Hûd Suresi

Mekke’de risâletin 11-12. yılları arasında indirilmiş olması muhtemel olan, 123 âyetten oluşan, adını 50. âyette geçen هُود hûd kelimesinden alan Hûd sûresi, inişe göre 69, resmî sıralamada ise 11. sûredir.

Hûd sûresi, resmî sıralamada öncesindeki Yûnus sûresiyle yakın konu birlikteliğine sahiptir. Bu bağlamda her iki sûrede de mukatta‘a harfleriyle başlayıp ilahi mesaja dikkat çekilmesi (Yûnus 1-2; Hûd 1-2), kâinat kitabına gönderme yapılması (Yûnus 3-6, ; Hûd 7), müşriklerin Hz. Peygamber’den sıra dışı istekleri ve beklentileri (Yûnus 15-16; Hûd 12), Hz. Nûh’un kıssasına dair içerikler (Yûnus 71-73; Hûd 25-49), Hz. Mûsâ’nın Firavun ve İsrailoğullarıyla ilişkileri (Yûnus 75-93; Hûd 96-99) gibi konular ele alınmaktadır. Bu arada vahyin benzerinin getirilmesi manasında meydan okuyuculuğu da her iki sûrenin ortak konuları arasındadır (Yûnus 38; Hûd 13). Hûd sûresi, mukatta‘a harferiyle başlamakta, Yüce Allah’tan başkasına kulluk edilmemesi için âyetlerin bizzat Yüce Allah tarafından açıklandığı beyan edilmekte, insanların Yüce Allah’a yönelik görevlerine dikkat çekilmektedir. Bu arada kâinat kitabından bir pasaj ile insanoğlunun çeşitli davranış özellikleri üzerinde durulmaktadır.

12. âyetten itibaren, Hz. Peygamber’in muhataplarının baskısıyla vahiyden uzak tutulma girişimlerinin sonuçsuz kaldığı, sonrasında vahyin 10 sûrelik meydan okuyuşu, dünya hayatının geçiciliği ve aldatıcılığı ile Yüce Allah’a yalan iftira edenlerin en zalimler olduğu bilgisine yer verilmekte, iman edip salih ameller işleyenlerin ise cennet ödülleriyle buluşturulacağı belirtilmektedir.

25-49. âyetlerde, Hz. Nûh’un, 50-60. âyetlerde Hz. Hûd’un, 61-68. âyetlerde Hz. Sâlih’in, 69-76. âyetlerde Hz. İbrâhim’in, 77-83. âyetlerde Hz. Lût’tan, 84-95. âyetlerde Hz. Şuayb’ın, 96-99. âyetlerde ise Hz. Mûsâ’nın kıssalarına yer verilmekte, kıssaların çok önemli ibretlik yanları dikkatlere sunulmaktadır.

100. âyetten itibaren, azgınların mahşerdeki korkunç akıbeti gündeme getirilmekte, cehennemin de cennetin de gökler ve yer devam ettiği sürece devam edeceği bildirilmekte, her ikisi için de Yüce Allah’ın dilemesi durumunda durumun değişebileceği beyan edilmektedir.

112. âyette, başta Hz. Peygamber olmak üzere her müslümanın emredildiği üzere istikamet sahibi olması emri yer almakta, 113. âyette zalimlere zerre kadar bile olsa meyledilmemesi gerektiği, aksi takdirde ateşin kaçınılmaz olacağı ve Yüce Allah’tan başka hiçbir dostun olamayacağı, söz konusu kişilere yardım edilemeyeceği ifade edilmektedir.

114. âyetten itibaren, namaz vakitlerine, helak edilen kavimlerin helak nedenlerine, insanlığın ihtilafa devam ettiklerine, kıssaların anlatılma nedenine ve inkârcılara yönelik azap tehdidine yer verilmekte, son âyette ise Yüce Allah’ın bilgisine, O’na kulluk edip güvenilmesinin zorunlu olduğuna ve kullarının yaptığından habersiz olmadığına değinilmektedir.

Yüce Allah, sûrenin 25-49. âyetlerinde Hz. Nûh’un ve kavminin kıssasına yer vermektedir. Hz. Nûh kıssası hakkında geniş bilgiler içermesi ve sûre de adını Hz. Nûh’tan aldığı için bu kıssa hakkında detaylı bilgileri Nûh 71/1’de vereceğiz. Bu sûredeki bölümü ise beş başlıkta ele alacak ve yorumlarımızı bu çerçevede yapmaya çalışacağız. Hz. Nûh’un kıssasıyla ilgili olarak ayrıca A‘râf 7/59-64, Şu‘arâ’ 26/106-122, Sâffât 37/75-82’de Kamer 54/9-17, Nûh 71/1-28 ve çeşitli açıklamalar yer aldığı için burada söz konusu bilgilere ayrıntılı olarak tekrar değinmeyeceğiz.

a) Hz. Nûh Kıssası

Yüce Allah, sûrenin 25-27. âyetlerinde “Allah’tan başkasına kulluk etmeyin! Muhakkak ki ben, size (gelecek) elem verici bir günün azabından korkuyorum” şeklindeki tebliğ ilkesiyle Hz. Nûh’u risaletle görevlendirdiğini beyan etmektedir. Sonrasında kavminden ileri gelen kâfirlerin “Biz seni sadece bizim gibi bir insan olarak görüyoruz. Bizden, basit görüşle hareket eden alt tabakamızdan başkasının sana uyduğunu görmüyoruz. Sizin bize karşı hiçbir üstünlüğünüzü de görmüyoruz. Aksine sizin yalancılar olduğunuza inanıyoruz” şeklindeki tepkilerini ve alaycılıklarını hatırlatmaktadır.

ı. Hz. Nûh’un Risalet İlanı

وَلَقَدْ اَرْسَلْنَا نُوحًا اِلٰى قَوْمِه۪ اِنّ۪ي لَكُمْ نَذ۪يرٌ مُب۪ينٌ “Yemin olsun ki Nuh’u (elçi olarak) kavmine göndermiştik de onlara ‘Şüphesiz ki ben sizin için apaçık bir uyarıcıyım.’ (demişti).”

Âyetteki وَلَقَدْ اَرْسَلْنَا ve lekad arselnâ fiili “yemin olsun ki göndermiştik”;نُوحًا nûhan kelimesi “Nûh’u”;اِلٰى قَوْمِه۪ ilâ kavmihî ifadesi “onun kavmine”; اِنّ۪ي innî ifadesi “muhakkak ki ben”; لَكُمْ leküm ifadesi “size, sizin için”; نَذ۪يرٌ مُب۪ينٌ nezîrun mübînun tamlaması ise “apaçık uyarıcı(yım)” demektir.

Burada Hz. Nûh’un kıssası bağlamında onun peygamber olarak görevlendirilmesi, kavmine yönelik tebliği gündeme getirilmektedir.

Âyette dile getirilen tebliğ esasının benzerleri A‘râf 7/25-26, Mü’minûn 23/23, Şu‘arâ’ 26/105-110 ve Nûh 71/1-4’te de yer almaktadır. Yüce Allah cümlenin başına وَلَقَدْ ve lekad ifadesini getirerek Hz. Nûh’u kavmine kendisinin peygamber olarak gönderdiğini vurgulu bir ifadeyle beyan etmekte, hem peygamberini sahiplenmekte hem de muhataplarına onun yalnız olmadığını göstermektedir. Peygamberi yalanlamanın Yüce Allah’ı yalanlamak olduğu bu vesileyle bir kez daha ortaya konulmaktadır.

Bu âyette Hz. Nûh’un apaçık bir uyarıcı olduğu dile getirilmektedir. Başta bütün peygamberler ve dolayısıyla Hz. Nûh olmak üzere, bütün zamanların uyarıcıları elbette esaslı bir metot kullanmakla yükümlüdürler. Yüce Allah tebliğde takip edilmesi gereken metodunun ilk konusunu bizlere hatırlatmaktadır. Yorumunu yapmakta olduğumuz ifadenin bir benzeri Nûh 71/2’de قَالَ يَا قَوْمِ kâle yâ kavmi “Dedi ki ey kavmim” ifadesiyle birlikte geçmektedir: “Dedi ki: Ey kavmim! Ben sizin için açık bir uyarıcıyım.” Bu iki âyeti birlikte düşündüğümüzde yorumunu yapmakta olduğumuz âyette de böyle bir ifadenin gizli olarak bulunduğunu kabul etmek durumundayız.

Bu hatırlatmanın ardından şimdi de âyette tebliğle ilgili verilmek istenen mesajları ve buradan günümüze dair çıkartılacak ders ve metotları incelemek istiyoruz.

1. Tebliğci herşeyden önce kendi konumunu açıkça beyan etmelidir. Âyetteki اِنّ۪ي لَكُمْ نَذ۪يرٌ مُب۪ينٌ innî leküm nezîrun mübîn “Ben sizin için apaçık bir uyarıcıyım” ifadesi bunu ortaya koymaktadır. Böylece tebliğci ne için geldiğini, neyi ve niçin söylemek durumunda olduğunu karşı tarafa bildirmelidir.

2. Tebliğde muhataplar için kesinlikle “suçlayıcı, dışlayıcı ve hakaret içerikli ifadeler” kullanılmamalıdır. Âyetteki لَكُمْ leküm ifadesindeki lâm edatı, söyleneceklerin muhatapların lehine şeyler olduğunu hissettirmektedir. Din tebliğinde amaç insan kazanmak olduğu için, sahiplenici bir tavır sergileyerek karşımızdakini bizden ve davet ettiğimiz değerlerden uzaklaştıracak tutum ve davranışlardan özenle kaçınmak durumundayız.

