelenler! Ben bir yaşlı, bu da benim yaşlı (ihtiyar) kocam çocuk mu doğuracağım? Şüphesiz ki bu şaşılacak bir şeydir!’ demişti.”

Âyetteki قَالَتْ kâlet fiili “demişti ki”; يَا وَيْلَتٰى yâ veyletâ ifadesi “Âh!, vay be!”; ءَاَلِدُ e elidü sorusu “ben doğuracak mıyım”; وَاَنَا ۬ ve ene zamiri “ve ben”; عَجُوز ‘acûzün kelimesi “yaşlı (iken)”;وَهٰذَا ve hâzâ kelimesi “ve bu da”; بَعْل۪ي ba‘lî tamlaması “benim eşim”; شَيْخًا şeyhan kelimesi “ihtiyar halde (iken)”; اِنَّ هٰذَا inne hâzâ ifadesi “muhakkak ki bu”; لَشَيْءٌ عَج۪يبٌ leşey’un ‘acîbun tamlaması ise “elbette şaşılacak bir şey(dir)” demektir.

Burada Hz. İbrâhim’in eşinin çocuk haberi karşısındaki şaşkınlık cümleleri gündeme getirilmektedir.

1. قَالَتْ يَا وَيْلَتٰىٓ ءَاَلِدُ وَاَنَا۬ عَجُوزٌ وَهٰذَا بَعْل۪ي شَيْخًا “(Sâre) ‘Aa, vay başıma gelenler! Ben bir yaşlı, bu da benim yaşlı (ihtiyar) kocam iken çocuk mu doğuracağım?’ demişti.” Hz. İbrâhim’in eşi Hz. Sâre aldığı çocuk müjdesi karşısında şaşırmış olacak ki kendisinin yaşlandığını ve eşinin de ihtiyarladığını beyan ederek bunu algılamada güçlük hissettiğini beyan etmiştir.

a) Âyette geçen يَا وَيْلَتٰى yâ veyletâ ifadesi “Âh!”, “vay be!”, “vâh bana!”, “vâh başıma gelene!”,(14) “olacak şey değil!”, “hayret” gibi anlamlar içermekte ve Hz. Sâre’nin bir yazıklanma, şaşkınlık ve yerinme ifadesini dile getirdiği anlaşılmaktadır. Bunun bir şaşkınlık olduğu devam eden cümlelerden de anlaşılmaktadır. وَيْلَتٰى veyletâ ifadesi veyl kelimesiyle ilişkilidir ve bir yazıklanma manası vermektedir. Veyl kelimesi “perişanlık” manasındaki veyy kelimesinden türetilmiştir. Kelimenin sonundaki elif ise “nüdbe elifi” veya “mütekellim yâ’sından dönüşmüş bir harf”tir.(15)

b) Hz. Sâre şaşkınlığının gerekçesini dile getirmiş ve kendisinin عَجُوز ‘acûz yani “yaşlı, koca karı” olduğunu belirtmiştir. Kur’ân’da iki kez de Hz. Lût’un helak olan hanımı için kullanılan bu kelime,(16) Zâriyât 51/29’da ‘akîm kelimesiyle birlikte kullanıldığı için, Hz. Sâre ilerlemiş yaşına kadar kısır olduğunu söylemek istemiştir.

Yaşadığı şaşkınlık hakkında Zâriyât 51/29’da şu bilgiler yer almaktadır: “Karısı çığlık atarak dönüp gelmişti. Elini yüzüne çarparak ‘Ben kısır bir koca karıyım!’ demişti.” Hz. Sâre, eşi Hz. İbrâhim’in de yaşlı olduğunu belirtmiştir. İşte Hz. Sâre’nin şaşkınlığı bu âyetlerde yer almakta ve bu olayla ilgili yaşadığı sıra dışılığı “bu durumda ben mi doğuracağım yani!” şeklinde dile getirmiştir.

2. اِنَّ هٰذَا لَشَيْءٌ عَج۪يبٌ “Şüphesiz ki bu şaşılacak bir şeydir!” Hz. İbrâhim’in eşi bu durumu “şaşılacak, tuhaf, garip ve yadırganacak bir olay” olarak ifade etmiştir.(17) Hz. Sâre’nin yaşadığı şaşkınlığı anlamak zor değildir. O döneme kadar bilinmeyen ve duyulmayan bir olayı yaşayacağı kendisine bildirilince onun bu tepkiyi vermesi normaldir. Benzer şaşkınlığı Hz. Zekeriyyâ’nın da yaşadığı Âl-i İmrân 3/38-41 ve Meryem 19/8-10’da dile getirilmektedir.