3. Tebliğci uyarıcı, mahşerdeki azabı tebliğ edici olmalıdır. Âyetteki نَذ۪ير nezîr kelimesine bazı âlimlerimiz “korkutucu” anlamını vermişlerdir.(1) Bu anlam da bir seçenek olarak zikredilebilir; ancak bir peygamberin risalet öğretileri sadece korku içerikli olmadığı için, maksadı “uyarmak, tebliğ etmek” şeklinde anlamaktayız. Nitekim diğer âlimlerimiz ise risalet kurumuyla da birebir örtüşecek şekilde söz konusu kavram için “haber verici”(2) anlamını tercih etmişlerdir. Müddessir 74/2’de de zikredildiği üzere, asıl ve yaygın anlamı “uyarmak” olanنَذ۪ير nezîr kelimesinin risalet kurumuyla yakından ilişkili olan başka bir anlamı daha vardır. Bu anlamı çok önemli bulduğumuz için okuyucuyla paylaşmak istiyoruz.

نَذ۪ير nezîr kelimesinin sözünü edeceğimiz anlamı “adamak”la ilgilidir. Kur’ân’da bu kelime nezr veya nüzûr kalıplarında “adak, adaklar” manasında da kullanılmaktadır.(3) İşte bu anlam, âyeti doğru anlayıp yorumlamada bizlere çok önemli ufuklar kazandırmaktadır. Yüce Allah, bütün peygamberlerden kendilerini görevlerine adamalarını istemektedir. İnsanın bir işte arzu edilen başarıyı yakalaması için kendisini o göreve adaması gerekir.

Görevi hakkıyla ve başarılı bir şekilde yapmak için onu bizzat yaşamak gerekir. Bu açıdan bakıldığında, özellikle peygamberlik kurumunun adanmışlık isteyen bir görev olduğunu belirtmek durumundayız. Risalet, sıradan bir görev değildir; hayatı bütünüyle o görev uğrunda yaşamayı zorunlu kılan bir adanmışlık ve fedakârlık kurumudur.

4. Yapılacak bildirimde açık ve anlaşılır olunmalıdır. Buradaki مُب۪ين mübîn “apaçık, açık, açıklayıcı” kelimesi bu tavrı zorunlu kılmaktadır. Söyleneni açıkça söylemek, kırpmadan ve ilave etmeden mesajı olduğu gibi bütün berraklığıyla ortaya koyup muhataplara iletmek bir esastır. Açık açık konuşmak önemlidir; açıklayıcı ve izah edici bir tavır sergilemek de mübîn kelimesinin bir anlamıdır. Muhatapların anlayacağı bir dil kullanmak zaten risaletin evrensel gereklerinden birisidir. İbrâhim 14/4’te Yüce Allah bu gerçeği dile getirmektedir.

Peygamberler, vahyin gözetiminde görevlerinde üst düzey performans göstermekle yükümlüydüler. Dini doğru anlayıp yaşamak şeklindeki bu görev bütün müminlerden de istenmektedir. Din, uğruna adanmış insanlar ister. Âyetin günümüze mesajını bu noktada anlamak âyetin mesajını güne getirmek için bir zorunluluktur.

ıı. Hz. Nûh’un Tebliğ İlkleri

اَنْ لَا تَعْبُدُوٓا اِلَّا اللّٰهَ اِنّ۪يٓ اَخَافُ عَلَيْكُمْ عَذَابَ يَوْمٍ اَل۪يمٍ “(Nuh) ‘Allah’tan başkasına kulluk etmeyin! Şüphesiz ki ben size (gelecek) elem verici bir günün azabından korkuyorum.’ (demişti).”

Âyetteki اَنْ لَا تَعْبُدُوا en lâ ta‘büdû emri “kulluk etmeyin diye”; اِلَّا اللّٰهَ illellâhe ifadesi “Allah’tan başkasına”; اِنّ۪ي innî ifadesi “muhakkak ki ben”; اَخَافُ ehâfu fiili “korkarım, korkuyorum”; عَلَيْكُمْ ‘aleyküm ifadesi “size, sizinle ilgili”; عَذَابَ يَوْمٍ اَل۪يمٍ ‘azâbe yevmin elîmin tamlaması ise “elem verici bir günün azabından” demektir.

Burada Hz. Nûh’un tebliğiyle ilgili en önemli esas gündeme getirilmektedir.

Bu çerçevede önce apaçık uyarıcı olduğunun gerekçesi beyan edilerek tevhid vurgusu yapılmakta, ardından da bir peygamberin kavmi için neler hissettiği ortaya konulmaktadır.

1. اَنْ لَا تَعْبُدُوٓا اِلَّا اللّٰهَ “Allah’tan başkasına kulluk etmeyesiniz diye.” Hûd 11/2. âyette de geçen bu ifade önceki âyette yer alan nezîr-i mübîn tamlamasının gerekçesini ortaya koymakta ve uyarının en önemli noktasını muhataplara öğretmeyi amaçlamaktadır. Bu cümle genelde vahyin bütünüyle indiriliş gayesini ortaya koymakta, Yüce Allah’tan başkasına hiçbir şekilde kulluk edilmemesi gerektiğini beyan etmektedir.

Muhatapların büyük ölçüde müşriklerden oluştuğu insan gruplarına yönelik bu emrin verilmesi maksada ve vakaya gayet uygundur. Âyetteki لَا lâ ve اِلَّا illâ edatlarının birlikte kullanımı başka hiçbir varlığın hiçbir şekilde kulluğa layık olmadığını ortaya koyan hasr/kasr içerikli “vurgulu” bir ifade biçimidir.

Bu ifade Nahl 16/36’da beyan edildiği gibi, bütün peygamberlerin en temel tebliğ ilkesidir ve bütün peygamberler de işte bu esası kavimlerine ulaştırmışlardır. Pek çok âyette yer aldığı üzere, yaratılışımızın gayesi olarak Yüce Allah’a kulluk etmemiz gerekmektedir. Bu emir Yüce Allah’ın bütün peygamberlerin tebliğ ilkelerinin başında zikrettiği bir husustur; bu nedenle bütün peygamberler ümmetlerine bunu tebliğ etmişlerdir.(4)

Aslında insanoğlunun fıtratına yazılmış olan takvâ(5) ve kalplere sevdirilip süslenmiş haldeki iman,(6) yaratılışın gayesine ulaşmadaki en avantajlı unsurdur. Peygamberlerin tebliğ ettiği esaslar zaten insanoğlunun fıtratına yazılmış ve kodlanmış değerlerle birebir uyumludur ve hiçbir şekilde birbiriyle çelişki arz etmemektedir.

İşte bu noktadan hareketle, Hz. Nûh da tebliğine tevhid çağrısı ile başlamakta, kulluk için tek ilah olan Yüce Allah’ın mabud olarak bilinmesi gerektiği üzerinde durmaktadır. Kulluktaki tek ölçü başka bir ortağı olmayan bir kudrete yönelmektir ki o kudret sadece ve sadece Yüce Allah’tır. Hz. Nûh da bu nedenle A‘râf 7/59’da da geçtiği gibi مَا لَكُمْ مِنْ اِلٰهٍ غَيْرُهُ “Sizin için O’ndan başka hiçbir ilâh yoktur” demişti. Bu ifadedeki مَا mâ ve مِنْ min edatları cümleye “hiçbir şekilde” manası katmakta, bu noktada hiçbir tereddüde yer olmadığı bildirilmek istenmektedir.

2. اِنّ۪يٓ اَخَافُ عَلَيْكُمْ عَذَابَ يَوْمٍ اَل۪يمٍ “Muhakkak ki ben, size (gelecek) elem verici bir günün azabından korkuyorum.” Hz. Nûh’un bu ifadesinin bir benzeri A‘râf 7/59’da اَل۪يم elîm sıfatının yerine عَظ۪يم ‘azîm sıfatı getirilerek zikredilmektedir.

Hz. Nûh sadece Yüce Allah’a kulluk edilmesi gerektiğini beyan ettikten sonra, bunun gerekçesini işte bu cümlede vermekte ve eğer Allah’tan başkasına ilahlık isnat ederlerse elem verici bir günün azabının onları gelip bulacağını kendilerine haber vermektedir. Bu ifade bir peygamberin gerekçesiz konuşmadığını gösterdiği gibi, peygamberlerin de “sadece kendini düşünen”, “benden sonrası tufan” edasıyla gerisi tufan demediklerini, kavimlerini düşündüklerini, onları sıkıntıya sokacak her şeyin kendilerini de etkileyeceğini bildiklerini göstermektedir.

Tevbe 9/128’de Hz. Peygamber’in kendi ümmetine olan düşkünlüğü gibi önceki peygamberlerin de kendi ümmetlerine düşkün olduğu anlaşılmaktadır. Yâsîn 36/20-27’de aktarılan yiğit bir kulun tutumunda da görülen hassasiyet böyledir. “Ben kendimi kurtarırım; gerisi beni ilgilendirmez” tavrı peygamber tavrı olamaz. Dahası Yüce Allah kullarını böyle bir açmazın içine düşmekten kurtarmak için hem peygamberler görevlendirmiş hem de kitaplar göndererek onlara rehberlik edilmesini sağlamıştır.

ııı. Kavminin Alaycı ve İnkârcı Tepkisi

فَقَالَ الْمَلَاُ الَّذ۪ينَ كَفَرُوا مِنْ قَوْمِه۪ مَا نَرٰيكَ اِلَّا بَشَرًا مِثْلَنَا وَمَا نَرٰيكَ اتَّبَعَكَ اِلَّا الَّذ۪ينَ هُمْ اَرَاذِلُنَا بَادِيَ الرَّاْيِ وَمَا نَرٰى لَكُمْ عَلَيْنَا مِنْ فَضْلٍ بَلْ نَظُنُّكُمْ كَاذِب۪ينَ “Kavminden kâfir olan yöneticiler şöyle demişlerdi: Biz seni bizim gibi bir insandan başka bir şey olarak görmüyoruz. İçimizden, basit görüşlü, en rezillerimizden başkasının da sana uyduğunu görmüyoruz. Sizin bize karşı hiçbir üstünlüğünüzü de görmüyoruz. Aksine sizin yalancılar olduğunuzu sanıyoruz.”

Âyettekiفَقَالَ fe kâle fiili “demişti ki”; الْمَلَاُ el-meleu kelimesi “yöneticiler”; الَّذ۪ينَ كَفَرُوا ellezîne keferû ifadesi “kâfir olanlar, inkar etmiş olanlar”; مِنْ قَوْمِه۪ min kavmihî ifadesi “onun kavminden”;مَا نَرٰيكَ mâ nerâke ifadesi “biz seni görmüyoruz”;اِلَّا بَشَرًا illâ beşeran istisnası “bir insandan başka bir şey olmanın dışında, (başka bir şey olarak)”; مِثْلَنَا mislenâ ifadesi “bizim gibi”; وَمَا نَرٰيكَ ve mâ nerâke ifadesi “ve yine seni görmüyoruz”; اتَّبَعَكَ ittebe‘ake fiili “sana tâbi olan(ları)”;اِلَّا الَّذ۪ينَ هُمْ illellezîne hum istisnası “onlar şu (kişilerden) başkası değil”; اَرَاذِلُنَا erâzilünâ tamlaması “bizim en alt tabakamız”; بَادِيَ الرَّاْيِ bâdiye’r-ra’yi tamlaması “basit görüşlü”; وَمَا نَرٰى ve mâ nerâ ifadesi “ve görmüyoruz”; لَكُمْ leküm ifadesi “sizin için”; عَلَيْنَا ‘aleynâ ifadesi “bize, bizim üzerimize”; مِنْ فَضْلٍ min fadlin kelimesi “herhangi bir üstünlük”; بَلْ bel edatı “aksine”;نَظُنُّكُمْ nezunnuküm ifadesi “sizi sanıyoruz, biliyoruz”; كَاذِب۪ين kâzibîne kelimesi ise “yalancılar olarak” demektir.

Burada Hz. Nûh’un kâfirlerden oluşan kavminin ona ve müminlere karşı tavrı gündeme getirilmektedir.

1. فَقَالَ الْمَلَاُ الَّذ۪ينَ كَفَرُوا مِنْ قَوْمِه۪ مَا نَرٰيكَ اِلَّا بَشَرًا مِثْلَنَا وَمَا نَرٰيكَ اتَّبَعَكَ اِلَّا الَّذ۪ينَ هُمْ اَرَاذِلُنَا بَادِيَ الرَّاْيِ “Kavminden kâfir olan yöneticiler şöyle demişlerdi: Biz seni bizim gibi bir insandan başka bir şey olarak görmüyoruz. İçimizden, basit görüşlü, en rezillerimizden başkasının da sana uyduğunu görmüyoruz.” Yüce Allah, Hz. Nûh’un kâfir kavminin kendisine ve beraberindeki müminlere yönelik alaycı ve hakaret içerikli ifadelerine dikkat çekmektedir.

Bu konuda Mü’miûn 23/24-25’teki bilgiler hatırlanmalıdır: “Bunun üzerine, kavminin inkârcı ileri gelenleri şöyle demişlerdi: Bu, tıpkı sizin gibi bir beşer olmaktan başka bir şey değildir. Size üstün ve hâkim olmak istiyor. Eğer Allah (peygamber göndermek) isteseydi, muhakkak ki melekler gönderirdi. Biz geçmişteki atalarımızdan böyle bir şey duymadık. Bu, yalnızca kendisinde delilik bulunan bir kimsedir. Öyle ise, bir süreye kadar ona katlanıp bekleyin bakalım.”

a)فَقَالَ الْمَلَاُ الَّذ۪ينَ كَفَرُوا مِنْ قَوْمِه۪ مَا نَرٰيكَ اِلَّا بَشَرًا مِثْلَنَا “Kavminden kâfir olan yöneticiler şöyle demişlerdi: Biz seni bizim gibi bir insandan başka bir şey olarak görmüyoruz.” Âyetin bu cümlesiyle ilgili iki hususa değinmek gerekmektedir.

ı. Âyette geçen الْمَلَا el-mele’ kelimesi “Hz. Nûh’un kavminin eşrafı ve içlerinde sadece erkeklerin bulunduğu yöneticileri”(7) manasında yorumlandığı gibi, bu ifadeyi kavminin “eşrafı”(8) manasına almak de elbette mümkündür ve bu yaklamış ilk görüşe göre daha da doğrudur. Esasında bir topluluk içerisinde genellikle inkârcılıkta ileri gidenler erkekler olsa da bunu erkeklerle sınırlı görmek isabetli değildir.

ıı. A‘râf 7/60’da da ele aldığımız gibi, Yüce Allah, Hz. Nûh’un kavminden ileri gelen yöneticilerin onu suçladığı konular ve ona karşı sergiledikleri olumsuz tutum hakkında çeşitli sûrelerde bilgiler vermektedir. Bu bağlamda detaya girmeden kısaca hatırlatmalar yapmakla yetineceğiz. Hz. Nûh’un kavmi onu delilikle suçlamışlar,(9) ona müfterilik ve yalancılık isnat etmişler,(10) onu küçümsemişler,(11) kendisine sapık demişler,(12) kendisini kovmakla tehdit etmişler,(13) azap tehdidinde bulunarak onunla alay etmişler,(14) ona inanan ve tâbi olan müminlerle de alay edip(15) onları yanından kovmasını istemişlerdi.(16)

Hz. Nûh’un kavmi içerisinde yer alan kâfir yöneticiler Hz. Nûh’u hafife almak ve onunla alay etmek için kendisine “sen de bizim gibi bir beşersin” demişlerdi. Benzer küçümseme ve alaycılık ifadeleri, İblis’in Hz. Âdem’e yönelik sözlerinde de yer almaktaydı.(17) Buradan hareketle, insanlarla alay edenlerin aslında İblis’in yolunu izlediklerini ve nihayet onunla aynı akıbeti yaşayacaklarını söyleyebiliriz. İnkârcıların müminlerle alay edip onları küçümsemesi, Hz. Nûh,(18) Hz. Hûd,(19) Hz. Sâlih,(20) Hz. Şuayb(21) ve Hz. Muhammed(22) için olduğu gibi, bütün peygamberler için de yaşanmıştı.(23)

Bütün peygamberlerle olduğu üzere, Hz. Peygamberle de alay edilmiş, getirdiği esaslarla dalga geçilmiştir.(24) Hatta İsrâ’ 17/90-94’te çeşitli sıradışı ve olağanüstü isteklerde bulunan Mekkeli müşrikler sonunda bir beşerin peygamber olarak görevlendirilmesini kabul etmeyerek alaycı bir dille risaleti reddetmişlerdi. Kendilerini üstün gören bu kibirli yöneticiler, peygamberliğin esasında kendilerine verilmesini istiyor görüntüsüne girdikleri için, beğenmedikleri, hor ve hakir gördükleri bir kişinin peygamber olarak görevlendirilmesini içlerine sindirememiş ve onun risaletini reddetmişlerdir.

Esasında toplumun ileri gelenleri manasında ekâbir takımı genellikle suçlular olarak tanıtılmakta ve hakikati temsil etmedikleri En‘âm 6/123’te şu şekilde beyan edilmektedir: “Böylece biz, her kasabada, oralarda bozgunculuk yapmaları için, günahkârlarını liderler yaptık. Onlar yalnız kendilerini aldatırlar, ama farkında olmazlar.” İşte yorumunu yapmakta olduğumuz cümlede ifade edildiği üzere, Hz. Nûh’un kavmi de onu küçük görmüş, onunla alay etmişlerdi. Peygamberlere bu türden sözler söyleyenler esasında kendi türlerinden ümitlerini kesenlerdir.

b) وَمَا نَرٰيكَ اتَّبَعَكَ اِلَّا الَّذ۪ينَ هُمْ اَرَاذِلُنَا بَادِيَ الرَّاْيِ “İçimizden, basit görüşlü, en rezillerimizden başkasının da sana uyduğunu görmüyoruz.” Hz. Nûh’un kavminin ileri gelen kâfir yöneticileri Hz. Nûh’a tâbi olanlarla da alay ederek, üstelik vurgulu bir ifade kullanarak onları hafife alan bir değerlendirmede bulunmuşlardı.

Kur’ân’da sadece burada geçen اَرَاذِل erâzil kelimesinin bir benzeri aynı şekilde yine inkârcıların Hz. Nûh’a tabi olanlar için söylediği sözler bağlamında Şu‘arâ’ 26/111’de الْاَرْذَلُون el-erzelûne kelimesi şeklinde geçmekte ve bu sözcük “ayak takımı, reziller, sefiller, zayıflar, aşağı tabaka” manasına gelmektedir.(25)

Kur’ân’da sadece burada geçen ve Hz. Nûh’un kâfir yöneticileri tarafından iman edenler için kullanılan بَادِيَ الرَّاْيِ bâdiye’r-ra’yi ifadesi de “basit ve dar görüşlü, sığ bakışlı” gibi anlamlar içermektedir. Bu ifadeye “hemen ilk bakışta, düşünmeden” anlamı veren âlimler de vardır.(26) Bu durumda Hz. Nûh’a tâbi olanların ilk bakışta, hiç düşünmeden ona iman ettikleri veya dış görünüş olarak inandıkları gibi bir yorum söz konusu edilmektedir.(27)

Benzer bir küçük görme ve suçlama ifadesi Mü’minûn 23/24’te şu şekildedir: “Bunun üzerine, kavminin inkârcı ileri gelenleri şöyle demişlerdi: Bu, tıpkı sizin gibi bir beşer olmaktan başka bir şey değildir. Size üstün ve hâkim olmak istiyor. Eğer Allah (peygamber göndermek) isteseydi, muhakkak ki melekler gönderirdi. Biz geçmişteki atalarımızdan böyle bir şey duymadık.”