Hz. Sâre’nin şaşkınlığının bir benzerini daha önce Hz. İsmail’in doğumu öncesinde Hz. İbrâhim de yaşamıştı. Bu nedenle kendisine yönelik olarak Hıcr 15/53-56’da şu bilgiler yer almaktadır: “(Melekler) dediler ki: ‘Korkma; biz sana bilgin bir oğul müjdeliyoruz.’ (İbrahim) ‘Bana ihtiyarlık çökmesine rağmen beni müjdeliyor musunuz? Beni ne ile müjdeliyorsunuz?’ dedi. (Melekler şöyle): ‘Sana gerçeği müjdeledik, sakın ümitsizliğe düşenlerden olma!’ dediler. (İbrahim:) dedi ki: Rabbinin rahmetinden, sapıklardan başka kim ümit keser?” İşte bu şaşkınlığın karşılığı olarak meleklerin cevabı bir sonraki âyette ele alınmaktadır.

Tefsirlerimizde Hz. İbrâhim’in ve eşi Hz. Sâre’nin yaşları hakkında çeşitli rakamlar telaffuz edilmektedir.(18) Bunlardan hangisinin gerçeği yansıttığı noktasında elimizde herhangi bir delil bulunmadığı için, biz öyle bir rakam dile getirmeyecek, sadece her ikisinin de yaşlarının ileri olduğunu beyanla yetineceğiz.

İlerlemiş yaşta çocuk sahibi olan bir başka örnek ise Meryem 19/1-11’de zikredilmiş olan Hz. Zekeriyyâ’dır. Kur’ân’da yer alan bu iki örnek olay, insanlık için bir hedef bilgi içermekte, ilerlemiş yaşlarda bile insanların çocuk sahibi olabileceği bir ufuk bilgi olarak sunulmaktadır. Demek ki insanlar özellikle de Müslüman bilim insanlarıbu konuda da çalışmalar yapmalı ve Yüce Allah’ın insan vücuduna yerleştirdiği muhteşem ve mucizevi özellikleri keşfetmeye gayret etmelidirler.

ııı. Meleklerin Hz. Sâre’ye Cevabı

قَالُوٓا اَتَعْجَب۪ينَ مِنْ اَمْرِ اللّٰهِ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَبَرَكَاتُهُ عَلَيْكُمْ اَهْلَ الْبَيْتِ اِنَّهُ حَم۪يدٌ مَج۪يدٌ “(Melekler şu) cevabı vermişlerdi: Allah’ın emrine şaşıyor musun? Ey ev halkı! Allah’ın merhameti ve bereketleri sizin üzerinizdedir. Şüphesiz ki O, hamîd’dir (övülmeye lâyıktır); mecîd’dir (iyiliği boldur).”

Âyetteki قَالُوا kâlû fiili “demişlerdi ki”; اَتَعْجَب۪ينَ eta‘cebîne sorusu “şaşırıyor musun”; مِنْ اَمْرِ اللّٰهِ min emrillâhi tamlaması “Allah’ın emrinden, Allah’ın emri nedeniyle”; رَحْمَةُ اللّٰهِ rahmetüllahi tamlaması “Allah’ın rahmeti”;وَبَرَكَاتُهُ ve berekâtühû tamlaması “ve O’nun bereketleri”; عَلَيْكُمْ ‘aleyküm ifadesi “sizedir, üzerinizedir”; اَهْلَ الْبَيْتِ ehle’l-beyti hitabı “ey ev halkı”; اِنَّهُ innehû ifadesi “muhakkak ki O”; حَم۪يد hamîdün sıfatı “övülen(dir)”; مَج۪يد mecîdün sıfatı ise “cömert(tir)” demektir.

Burada meleklerin verdiği cevap ve Yüce Allah’ın iki sıfatı gündeme getirilmektedir.