İşte bütün zamanların kâfirlerinin yaptığı gibi, peygamberleri ve onlara iman edenleri küçük gören zihniyetin Hz. Nûh’un kavminden itibaren böyle davrandığı görülmektedir. Her alaycı inkârcı insan, Hz. Âdem’in topraktan, kendisinin ateşten yaratıldığını sebep göstererek secdeden kaçınan İblîs’in peşinden gidenlerden olduğunu bilmelidir. Benzer durumun diğer peygamberlerin ve elbette Hz. Peygamber’in muhataplarında da olduğunu söylemek durumundayız. Artık din adına söylemleri olanlara karşı çıkanların kimin yanında olduklarını bilmeleri gerektiği, sonuçta nasıl bir akıbetle karşılaşacaklarını düşünmelerinin zorunlu olduğu açıkça ortadadır.

2. وَمَا نَرٰى لَكُمْ عَلَيْنَا مِنْ فَضْلٍ بَلْ نَظُنُّكُمْ كَاذِب۪ينَ “Sizin bize karşı hiçbir üstünlüğünüzü de görmüyoruz. Aksine sizin yalancılar olduğunuzu sanıyoruz.” Yüce Allah Hz. Nûh’un kavminin inkârcı yöneticilerinin kendisine ve mümin kavmine yönelik suçlamalarından bir kısmını bu cümlede dile getirmektedir. İfadelerine göre müminlerin kâfirler üzerinden hiçbir üstünlüğü yoktur; çünkü onların yalancılar olduklarını sanıyorlardı. Esasında buradaki hitap her ne kadar çoğul getirilmişse de asıl muhatap Hz. Nûh kabul edilmekte ve çoğul hitaptan maksadın tekil olduğu ortaya konulmuş olmaktadır.(28) Bu yaklaşım ileri sürülse de hitabın getirildiği şekilde ve Hz. Nûh’u da içerek biçimde çoğul kabul edilmesi gerektiği kanaatindeyiz.

Âyette مَا mâ ve مِنْ min edatlarının birlikte kullanımı, müminlerin kâfirler üzerinde “hiçbir” üstünlüklerinin bulunmadığı manasını vermek için tercih edilmiştir. Kâfirlere göre müminlerin hiçbir üstün tarafları yoktur; zira onlar yalancı konumunda görülmektedirler. Burada geçen نَظُنُّ nezunnu fiili de “sanmak, zannetmek” manasından ziyade, “bilmek, öyle inanmak” anlamında yorumlanmalıdır. Çünkü inkârcı toplum iman edenleri bu şekilde yalancılıkla itham ederek kendi sahte doğruluklarını kendilerince desteklemiş olduklarını sanıyorlardı.

b) Kavmine Karşı Yaptığı Bildirimler

Yüce Allah, sûrenin 28-31. âyetlerinde Hz. Nûh’un kavmine yönelik “Bir düşünsenize! Eğer ben Rabbim tarafından (bildirilen) açık bir delil üzerinde isem ve O bana kendi katından bir rahmet vermiş de bu size gizli tutulmuşsa (siz kendinizi buna kapattıysanız) buna ne dersiniz? Onu istemediğiniz halde biz sizi ona zorlayacak mıyız?” şeklindeki cevabı ile tebliğine karşılık ücret istemeyişini ve yanındakileri diğerleri istiyor diye kovmayacağını, aksi takdirde ilahi azaba karşı kendisini hiç kimsenin koruyamayacağını söylediğini beyan etmektedir.

Ardından, şu çok önemli sözleri hatırlatılmaktadır: “Ben size ‘Allah’ın hazineleri benim yanımdadır’ demiyorum; gaybı da bilmem. ‘Ben bir meleğim’ de demiyorum. Sizin gözlerinizin hor gördüğü kimseler için, ‘Allah onlara asla bir hayır vermeyecektir’ diyemem. Onların kalplerinde olanı, Allah gayet iyi bilir. (Onları kovduğum) takdirde ben gerçekten zalimlerden olurum.”

ı. Onları Zorlayamayacağını Söylemesi

قَالَ يَا قَوْمِ اَرَاَيْتُمْ اِنْ كُنْتُ عَلٰى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبّ۪ي وَاٰتٰين۪ي رَحْمَةً مِنْ عِنْدِه۪ فَعُمِّيَتْ عَلَيْكُمْ اَنُلْزِمُكُمُوهَا وَاَنْتُمْ لَهَا كَارِهُونَ “(Nuh onlara) şöyle demişti: Ey kavmim! Bir düşünsenize! Ben Rabbim tarafından apaçık bir delil üzerinde isem ve O bana kendi katından bir rahmet vermiş de bu size gizli tutulmuşsa (siz kendinizi buna kapattıysanız) buna ne dersiniz? Onu istemediğiniz hâlde biz (beraberimdekiler) sizi ona zorlayacak mıyız?”

Âyetteki قَالَ kâle fiili “demişti ki”; يَا قَوْمِ yâ kavmi ifadesi “ey kavmim”; اَرَاَيْتُمْ eraeytüm ifadesi “gördünüz mü, düşündünüz mü”; اِنْ كُنْتُ in küntü fiili “eğer (şöyle) isem”; عَلٰى بَيِّنَةٍ ‘alâ beyyinetin ifadesi “bir delil üzere”; مِنْ رَبّ۪ي min rabbî ifadesi “benim Rabbimden”;وَاٰتٰين۪ي ve âtânî fiili “ve O bana verdi (ise)”; رَحْمَة rahmeten kelimesi “bir rahmet”; مِنْ عِنْدِه۪ min ‘ındihî ifadesi “O’nun katından”; فَعُمِّيَتْ fe ‘ummiyet edilgen fiili “gizli tutuldu (ise)”; عَلَيْكُمْ ‘aleyküm ifadesi “size”;اَنُلْزِمُكُمُوهَا enülzimukümûhâ sorusu “sizi ona zorlayacak mıyız”; وَاَنْتُمْ ve entüm zamiri “siz de (şöyle iken)”; لَهَا lehâ ifadesi “onu”; كَارِهُون kârihîune sözcüğü ise “uygun görmeyenler, istemeyenler (iseniz)” demektir.

Burada Hz. Nûh’un kavmine verdiği cevap ve ileri sürdüğü deliller gündeme getirilmektedir.

1. قَالَ يَا قَوْمِ اَرَاَيْتُمْ اِنْ كُنْتُ عَلٰى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبّ۪ي وَاٰتٰين۪ي رَحْمَةً مِنْ عِنْدِه۪ فَعُمِّيَتْ عَلَيْكُمْ “(Nuh onlara) şöyle demişti: Ey kavmim! Bir düşünsenize! Ben Rabbim tarafından apaçık bir delil üzerinde isem ve O bana kendi katından bir rahmet vermiş de bu size gizli tutulmuşsa (siz kendinizi buna kapattıysanız) buna ne dersiniz?” Yüce Allah Hz. Nûh’un kavminin karşı çıkış cümlelerine nasıl cevaplar verdiğini beyan etmekte, bu çerçevede üç hususa dikkat çekmektedir.

a) قَالَ يَا قَوْمِ اَرَاَيْتُمْ اِنْ كُنْتُ عَلٰى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبّ۪ي ““(Nuh onlara) şöyle demişti: Ey kavmim! Bir düşünsenize! Ben Rabbim tarafından apaçık bir delil üzerinde isem.” Benzerleri Hûd 11/63’te “Hz. Sâlih’in”, Hûd 11/88’de ise “Hz. Şuayb’ın” ifadesinde yer alan bu cümle tebliğ esası içermektedir. Bu ifadenin şart cümlesi olarak değil de doğrudan bir hüküm cümlesi şeklindeki bir benzeri de bizzat Hz. Peygamber tarafından En‘âm 6/57’de dile getirildiği haber verilmektedir. Anlaşılıyor ki bütün peygamberler aynı değerleri tebliğ etmişler, aynı tepkiyle de karşılaşmışlardı.

Tebliğde her şeyden önce muhataplar dışlanmamalı, onları kendilerinden kabul ederek “ey kavmim, ey arkadaşlarım” gibi sahiplenici ve aidiyet duygusu içeren hitaplar tercih edilmelidir. Aslı يَا قَوْمِي yâ kavmî şeklinde mütekellim yâ’lı olan يَا قَوْمِ yâ kavmi “ey kavmim” hitabı bunu gerektirmektedir. Yâsîn 36/20’de belirtildiği üzere şehrin ileri gelen kişisi de bunu uygulamıştı. Âyette geçen ve asıl anlamı “gördünüz mü?” olan اَرَاَيْتُمْ eraeytüm ifadesi bu anlamından ziyade “hiç düşündünüz mü?”, “ne dersiniz?”, “görmüyor musunuz?”, “düşünsenize” “bana bildirin”(29) gibi mesajlar içermekte ve muhatapların bu durum hakkında kafa yormaları gerektiğini ortaya koymaktadır.

Hz. Nûh kavmine hitabında öncelikle kendisinin bir بَيِّنَة beyyineh üzerinde olduğunu ifade etmektedir. Hûd 11/17’de de geçtiği üzere âyetteki بَيِّنَة beyyineh kelimesi “kesin bilgi, vahiy, apaçık delil, din, açıklama, ilim, marifet, beyan, Hz. Nûh’un çağrısının gerçek olduğuna dair bir şahit, mucize” gibi anlamlarda yorumlanmıştır.(30) Buna göre, bir peygamber risalet görevi olarak her neye sahip kılındıysa Hz. Nûh’un beyyineh kelimesi ile ifade etmek istediği de muhtemelen budur.

Bu cümle aslında tebliğde delilsiz konuşmamak gerektiğini bizlere öğreterek muhteşem bir tebliğ ilkesi getirmiş olmaktadır. Beyyine’si yani “apaçık delili” olmayan kişinin sözlerine itibar edilmemelidir; zira kişilerin kanaatleri öncelikle kendilerini bağlar. Eğer davet Yüce Allah’a ise O’na yönelik çağrı sadece ve sadece O’nun sözleriyle yani vahiy ile yapılmalıdır; çünkü en etkili beyyine elbette ve elbette vahiydir, yani Kur’ân’dır.

b) وَاٰتٰين۪ي رَحْمَةً مِنْ عِنْدِه۪ “O bana kendi katından bir rahmet vermiş ise.” Hz. Nûh kavmine verdiği cevapta kendisinin Rabbinden gelen apaçık bir delile sahip olduğunu gündeme getirdikten sonra, bu defa Yüce Allah’ın kendisine katından bir rahmet vermiş olması durumunu dile getirmektedir. Bu şekilde muhataplarının yersiz ve anlamsız karşı çıkışlarına delilli ve ilâhî kaynaktan desteklenmiş bir durumu aktarmıştır.

Âyette geçen رَحْمَة rahmeh kelimesi “rahmet, peygamberlik, başarı, hikmet” şeklinde anlaşılmıştır.(31) Her iki cümlede birlikte verilmek istenen mesaj açıktır. Buna göre Hz. Nûh kendi konumunu ortaya koyarak Yüce Allah tarafından apaçık bir delile sahip kılındığını, beraberinde kendisine bir rahmet yani risalet görevi verdiğini beyan ederek, muhatapların bu noktada düşünmeleri gerektiğini ifade etmiş olmaktadır. Esasında âyetin başında yer alan اِنْ كُنْتُ in küntü ifadesi her ne kadar şart cümlesi ise de Hz. Nûh kendisine bunların verildiğini böyle bir cümle ile beyan etmiş demektir.

c) فَعُمِّيَتْ عَلَيْكُمْ “Bu size gizli tutulmuşsa (siz kendinizi buna kapattıysanız buna ne dersiniz?)” Bu ifade “sizin gözlerinizden gizli bırakılmışsa”, “kör kalmışsanız” demektir. Esasında bu kalıpta sadece bu âyette geçen عُمِّيَت ‘ummiyet edilgen fiili, kişilerin kendilerini hak ve hakikate kapatmış olduklarını göstermektedir. Çünkü devam eden cümlede “Siz istemediğiniz halde biz sizi zorlayacak mıyız?” buyrulmakta ve insanların kendi iradeleriyle kendilerini hakikate kapattıkları ortaya konulmaktadır.

Müfessirlerimiz فَعُمِّيَ عَلَي ‘ummiye ‘alâ ifadesinin “bir şeyi anlamamak” anlamında kullanılan bir mecaz olduğu kanaatindedirler. Bu durumda âyette kast edilen de Hz. Nûh’un inkârcı kavminin kendilerini ilâhî delillere ve rahmete kapatmış olmaları, onları anlamaya çalışmamalarıdır. Kasas 28/66’da sözü edilen “haberlerin onlara gizlenmesi” ifadesinde de aynı şekilde “kapalı olmak, gizlenmek” manası vardır.(32) Burada verilmek istenen mesajın aynısı Fussılet 41/44’te olduğu gibi Hz. Peygamber’in tebliğini reddeden Mekkeli müşriklerle vahyin ilişkisinde de söz konusu edilmektedir.

Esasında onların bu durumu Nûh 71/7’de gayet güzel ve net bir şekilde şu şekilde dile getirilmektedir: “Gerçekten de sen onları bağışlayasın diye onları ne zaman davet ettiysem, parmaklarını kulaklarına tıkadılar; (beni görmemek için) elbiselerine büründüler, ayak dirediler ve kibirlendikçe kibirlendiler.” Bu âyetin de işaretiyle Hz. Nûh’un kavminin kendilerini ilahi bilgilere ve risalet öğretilerine tamamen kapatmış oldukları anlaşılmaktadır.

2. اَنُلْزِمُكُمُوهَا وَاَنْتُمْ لَهَا كَارِهُونَ “Onu istemediğiniz hâlde biz (beraberimdekiler) sizi ona zorlayacak mıyız?” Hz. Nûh inkârcılıkta kararlı ve ısrarcı olan kavmine gerçekleri söylemiş, tebliğ etmiş olmasına rağmen onların inanmamaktaki kararlılıkları karşısında kendileri istemediği için onları zorlayamayacaklarını beyan etmiştir. “İstemediğiniz halde biz sizi ona ilzâm etmeyiz” sözü, insana hak ve hakikati öğretebilmek için onun istemesinin şart olduğunu, insanların hiçbir şeye zorlanamayacağını göstermektedir.

Bakara 2/256’da da dile getirildiği gibi “Dinde ikrâh, zorlama yoktur.” Bu esas, din kavramının kullanıldığı en eski dönemlerde de elbette vardı. İşte Hz. Nûh ve beraberindekiler de bu esasa dayanarak, inkârcı muhatapları zorlayamayacaklarını ifade etmişlerdi. Hz. Nûh da diğer peygamberler de kendilerinin apaçık ve güvenilir uyarıcılar olduklarını beyan ettikleri için, uyarıcılık yaparak görevlerini yerine getirmişlerdi.

Din bir gönül seferberliğidir; gönlü hak ve hakikate eğilmemiş bir insanın bedeninin eğilmesi sonucu değiştirmez. Kalbi secde etmeyenin yüzünün secde etmesinin hiçbir faydası yoktur; zira Bakara 2/177’nin ilk cümlesinde dikkat çekilen husus da budur. Zorlamanın olduğu yerde din de samimiyet de aranmaz. Eğer insanlar ilâhî prensiplere gönül verenlerin ne türden rahmetlere mazhar kılındıklarını görebilselerdi, söz konusu gerçekleri kabulde zerre miktarı tereddüt göstermezlerdi. Sözün özü şudur: “İmanın sahibine bahşettiği rahmeti göremeyen, insanı o imana götüren delili göremez. Meyveyi görmekten aciz olan kökü ve saçağı nasıl görsün?”(33)

ıı. Tebliğine Karşılık Ücret İstemeyişi

وَيَا قَوْمِ لَآ اَسْـَٔلُكُمْ عَلَيْهِ مَالًا اِنْ اَجْرِيَ اِلَّا عَلَى اللّٰهِ وَمَآ اَنَا۬ بِطَارِدِ الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا اِنَّهُمْ مُلَاقُوا رَبِّهِمْ وَلٰكِنّ۪يٓ اَرٰيكُمْ قَوْمًا تَجْهَلُونَ “Ey kavmim! Buna (tebliğe) karşılık sizden herhangi bir mal istemiyorum. Benim ödülüm yalnızca Allah’a aittir. Ben iman edenleri kovacak değilim. Şüphesiz ki onlar, Rablerine kavuşacaklardır. Fakat ben sizi, bilgisizce davranan bir topluluk olarak görüyorum.”

Âyetteki وَيَا قَوْمِ ve yâ kavmi hitabı “ey benim kavmim”;لَآ اَسْـَٔلُكُمْ lâ es’elüküm fiili “sizden istemiyorum”; عَلَيْهِ ‘aleyhi ifadesi “buna, tebliğime karşılık”;مَالًا mâlen kelimesi “herhangi bir mal, servet”; اِنْ اَجْرِيَ in ecriye ifadesi “benim ücretim değildir”; اِلَّا عَلَى اللّٰهِ illâ ‘alellâhi ifadesi “Allah’tan başkasına ait”;وَمَآ اَنَا۬ ve mâ ene ifadesi “ve ben (şöyle) değilim”; بِطَارِدِ bitâridi kelimesi “kovucu”; الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا ellezîne âmenû ifadesi “iman etmiş kişileri, iman edenleri”; اِنَّهُمْ innehum ifadesi “muhakkak ki onlar”; مُلَاقُوا رَبِّهِمْ mulâkû rabbihim tamlaması “Rablerine ulaşacaklar(dır)”;وَلٰكِنّ۪ي ve lâkinnî ifadesi “ve ancak ben”; اَرٰيكُمْ erâküm fiili “sizi görüyorum”;قَوْمًا kavmen sözcüğü “(şöyle) bir kavim, topluluk olarak”; تَجْهَلُونَ techelûne fiili ise “bilgizce davranıyorsunuz, cahillik yapmakta (olan)” demektir.

Burada Hz. Nûh’un kavmine yönelik esas duruşu ve onların isteklerine boyun eğmeme kararlılığı gündeme getirilmektedir.

1. وَيَا قَوْمِ لَآ اَسْـَٔلُكُمْ عَلَيْهِ مَالًا اِنْ اَجْرِيَ اِلَّا عَلَى اللّٰهِ “Ey kavmim! Buna (tebliğe) karşılık sizden herhangi bir mal istemiyorum. Benim ödülüm yalnızca Allah’a aittir.” Hz. Nûh kavmine yaptığı tebliğinde onlardan herhangi bir mal istemediğini beyan ederek, söylemlerinin kendisine değil, onlara yarar sağlamaya yönelik olduğu mesajını vermeyi amaçlamıştır. Onlar eğer iman ederlerse, bunun karşılığında kendilerinden rızık veya herhangi bir bedel istemeyeceğini, aksine bunun yararının kendilerine olacağını beyan etmiştir. Konuyla ilgili diğer âyetlerde ecr kelimesi geçmekteyken, burada مَال mâl kelimesi kullanılmaktadır ki verilmek istenen mesaj sonuçta aynı kapıya çıkmaktadır.

Kavminin kâfir ileri gelenleri belli ki eğer iman ederlerse Hz. Nûh’un kendilerinden mal vs. isteyeceğini sanmışlardı. Bu yüzden Hz. Nûh’a iman edenleri zayıf ve fakir olduklarını, bu nedenle onlarla aynı karede görünmek istemediklerini beyan etme ihtiyacı hissetmişlerdi.(34) Hiç şüphe yok ki bu bir İblis hastalığıdır ve inkârcıların hemen hemen hepsinde bu hastalık depreşmiştir.

Hz. Âdem’e karşı İblis’in kibrinde de(35) sonrasındaki nesillerde de ve nihayet Hz. Peygamer’e iman edip tâbi olanlara karşı müşriklerin tavrında da aynı ahlaksız tutum gözlemlenmektedir.(36) Mesed sûresinin inişine neden olan olayda da benzer bir tutumu Ebû Leheb’in sergilediği ve sûrenin onun kibirli tavrını reddeden bir içerikte indirildiği bilinmektedir.