1.قَالُوٓا اَتَعْجَب۪ينَ مِنْ اَمْرِ اللّٰهِ رَحْمَةُ اللّٰهِ وَبَرَكَاتُهُ عَلَيْكُمْ اَهْلَ الْبَيْتِ “(Melekler şu) cevabı vermişlerdi: Allah’ın emrine şaşıyor musun? Ey ev halkı! Allah’ın merhameti ve bereketleri sizin üzerinizdedir.” Melekler Hz. Sâre’ye hitap ederek Yüce Allah’ın emrine yani O’nun kararına, hükmüne,(19) kudretine(20) ve takdirine şaşırmasının doğru olmadığını beyan etmiştir.

Melekler Hz. Sâre’ye bu şaşkınlığının yanlış olduğunu söylemelerinin ardından, hem ona hem de ehl-i beytine yani bütün “ev halkı”na şöyle bir de dua etmişlerdi: “Ey ev halkı! Allah’ın rahmeti ve bereketleri sizin üzerinizdedir. Muhakkak ki O, övülmeye lâyıktır; iyiliği boldur.” Melekler Hz. İbrâhim’in ev halkının üzerine rahmetinin, merhametinin ve bereketlerinin çok olduğunu belirterek bu bağlamda muhtemelen peygamberliği, çeşitli mucizeleri, Hz. Hacer’den doğan Hz. İsmâil’ı vermesini, büyük hayırlar, mutluluklar vs. ihsan ettiğini söylemek istemişlerdir.

Yaşanan pek çok sıra dışı olaya rağmen, bu konuda da şaşkınlık içerisine girmemesi gerektiğini kendisine hatırlatmışlardı. Zira Yâsîn 36/82’de de belirtildiği gibi, Yüce Allah “Bir şeyin olmasını istediğinde O’nun işi ilgili şeye sadece ve sadece ‘ol’ demekten ibarettir; o şey de hemen oluşur.” İşte meleklerin hatırlatmak istediği husus bundan ibarettir.

2. اِنَّهُ حَم۪يدٌ مَج۪يدٌ “Şüphesiz ki O, hamîd’dir (övülmeye lâyıktır); mecîd’dir (iyiliği boldur).” Melekler Yüce Allah’ın حَم۪يد hamîd yani onlara ihsan ettiği sayısız nimetler nedeniyle, övülen, methedilen işlerin sahibi olduğunu, bu nedenle övülmesi gerektiği belirtmişler; ardından Kur’ân’da dört kez(21) geçen مَج۪يد mecîd/el-mecîd sıfatıyla ilgili olarak da O’nun cömertliğinin, ihsanının çokluğunu, şeref ve kerem sahibi oluşunu beyan etmişlerdi.(22) Başta Hz. Sâre olmak üzere işte bu ve benzer sıfatların sahibi olan Yüce Allah’ın emrine, kudretine ve kararına karşı hiçbir şekilde şaşkınlık içerisinde bulunulmaması gerektiği üzerinde mesaj verildiği anlaşılmaktadır.

c) Müjde Sonrası Hz. İbrâhim’in Meleklerle Konuşması

Yüce Allah, sûrenin 74-76. âyetlerinde Hz. İbrâhim’den korku geçtikten ve müjde de geldikten sonra Hz. Lût’un kavmi hakkında meleklerle tartıştığını, çünkü Hz. İbrâhim’in yumuşak huylu, bağrı yanık ve kendisini Allah’a adayan birisi olduğunu beyan etmektedir. Ardından, meleklerin ona şu cevabı verdiği bildirilmektedir: “Ey İbrahim! Bundan vazgeç. Çünkü Rabbinin (azap) emri gelmiştir. Muhakkak ki onlara, geri çevrilmez bir azap gelecektir!”

ı. Hz. İbrâhim’in Lût Kavmiyle İlgili Mücadelesi

فَلَمَّا ذَهَبَ عَنْ اِبْرٰه۪يمَ الرَّوْعُ وَجَآءَتْهُ الْبُشْرٰى يُجَادِلُنَا ف۪ي قَوْمِ لُوطٍ اِنَّ اِبْرٰه۪يمَ لَحَل۪يمٌ اَوَّاهٌ مُن۪يبٌ “İbrahim’den korku gidip kendisine müjde gelince, Lut kavmi hakkında (âdeta) bizimle mücadeleye başlamıştı. Şüphesiz ki İbrahim, çok hoşgörülü, çok yufka yürekli, (Allah’a) yönelmiş (biriydi).”

Âyetteki فَلَمَّا ذَهَبَ fe lemmâ zehebe fiili “gidince”; عَنْ اِبْرٰه۪يمَ ‘an ibrâhîme ifadesi “İbrâhim’den”; الرَّوْع er-rav‘u kelimesi “korku”; وَجَآءَتْهُ ve câethu fiili “ve ona gelmişti, ve ona gelince”; الْبُشْرٰى el-büşrâ sözcüğü “müjde”; يُجَادِلُنَا yücâdilünâ fiili “bizimle tartışıyor(du)”;ف۪ي قَوْمِ لُوطٍ fî kavmi lûtın tamlaması “Lût’un kavmi hakkında”; اِنَّ اِبْرٰه۪يمَ inne ibrâhîme ifadesi “muhakkak ki İbrâhim”;لَحَل۪يمٌ lehalîmun sıfatı “elbette yumuşak huylu(dur)”; اَوَّاه evvâhun sıfatı “yufka yürekli(dir)”; مُن۪يب münîbun sıfatı ise “(Hakk’a) yönelen(dir)” demektir.

Burada Hz. İbrâhim’in korku ve müjdeden sonraki durumu, Hz. Lût ile ilgili duruşu ve halim selim yapısı gündeme getirilmektedir.

1. فَلَمَّا ذَهَبَ عَنْ اِبْرٰه۪يمَ الرَّوْعُ وَجَآءَتْهُ الْبُشْرٰى يُجَادِلُنَا ف۪ي قَوْمِ لُوطٍ “İbrahim’den korku gidip kendisine müjde gelince, Lut kavmi hakkında (âdeta) bizimle mücadeleye başlamıştı. Şüphesiz ki İbrahim, çok hoşgörülü, çok yufka yürekli, (Allah’a) yönelmiş (biriydi).” Yüce Allah bu âyette iki hususa dikkat çekmektedir.

a) فَلَمَّا ذَهَبَ عَنْ اِبْرٰه۪يمَ الرَّوْعُ وَجَآءَتْهُ الْبُشْرٰى “İbrahim’den korku gidip kendisine müjde gelince.” Yüce Allah Hz. İbrâhim’in meleklerin yemeğe el sürmemeleri sonrasında yaşadığı korku yatışıp kendisine ulaşan çocuk müjdesi sonrasındaki durumunu hatırlatmaktadır. Kur’ân’da sadece bu âyette geçen الرَّوْع er-rav‘u kelimesi “korku, endişe” manasına gelmektedir.(23) Buradaki الْبُشْرٰى el-büşrâ sözcüğü ise “müjde” manasına gelerek Hz. İbrâhim’in korku sonrası yaşadığı sevinçli halini ifade etse gerektir.

b) يُجَادِلُنَا ف۪ي قَوْمِ لُوطٍ “Lût kavmi hakkında (adeta) bizimle mücadeleye başlamıştı.” Hûd sûresinin 70. âyetinde de ele aldığımız üzere, Yüce Allah Hz. İbrâhim’in meleklerin geliş nedenini öğrendikten sonra, Hz. Lût’un kavminin helak edilmemesi için meleklerle tartışmaya başladığını haber vermektedir. Âyette geçen يُجَادِلُ yücâdilü fiili “mücadele etmek, tartışmak” manasına gelse de burada bağlam gereği verilmek istenen mesaj Hz. İbrâhim’in meleklere “yalvarması” şeklinde anlaşılmalıdır.

Çünkü bir peygamberin meleklerin kendi iradeleriyle değil, Yüce Allah’ın buyruğuyla hareket ettiğini bilmemesi mümkün değildir. Öyleyse Hz. İbrahim’in meleklerle mücadelesinin aynı zamanda Yüce Allah’a yönelik olduğu aşikârdı. Durum böyle olunca, Hz. İbrâhim’in bu tavrını tipik bir “tartışma ve mücadele” değil de daha çok bir “dua, yalvarış ve yakarış” gibi kabul etmek durumundayız.

Hz. İbrâhim’in Hz. Lût’un kavmiyle ilgili meleklere yönelik sözleri ‘Ankebût 29/32’de şu şekilde beyan edilmektedir: “(İbrahim) dedi ki: Ama orada Lût var! Şöyle cevap verdiler: Biz orada kimlerin bulunduğunu çok iyi biliyoruz. Onu ve ailesini elbette kurtaracağız. Yalnız karısı müstesna; o, (azapta) kalacaklar arasındadır.”