İşte bütün zamanların kâfirlerinin yaptığı gibi peygamberleri ve onlara iman edenleri küçük gören zihniyetin Hz. Nûh’un kavminden itibaren böyle davrandığı görülmektedir. Her alaycı inkârcı insan, İblîs’in peşinden gidenlerden olduğunu bilmelidir. Artık din adına söylemleri olanlara karşı çıkanların kimin yanında olduklarını bilmeleri gerektiği, sonuçta nasıl bir akıbetle karşılaşacaklarını düşünmelerinin zorunlu olduğu açıkça ortadadır.

Ecr kelimesi ücret, menfaat, mal, servet vs. gibi dünyevi getirileri ifade ettiği için, burada zikredilen مَال mâl sözcüğü de benzer bir mahiyet arz etmektedir diyebiliriz. Ayrıca bu kelimenin nekra yani “belirteç edatı olmadan” kullanılması Hz. Nûh’un ve diğer peygamberlerin kavimlerinden hiçbir şekilde karşılık beklemediklerini göstermektedir. Zaten âyetin ikinci cümlesindeki اِنْ in ve اِلَّا illâ edatları onların ecir ve ücretlerini sadece ve sadece Yüce Allah’tan beklediklerini göstermektedir. Onların iman etmelerinin sevabı kendilerinedir; peygamberin tebliğinin ücreti ise Yüce Allah tarafından verilecektir.

“Sizden hiçbir karşılık beklemeyen ve kendileri de doğru yol üzerinde olan (bu elçilere uyunuz!)” meâlindeki Yâsîn 36/21’de de beyan edildiği üzere, tebliğden ücret istememe ilkesi bütün peygamberlerin uyguladığı ortak prensiplerden birisidir. Onlar tebliğlerini “ücret” eksenli değil, “ecir” eksenli yaparlar ve ecirlerini de sadece ve sadece Yüce Allah’tan beklerler.(37) Çünkü peygamberler nezîrdirler; yani kendilerini davalarına adamış kişilerdir. Onların karşıdakilerden istediği tek şey, Şûrâ 42/23’te de belirtildiği gibi “Allah’ı daha çok sevmeleri, O’na daha yakın olma sevgisi”dir. Ayrıca Furkân 25/57’de belirtildiği gibi, tebliğin karşılığında beklenen şey, muhatapların Rabbe giden hakikat yolunu yol edinmeleridir.

Bu önemli duyarlılığın bizlere hatırlatılmasının sebebi şudur: Biz de tebliğ görevlerinden maddî menfaat beklememeli, karşılığını fazlasıyla Rabbimizin ikram edeceğini bilmeli, ona göre davranmalıyız. Hiç kimse bir âyete fiyat biçemez ve hiç kimse de Yüce Allah’ın ihsanı kadar cömert olamaz. Öyleyse insanlar birbirlerine iyilik yaparlarken onlardan karşılık istememeli, hatta teşekkür dahi beklememelidirler. İnsân 76/9’da vurgulanan husus budur. Dahası, kard-ı hasen denen “güzel borç” kurumu da borcu Yüce Allah’a vermek ve karşılığını sadece O’ndan beklemek şeklinde anlaşılmalıdır.(38)

Şöyle bir söz söylersek her halde hatalı olmaz: Ciddi mazeret durumları hariç, “ecir beklenen işten ücret alınmamalı, ücreti alınan şeyden de ecir beklenmemeli”dir. “Ücret istememeyle” ilgili Hz. Nûh’un kavmine yönelik ifadeleri Şu‘arâ’ 26/105-122’de de ele alınmaktadır.

2. وَمَآ اَنَا۬ بِطَارِدِ الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا اِنَّهُمْ مُلَاقُوا رَبِّهِمْ وَلٰكِنّ۪يٓ اَرٰيكُمْ قَوْمًا تَجْهَلُونَ “Ben iman edenleri kovacak değilim. Şüphesiz ki onlar, Rablerine kavuşacaklardır. Fakat ben sizi, bilgisizce davranan bir topluluk olarak görüyorum.” Hz. Nûh kavminin kendisine tâbi olan ve belli ki tamamı fakir ve zayıf insanlardan oluşan müminleri çevresinden kovması yönündeki isteklerini(39) reddettiğini beyan etmekte, onların hayatlarındaki tercih ve davranışlarının hesabını Yüce Allah’a vereceklerini, bu arada kendilerini ise cehalet içinde bocalayanlar olarak gördüğünü bildirmektedir.

a)وَمَآ اَنَا۬ بِطَارِدِ الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا “Ben iman edenleri kovacak değilim.” Hz. Nûh Hûd sûresinin 27. âyetinde ve Şu‘arâ’ 26/111’de dile getirildiği üzere, bu ifadeyi “kavminin iman edenleri küçük görmeleri”ne cevap olarak dile getirmiştir. Şu‘arâ’ 26/109’daki ifadelerden anlaşıldığına göre, kavminin kâfir ileri gelenleri o dönemin müminlerini çeşitli şekillerde suçlamışlardı. Hz. Nûh bunun üzerine Şu‘arâ’ 26/109-110’de de belirtildiği gibi iman edenlerin neler yaptığını bilmediğini, onların da hesaplarını Yüce Allah’a vereceklerini beyan etmiştir.

Hz. Nûh Şu‘arâ’ 26/114’te “Ben, müminleri (imandan veya yanımdan) kovamam” ifadeler kullanmıştır. Yüce Allah Hz. Nûh’un bu söylemiyle uyumlu olacak şekilde Hz. Peygamber’e de benzer bir mesaj iletmiş, “Allah’ın rızasını gözeterek sabah akşam Rablerine yalvaranları kovmamasını” ona emretmektedir.(40) Buradan hareketle, günümüz müslümanlarının da vitrin hastalığına kapılarak samimi ve fedakâr insanları yanlarından ayırmaması ve onlardan utanmaması gerektiğini bir ders olarak kabul etmeli, bu dürüst tavrı hayatlarının merkezine almaları noktasında bir kararlılık göstermelidirler.

Şu‘arâ’ 26/114’te de geçtiği gibi, âyetteki مَا mâ ... بِ bi edat kullanımı “hiçbir şekilde” manası vermekte, Hz. Nûh’un çevresinde olup ona iman eden ve tâbi olan müminleri kovmasının hiçbir şekilde mümkün olmadığı, o konuda son derece kararlı olduğu ortaya konulmaktadır.

b) اِنَّهُمْ مُلَاقُوا رَبِّهِمْ “Şüphesiz ki onlar, Rablerine kavuşacaklardır.” Hz. Nûh kavminin ileri gelenlerinin isteklerine olumsuz cevap verdikten sonra, çevresinden ayrılmalarını istedikleri insanların mahşerde Rablerine kavuşacaklarını beyan ederek, herkesin davranışının Yüce Allah tarafından değerlendirileceğini ifade etmiştir. Kişiler Yüce Allah’a sunulunca hem amellerinin karşılığını O’ndan alacaklardır; hem de peygamberleri kendilerine yanlış bir sunum yapmış veya hatalı bir tavır sergilemişse şikâyette bulunacakları belirtilmek istenmiş olabilir.(41)

Herkes tercihinin ve davranışlarının hesabını Rabbine vereceği için başkalarının bu noktada belirleyici olma durumu yoktur. Anlaşılıyor ki inkârcı kavmin Hz. Nûh’un çevresinde bulunanların samimi olmadıklarını, münafıkça davrandıklarını söylemişler, bu nedenle de onları yanından kovmasını istemişlerdi. İşte bu algının yanlış olduğu beyan edilerek herkesin hesabını Yüce Allah’a vereceği belirtilmiş olmaktadır.

Bu cümlenin mesajını içeren bir başka ifade Şu‘arâ’ 26/113’te şu şekildedir: “Onların hesabı sadece Rabbime aittir; keşke bunu anlasaydınız!” Hz. Nûh şunu söylemek istemekteydi: “Onların yaptıklarından ben sorumlu değilim; kendilerini hesaba çekecek olan da ben değilim. Onlar hesabını sadece ve sadece Allah’a verecekler; keşke bunu olsun anlayabilseydiniz!”

Hûd 11/29’da da geçtiği gibi, Hz. Nûh “Onlar Rablerine kavuşacaklardır” diyerek hesabın sadece Yüce Allah’a ait olduğunu, Allah adına insanların hiç kimseye hesap sormayacağı ilkesini de öğretmektedir. Eğer o dönemin müminlerinin içlerinde sakladığı herhangi bir olumsuz duygu veya düşünce varsa onun hesabını da kendisinin değil, açık veya gizli her bir şeyi bilen Yüce Allah soracağını bildirmektedir.

c) وَلٰكِنّ۪يٓ اَرٰيكُمْ قَوْمًا تَجْهَلُونَ “Fakat ben sizi, bilgisizce davranan bir topluluk olarak görüyorum.” Âyette geçen تَجْهَلُونَ techelûne fiili “kendini bilmezlik yapmak, yanlış iler yapmak, hakikati bilmek istememek, gerçeklerin karşısına dikilmek” gibi anlamlara gelmektedir. Bu fiil inkârcıların hem alaycılıklarını, hem âhirete inanmamalarını hem de kendilerinin müminlerden daha hayırlı olduklarını sanmalarını ifade edebilir.(42)

Hz. Nûh, iman edenlere karşı kendisinden son derece rahatsız edici isteklerde bulunan inkârcı kavminin cehalet içerisinde bocaladığını beyan etmektedir. Zira inkârcılar küçük gördükleri insanları yanından kovmasını isteyerek Hz. Nûh’u kendilerince yanlarına almayı düşünmüş olabilirler. Oysa din böyle hesaplara müsait bir kurum değildir. Hz. Nûh’un, inanmak isteyenleri yanından kovması durumunda onların mahşerde bu durumu Yüce Allah’a şikâyet edebileceği, aşağılamanın hesabını vermenin imkânsız olacağı, müminleri aşağılayıp onları yanlarından kovma şeklinde bir istekte bulunanların tam bir cehalet içerisinde oldukları ifade edilmiştir.