Hz. İbrâhim’in bu sözleri elbette bir peygamber hassasiyetinin sonucuydu. İçyüzünü bilmediği bir konuda meleklere karşı “ama orada Lût da var” diyerek genel helakin geleceği endişesini dile getirmiştir. Ancak meleklerin “orada kimin olduğunu gayet iyi biliyoruz; Lût’u ve hiyanet içindeki eşi hariç inanç ailesini koruyacağız” şeklindeki beyanlarından sonra artık ısrarını sürdürmemiş olmalıdır. Çünkü bu diyalogdan sonrasına dair Kur’ân’da herhangi bir açıklama yer almamaktadır.

Hz. İbrâhim’in durumdan endişelenmesinin bir sebebi de onunla arasındaki kan bağı olabilir. Çünkü Hz. Lût Hz. İbrahim’in kardeşinin oğluydu. Hz. Lût’un babası Hâzer, dedesi ise Âzer idi. Hz. Lût’un Hz. İbrâhim’in amcasının oğlu olduğu da söylenmektedir. Hz. Sâre ise Hz. Lût’un kızkardeşiydi.(24) Bu nedenle onunla ilgili endişelenmesi normaldi. Bir başka sebep ise devam eden âyette şu şekilde dile getirilmektedir:

2. اِنَّ اِبْرٰه۪يمَ لَحَل۪يمٌ اَوَّاهٌ مُن۪يبٌ “Şüphesiz ki İbrahim, çok hoşgörülü, çok yufka yürekli, (Allah’a) yönelmiş (biriydi).” Yüce Allah Nahl 16/120’de Hz. İbrâhimle ilgili şöyle buyurmaktadır: “Muhakkak ki İbrahim, Hakk’a yönelen, Allah’a itaat eden, tek başına bir ümmetti (bir önder idi); Allah’a ortak koşanlardan değildi.”

Ayrıca Âl-i İmrân 3/67’de de şu ifadeler yer almaktadır: “İbrahim, ne yahudi, ne de hıristiyan idi; fakat o, Allah’ı bir tanıyan dosdoğru bir müslüman idi; müşriklerden de değildi.” Kur’ân’da hakkında en çok bilgi verilen peygamberlerden birisi olan Hz. İbrâhim hakkında Yüce Allah yorumunu yapmakta olduğumuz âyette üç sıfatını hatırlatmaktadır:

a) حَل۪يم halîm. Bu sıfat Hz. İbrâhim’in “yumuşak huylu, acele etmeyen, teenni ile hareket eden, yavaş davranan, yüreği yanan” demektir. Bu sıfat Kur’ân’da 15 kez geçmekte ve çoğunlukla Yüce Allah,(25) iki âyette Hz. İbrâhim,(26) bir âyette Hz. İsmâil,(27) bir âyette de Hz. Şuayb(28) için zikredilmektedir.

b) اَوَّاه evvâh. Bu sıfat Hz. İbrâhim’in “yufka yürekli, içli, bağrı yanık” bir kişi olması manasına gelmektedir. Bu iki sıfat Hz. İbrahimle ilgili olarak Tevbe 9/114’te de zikredilmektedir.

c) مُن۪يب münîb. Bu kelime Kur’ân’da bu kalıpta beş kez(29) zikredilmekte ve “yönelen” manasına gelmektedir. Bu sıfat Hz. İbrâhim’in “Yüce Allah’a yönelmiş olduğunu, kendini Allah’a adadığını, O’na yalvardığını, O’na tevbe ettiğini” göstermektedir.

Bu üç sıfat Hz. İbrâhim’in ince ruhlu, hassas, şefkatli, merhametli, yumuşak huylu, çok içli, yufka yürekli, Rabbine çok çok yönelen, O’na iltica eden, O’na yakın olan bir peygamber olduğunu göstermektedir.(30)

ıı. Meleklerin Hz. İbrâhim’e Yönelik Uyarısı

يَآ اِبْرٰه۪يمُ اَعْرِضْ عَنْ هٰذَا اِنَّهُ قَدْ جَآءَ اَمْرُ رَبِّكَ وَاِنَّهُمْ اٰت۪يهِمْ عَذَابٌ غَيْرُ مَرْدُودٍ “(Melekler) şöyle demişlerdi: Ey İbrahim! Bundan vazgeç! Çünkü Rabbinin (azap) emri elbette gelmiştir. Şüphesiz ki onlara geri döndürülemez bir azap gelecektir!”

Âyetteki يَآ اِبْرٰه۪يمُ yâ ibrâhîmu hitabı “ey İbrâhim”; اَعْرِضْ a‘rıd emri “yüz çevir”; عَنْ هٰذَا ‘an hâzâ ifadesi “bundan”; اِنَّهُ innehû ifadesi “muhakkak ki o”; قَدْ جَآءَ kad câe ifadesi “muhakkak ki geldi”; اَمْرُ رَبِّكَ emru rabbike tamlaması “senin Rabbinin emri”; وَاِنَّهُمْ ve innehum ifadesi “muhakkak ki onlar”;اٰت۪يهِمْ âtîhim ifadesi “onlara gelicidir, gelecektir”; عَذَاب ‘azâbün sözcüğü “(şöyle) bir azap”; غَيْرُ مَرْدُودٍ ğayru merdûdin ifadesi ise “reddedilemeyen, geri çevrilemeyen, geri çevrilemeyecek olan” demektir.

Burada meleklerin Hz. İbrâhim’e verdiği cevap ve azabın geri çevrilemezliğiyle ilgili uyarısı gündeme getirilmektedir.

1. يَآ اِبْرٰه۪يمُ اَعْرِضْ عَنْ هٰذَا اِنَّهُ قَدْ جَآءَ اَمْرُ رَبِّكَ “(Melekler) şöyle demişlerdi: Ey İbrahim! Bundan vazgeç! Çünkü Rabbinin (azap) emri elbette gelmiştir.” Melekler Hz. İbrâhim’e cevap vermiş, bu mücadelesinden, tartışmasından ve ısrarından vazgeçmesi gerektiğini beyan etmişlerdi. Âyetteki عَنْ هٰذَا ‘an hâzâ ifadesinden maksat “bu mücadeleden” demektir. Zira melekler bunun kendi tercihleri değil, Yüce Allah’ın emri olduğunu dile getirmişlerdi. “Allah’ın emrinin gelmesi” Hûd 11/40, 58 ve 66. âyette de ele aldığımız üzere, “O’nun kararının, azap hükmünün, helak emrinin gelmesi” demektir.(31) İfadenin başındaki قَدْ kad edatı da cümleye bu kararın ve hükmün kesin olarak geldiğini gösteren pekiştirici bir mana katmaktadır.

2. وَاِنَّهُمْ اٰت۪يهِمْ عَذَابٌ غَيْرُ مَرْدُودٍ “Şüphesiz ki onlara geri döndürülemez bir azap gelecektir!” Melekler Yüce Allah’ın Hz. Lût’un azgın ve sapkın kavminin helakiyle ilgili hüküm ve kararının yani azabının tartışmayla da dua ile de yalvarıp yakarmayla da kesinlikle engellenemeyeceğini, geri çevrilemeyeceğini, savuşturulamayacağını, ertelenemeyeceğini, ötelenemeyeceğini, reddedilemeyeceğini beyan etmişlerdi.(32) Zira bu kalıpta Kur’ân’da sadece burada geçen مَرْدُودٍ merdûd kelimesi bütün bu anlamları içermektedir.