Esasında Kalem 68/9’da belirtildiği gibi, müşrikler Hz. Peygamber’den taviz koparmak için ona teklifte bulunmuşlar, ancak Yüce Allah bu tür isteklere kesinlikle itibar etmemesi gerektiğini ona bildirmişti. Aynı şekilde Hz. Nûh’un inkârcı kavmi de onunla pazarlığa yeltenmişti. Ancak bir peygambere pazarlık teklif etmek kendini bilmezliktir. Fiyatı olanların değeri olanlarla pazarlığı yersizdir. Bu noktada Hz. Peygamber’in sergilemesi gereken tutum açık ifadelerle Kâfirûn sûresinde dile getirilmektedir ve nihayet Hz. Peygamber de bunu tavizsiz bir şekilde başarıyla uygulamuıştır.

Âyetin bu cümlesi Şu‘arâ’ 26/113’te yer alan لَوْ تَشْعُرُونَ lev teş‘urûne ifadesini karşılamaktadır. Bu ifade “aklını çalıştırmak, gerçeği fark edebilmek, iyice düşünmek” manasına gelmekte, insanların herhangi bir konuda fikir sahibi olmak ya da birileriyle ilgili değerlendirmede bulunmak için aklını çalıştırmasının ve doğru değerlendirme yapmasının zorunlu olduğunu göstermektedir. Aklını çalıştırmayanların üzerine pislik yağdırılacağı(43) gerçeğinden hareketle, vaktiyle Hz. Nûh’un da aynı gerçeği dile getirdiğini görmekteyiz. Hz. Nûh, bu ifadesiyle kavminin müminlerle ilgili değerlendirmelerinin akıl süzgecinden geçmediğini, doğru ve saygıdeğer bir durum arz etmediğini ortaya koymaktadır.

ııı. Allah’ın Kudretini Hatırlatması

وَيَا قَوْمِ مَنْ يَنْصُرُن۪ي مِنَ اللّٰهِ اِنْ طَرَدْتُهُمْ اَفَلَا تَذَكَّرُونَ “Ey kavmim! Ben onları kovarsam, beni Allah’tan kim koruyabilir ki! Hiç (gerçeği) hatırlamıyor musunuz?”

Âyetteki وَيَا قَوْمِ ve yâ kavmi ifadesi “ey benim kavmim”;مَنْ يَنْصُرُن۪ي men yensurunî sorusu “bana kim yardım edebilir ki”; مِنَ اللّٰهِ minellâhi ifadesi “Allah’tan (gelen bir azapla ilgili olarak)”;اِنْ طَرَدْتُهُمْ in tarattühüm fiili “eğer onları kovarsam”; اَفَلَا تَذَكَّرُونَefelâ tezekkerûne ifadesi ise “(geçeği) hatırlamaz mısınız” demektir.

Burada Hz. Nûh’un, inkârcı kavmine yönelik çok önemli bir cevabı daha gündeme getirilmektedir.

1. وَيَا قَوْمِ مَنْ يَنْصُرُن۪ي مِنَ اللّٰهِ اِنْ طَرَدْتُهُمْ “Ey kavmim! Ben onları kovarsam, beni Allah’tan kim koruyabilir ki!” Hz. Nûh, inkârcı kavminin isteklerini reddetme gerekçesini beyan etmek üzere, onların dediğini yapmasının çok büyük bir yanlış olacağını düşünerek, Yüce Allah’tan gelecek azaba karşı onu hiç kimsenin koruyamayacağını dile getirmiştir. Bu azabın nerede geleceğiyle ilgili olarak âyette herhangi bir açıklık olmasa da maksadın mahşerle ilgili olduğunu kabülde bir sorun olmasa gerektir. İşte vitrin hastalığına düşenlerin bunun ne kadar korkunç sonuçlarının olabileceğini iyi hesap etmeleri gerektiği, dünyevî ve geçici beklentilere mağlup olup insan onurunu kırmanın ne kadar feci akıbetler getireceği asla ve asla akıldan çıkartılmamalıdır.

2. اَفَلَا تَذَكَّرُونَ “Hiç (gerçeği) hatırlamıyor musunuz?” Hz. Nûh kavminin duyarsızlığını beyan etmiş, son derece tehlikeli isteklerini açıkça reddetmiş, ayrıca gerekçesini de ortaya koymuş olmasına rağmen onların kararlı ve ısrarcı tutumlarını yeniden gözden geçirmelerini kendilerinden istemiştir. Bu amaçla âyetin sonunda zikredilen ve aslı tetezekkerûne şeklinde çift tâ/te harfli gelen تَذَكَّرُونَ tezekkerûne fiili “(gerçeği) hatırlamak”, “(hakikati) düşünmek”, “aklını çalıştırmak”, “öğüt almak” gibi mesajları çermektedir.

Nûh sûresindeki anlatımlara bakıldığında, Hz. Nûh’un kendilerine tebliğin hemen her türlüsünü uyguladığı, ancak onların ısrarla inanmamakta direndikleri görülmektedir. Bütün bu girişimlere rağmen inkârı tercih edenlere belki son bir umut olarak gerçeği bir kez olsun düşünmeleri gerektiği hatırlatılmış olmaktadır.

ıv. Gaybı Bilemediği ve Hazinelerinin Olmadığını İlanı

وَلَآ اَقُولُ لَكُمْ عِنْد۪ي خَزَآئِنُ اللّٰهِ وَلَآ اَعْلَمُ الْغَيْبَ وَلَآ اَقُولُ اِنّ۪ي مَلَكٌ وَلَآ اَقُولُ لِلَّذ۪ينَ تَزْدَر۪يٓ اَعْيُنُكُمْ لَنْ يُؤْتِيَهُمُ اللّٰهُ خَيْرًا اَللّٰهُ اَعْلَمُ بِمَا ف۪يٓ اَنْفُسِهِمْ اِنّ۪يٓ اِذًا لَمِنَ الظَّالِم۪ينَ “Ben size ‘Allah’ın hazineleri benim yanımdadır’ demiyorum; gaybı (bilinemeyeni) de bilemem. ‘Ben bir meleğim’ de demiyorum. Gözlerinizin hor gördüğü kişiler için ‘Allah onlara asla bir hayır vermeyecektir’ diyemem. Kalplerinde olanı Allah çok iyi bilendir. (Onları kovduğum) takdirde doğrusu ben zalimlerden olurum.”

Âyetteki وَلَآ اَقُولُ ve lâ ekûlü fiili “ve ben söylemiyorum”; لَكُمْ leküm ifadesi “size”; عِنْد۪ي ‘ındî tamlaması “benim yanımdadır”; خَزَآئِنُ اللّٰهِ hazâinullâhi tamlaması “Allah’ın hazineleri”;وَلَآ اَعْلَمُ ve lâ a‘lemu fiili “ve ben bilemem”; الْغَيْب el-ğaybe kelimesi “gaybı, bilinemeyeni”; وَلَآ اَقُولُ ve lâ ekûlü fiili “ve yine söylemiyorum”; اِنّ۪ي innî ifadesi “muhakkak ki ben”; مَلَك melekün kelimesi “melek (olduğumu)”; وَلَآ اَقُولُ ve lâ ekûlü fiili “yine söylemiyorum”; لِلَّذ۪ينَ تَزْدَر۪ي lillezîne tezderî ifadesi “hor gördükleri kişilere”; اَعْيُنُكُمْ a‘yunuküm tamlaması “sizin gözlerinizin”; لَنْ يُؤْتِيَهُمُ len yü’tiyehum fiili “onlara asla ve asla vermez (dedikleri)”; اللّٰهُ allâhu kelimesi “Allah”;خَيْرًا hayran sözcüğü “hiçbir hayır”;اَللّٰهُ allâhu kelimesi “Allah”; اَعْلَمُ a‘lemu kelimesi “çok bilen bilen(dir)”; بِمَا ف۪يٓ اَنْفُسِهِمْ bimâ fî enfusihim ifadesi “onların içlerinde olanı”; اِنّ۪ي innî ifadesi “muhakkak ki ben”; اِذًا izen edatı “o takdirde”; لَمِنَ الظَّالِم۪ينَ lemine’z-zâlimîne kelimesi ise “zalimlerden, haksızlık edenlerden (olurum)” demektir.

Burada Hz. Nûh’un kavmine yönelik olarak çeşitli hususları içeren başka beyanları gündeme getirilmektedir.

1. وَلَآ اَقُولُ لَكُمْ عِنْد۪ي خَزَآئِنُ اللّٰهِ وَلَآ اَعْلَمُ الْغَيْبَ وَلَآ اَقُولُ اِنّ۪ي مَلَكٌ “Ben size ‘Allah’ın hazineleri benim yanımdadır’ demiyorum; gaybı (bilinemeyeni) de bilemem. ‘Ben bir meleğim’ de demiyorum.” Bir benzeri Yüce Allah’ın Hz. Peygamber’e ilan etmesi yönündeki emri olarak En‘âm 6/50’de de geçen bu ifadede aynı hassasiyetin önceki peygamberlerde de olduğu beyan edilmek istenmektedir. Hz. Nûh tebliğinin esasları çerçevesinde üç hususa değinmekte ve sıra dışı bir pozisyonunun olmadığına özellikle dikkat çekmektedir. Bu âyet hakkında En‘âm 6/50’de çeşitli bilgiler aktarmıştık. Bu nedenle burada konunun Hz. Nûh’la ilgili kısmına değineceğiz.

a) وَلَآ اَقُولُ لَكُمْ عِنْد۪ي خَزَآئِنُ اللّٰهِ “Ben size ‘Allah’ın hazineleri benim yanımdadır’ demiyorum.” Hz. Nûh, inkârcı kavmine seslenerek Yüce Allah’ın lütuf ve nimet hazinelerinin kendi yanında olduğunu söylemediğini beyan etmiştir. Âyette geçen خَزَآئِن hazâin kelimesi Kur’ân’da sekiz kez(44) geçmekte ve “hazineler” manasına gelmektedir. İnkârcılar peygamberlerin olağanüstü özelliklere sahip olduklarını sanarak onlardan çeşitli sıra dışı şeyler istemişlerdi.