Dipnotlar

• 1 - Semerkandî, age., II, 166; Taberî, age., XII, 68; Zemahşerî, age., II, 393.
• 2 - Bakara 2/51, 54, 92, 94; Nisâ’ 4/153; A‘râf 7/148, 152; Hûd 11/69; Tâhâ 20/88; Zâriyât 51/26.
  • Bakara 2/51 Bakara 2/54 Bakara 2/92 Bakara 2/94 Nisâ 4/153 A‘râf 7/148 A‘râf 7/152 Hûd 11/69 Tâhâ 20/88 Zâriyât 51/26
• 3 - Semerkandî, age., II, 166; Taberî, age., XII, 71.
• 4 - Semerkandî, age., II, 166; Taberî, age., XII, 71. 5 - Taberî, age., XII, 71; Zemahşerî, age., II, 394. 6 - Semerkandî, age., II, 166.
• 7 - Râzî, age., XVIII, 25. 8 - Taberî, age., XII, 71.
• 9 - Semerkandî, age., II, 166; Taberî, age., XII, 73; Zemahşerî, age., II, 395; Râzî, age., XVIII, 26. 10 - Râzî, age., XVIII, 26; İbnu’l-Cevzî, Zâdü’l-Mesîr, IV, 130. 11 - Semerkandî, age., II, 167; Taberî, age., XII, 72-73; Zemahşerî, age., II, 395.
• 12 - Semerkandî, age., II, 167; Taberî, age., XII, 74-75; Zemahşerî, age., II, 395. 13 - Bakara 2/91, 101; Âl-i İmrân 3/187; Nisâ’ 4/24, 102; En‘âm 6/94; Hûd 11/71, 92; İbrâhim 14/16, 17; Kehf 18/79; Meryem 19/5; Mü’minûn 23/7, 100; Ahzâb 33/53; Şûrâ 42/51; Câsiye 45/10; Hucürât 49/4; Hadîd 57/13; Haşr 59/14; Me‘âric 70/31; İnsân 76/27; İnşikâk 84/10; Burûc 85/20.
  • Bakara 2/91 Bakara 2/101 Âl-i İmrân 3/187 Nisâ 4/24 Nisâ 4/102 En‘âm 6/94 Hûd 11/71 Hûd 11/92 İbrâhîm 14/16 İbrâhîm 14/17 Kehf 18/79 Meryem 19/5 Mü'minûn 23/7 Mü'minûn 23/100 Ahzâb 33/53 Şûrâ 42/51 Câsiye 45/10 Hucurât 49/4 Hadîd 57/13 Haşr 59/14 Me‘âric 70/31 İnsân 76/27 İnşikâk 84/10 Burûc 85/20
• 14 - Yazır, age., IV, 553. 15 - Taberî, age., XII, 76; Zemahşerî, age., II, 395; Râzî, age., XVIII, 27. 16 - Şu‘arâ’ 26/171; Sâffât 37/135.
  • Şu‘arâ 26/171 Sâffât 37/135
• 17 - Semerkandî, age., II, 167; Taberî, age., XII, 77; Zemahşerî, age., II, 395.
• 18 - Semerkandî, age., II, 167; Taberî, age., XII, 76; Zemahşerî, age., II, 395.
• 19 - Taberî, age., XII, 77. 20 - Semerkandî, age., II, 167.
• 21 - Hûd 11/73; Kâf 50/1; Burûc 85/15, 21. 22 - Semerkandî, age., II, 167; Taberî, age., XII, 77; Zemahşerî, age., II, 396.
  • Hûd 11/73 Kâf 50/1 Burûc 85/15 Burûc 85/21
• 23 - Semerkandî, age., II, 167; Taberî, age., XII, 77-78; Zemahşerî, age., II, 396.
• 24 - Semerkandî, age., II, 167.
• 25 - Bakara 2/225, 235, 263; Âl-i İmrân 3/155; Nisâ’ 4/12; Mâide 5/101; İsrâ’ 17/44; Hacc 22/59; Ahzâb 33/51; Fâtır 35/41; Teğâbun 64/17. 26 - Tevbe 9/114; Hûd 11/75. 27 - Sâffât 37/101. 28 - Hûd 11/87.
  • Bakara 2/225 Bakara 2/235 Bakara 2/263 Âl-i İmrân 3/155 Nisâ 4/12 Mâide 5/101 İsrâ 17/44 Hacc 22/59 Ahzâb 33/51 Fâtır 35/41 Teğâbun 64/17 Tevbe 9/114 Hûd 11/75 Sâffât 37/101 Hûd 11/87
• 29 - Hûd 11/75; Sebe’ 34/9; Kâf 50/8, 33; Zümer 39/8. 30 - Semerkandî, age., II, 167-168; Taberî, age., XII, 80; Zemahşerî, age., II, 396-397.
  • Hûd 11/75 Sebe' 34/9 Kâf 50/8 Kâf 50/33 Zümer 39/8
• 31 - Semerkandî, age., II, 168; Taberî, age., XII, 80; Zemahşerî, age., II, 397.
• 32 - Semerkandî, age., II, 168; Taberî, age., XII, 80; Zemahşerî, age., II, 397.