Anlaşılan o ki Hz. Nûh’tan da benzer istekler dile getirilmiş olduğu için, o da muhataplarına “Allah’ın hazinelerinin kendi katında olmadığını” söylemiştir. İnanç konuları mal ve servetle ilişkilendirilecek bir mahiyette olmadıkları için, iman edenler bunun karşılığını ödül, inkârcılar da azap olarak mahşerde almış olacaklardır.

Hucürât 49/17’de geçtiği üzere, Medine’deki birtakım insanların yaptığı gibi müslüman olmalarını Hz. Peygamber’in başına kakanlar, bu nedenle Hz. Peygamber’i töhmet altında bıraktıkları için kınanmaktadır. Aynı mantıkla hareket etmiş olan Hz. Nûh’un inkârcı kavmi de belli bazı beklentiler içine girdikleri için, Hz. Nûh onlara Yüce Allah’ın hazinelerine sahip olmadığını beyan etmiş, dolayısıyla dünyevi beklentilerin iman ve teslimiyette söz konusu olamayacağını, menfaatperestliğin yanlışlığını belirtmiştir.

İnkârcı yöneticilerin müminlere yönelik olarak Hûd sûresinin 27. âyetinde dile getirdikleri “Sizin bize herhangi bir üstünlüğünüzü görmüyoruz” şeklindeki ifadelerinin de aslında yersiz olduğu, çünkü dünyalık bakımından herhangi bir yarışa girmedikleri özellikle hatırlatılmış olmaktadır.

b) وَلَآ اَعْلَمُ الْغَيْبَ “Gaybı bilmiyorum.” Hz. Nûh kendisinden sıra dışı isteklerde bulunanlara cevap verirken gayb konularını da bilmediğini beyan etmiştir. Neml 27/65’te ve çeşitli âyetlerde de dile getirildiği gibi, “göklerde ve yerde Yüce Allah’tan başka hiçkimse hiçbir şekilde gaybı bilemez.” “Gayb ve şehâdet âlemi”ni hakkıyla ve bütünüyle sadece ve sadece Yüce Allah bildiği için Hz. Nûh da bir peygamber olmasına rağmen gaybı bilmediğini ifade etmiş, bu noktada kendisinden beklentide olanlara da cevap vermiştir.

Hz. Peygamber’le ilgili olarak onun da diğer mahlûkat gibi gaybı bilmediği A‘râf 7/188’de şu şekilde beyan edilmektedir: “De ki: Allah’ın dilemesi hariç, kendime herhangi bir fayda veya zarar verecek güce sahip değilim. Eğer gaybı bilseydim elbette daha çok hayır yapardım ve bana hiçbir fenalık da dokunmazdı (vaktinde önlemini alırdım, zarardan kurtulurdum). Ben, inanan bir kavim için sadece bir uyarıcı ve müjdeleyiciyim.”

Peygamberler aynı kaynaktan görevlendirildikleri için bu konularda hepsi birbirine eşit konumda bulunuyorlardı. Gayb alanı Rabbimizin sadece kendisine özel kıldığı bir alandır; dolayısıyla gaybı bildiği sanılan peygamberlerin de gaybı hiçbir şekilde bilemedikleri inkârcı kavimlerine özellikle hatırlatılmış olmaktadır.

Gayb konusuda Bakara 2/3’te geniş bilgi vermiş, melekler ve bütün peygamberler gibi Hz. Peygamber’in de gaybı bilmediğini çeşitli örneklerle dile getirmeye çalışmıştık. İşte yorumunu yapmakta olduğumuz âyette de bu konuda gayet açık bilgiler verilmekte, Hz. Nûh’un da bu gerçeği kavminin inkârcılarına tebliğ ettiği bildirilmektedir.

c) وَلَآ اَقُولُ اِنّ۪ي مَلَكٌ “Ben bir meleğim de demiyorum.” İnkârcı yöneticilerin Hûd sûresinin 27. âyetinde “Seni sadece bizim gibi bir beşer olarak görüyoruz” şeklindeki ifadelerinin yersiz olduğu, çünkü Hz. Nûh’un meleklik gibi herhangi bir üstünlük iddiasının bulunmadığı bu şekilde beyan edilmiş olmaktadır. Esasında Hz. Nûh bu ifadesiyle kendisini toplumundan üstün görmek gibi bir durumunun olmadığını, onun da tıpkı kavminin fertleri gibi bir insan olduğunu beyan etmiş, peygamber algısında yaşanan korkunç bir yanlışlığa da dikkat çekmiştir. Zira bazı inkârcılar insan peygamber değil, melek peygamber beklentisine girmişlerdir.

Yorumunu yapmakta olduğumuz bu cümle gereği, bazı İslam âlimleri meleklerin insanlardan üstün olduğu sonucunu elde etmişlerdir.(45) Çünkü “ben şöyle şöyle değilim ki” demek “ben o mertebeye ulaşamam” demektir. Bu nedenle, meleklerin insanlarla mukayesesinin doğru olmadığı, ancak eğer bir karşılaştırma yapılırsa meleklerin üstün oldukları ortaya konulmalıdır.

Peygamberlerin tebliğinde onları inşa eden ilkeler arasında yer alan bu üç temel prensibe rağmen insanların Allah adına dağıtımlara girişmesi, gaybdan haberler savurması ve melek edasıyla ilahi sırlara vakıf olduklarını söylemeleri anlaşılabilir ve kabul edilebilir bir şey değildir.

2. وَلَآ اَقُولُ لِلَّذ۪ينَ تَزْدَر۪يٓ اَعْيُنُكُمْ لَنْ يُؤْتِيَهُمُ اللّٰهُ خَيْرًا “Gözlerinizin hor gördüğü kişiler için ‘Allah onlara asla bir hayır vermeyecektir’ diyemem.” Burada geçen تَزْدَر۪ي tezderî fiili “küçümsemek, küçük görmek, hor ve hakir görmek” gibi alaycı bir bakışı ortaya koymaktadır.

Hûd 11/27. âyette dile getirildiği üzere, Hz. Nûh, kavminin inkârcı yöneticilerinin müminleri hor ve hakir görmelerini, 29-30. âyette açıkladığımız gibi onları yanından kovmasını istemelerini karşılamayacağını beyan ettikten sonra, aynı konuyu tekrar gündeme getirmiş ve kibirlilerin fakir ve zayıf müminler için ileri sürdükleri iddiaların da geçersiz olduğunu ifade etmiştir. 27. âyette yer alan بَادِيَ الرَّاْيِ bâdiye’r-ra’yi ifadesi “ilk bakışta, görünüşte” manasına alınınca, inkârcılar müminlerin aslında içten inanmadıklarını, münafıklık yaptıklarını düşünmüşlerdi. Bunun doğal sonucu olarak, Yüce Allah’ın kendilerine hiçbir hayır vermeyeceğini iddia etmiş olabilirler.

Yorumunu yapmakta olduğumuz cümlede Hz. Nûh onların muhtemel zanlarını cevaplamakta ve gözlerinin küçük gördüğü, yani küçümsediği, ayrıca samimiyetsizlikle itham ettikleri müminlere Yüce Allah’ın asla ve asla hayır vermeyeceğini söyleyemeyeceğini beyan etmiş, inkârcıların zannını böylece reddetmiştir. İşte bir peygamber duruşu böyle olmalıydı ve Hz. Nûh da bu duruşu ortaya koymuş, iman edenler için Yüce Allah’ın hayır dilemeyeceği şeklindeki algının yersiz ve yanlış olduğunu belirtmiştir.

3. اَللّٰهُ اَعْلَمُ بِمَا ف۪يٓ اَنْفُسِهِمْ اِنّ۪يٓ اِذًا لَمِنَ الظَّالِم۪ينَ “Kalplerinde olanı Allah çok iyi bilendir. (Onları kovduğum) takdirde doğrusu ben zalimlerden olurum.” Hz. Nûh inkârcı yöneticilere hitabını bu cümle ile bitirmektedir. Buna göre yöneticilerin suçlayıp küçük gördükleri kişilerin kalplerinde neler olduğunu sadece Yüce Allah’ın bilebileceğini beyan etmiş ve aksi bir tutum ve davranışa girmesi durumunda hem kendisine hem de karşıdakilere zulmetmiş olacağını belirtmiştir.

İnkârcı yöneticiler müminlerin şeklen inanmış göründüklerini, dolayısıyla samimiyetsiz olduklarını, kendilerine Yüce Allah’ın dünyada da âhirette de hayır ve iyilik vermeyeceğini düşünmelerine karşılık, Hz. Nûh bu algı ve değerlendirmelerin yanlış olduğunu ortaya koymuş, kişilerin kalplerinde bulunanı Yüce Allah’ın bilebileceğini beyan etmiştir. Bu cümlenin benzer mesajı Şu‘arâ’ 26/113’te şu şekildedir: “Onların hesabı sadece Rabbime aittir; keşke bunu anlasaydınız!”

Hz. Nûh kavminin dediğini yapması yani iman edenleri kâfir kabul edip hor ve hakir görerek yanından kovması durumunda çok büyük bir haksızlık yapmış olacağını beyan ederek, bütün muhataplara evrensel bir mesaj sunmuş olmaktadır. Vitrin hastalığına tutulmuş olanların çevrelerindeki samimi insanları dışlamalarının son derece yanlış olduğu, çünkü bunun açık bir zulüm oluşturacağı Hz. Nûh’un dilinden evrenselleştirilmiştir.

c) Kavminin Alaycılığı ve Hz. Nûh’a İlâhî Teselli

Yüce Allah, sûrenin 32-36. âyetlerinde kavminin Hz. Nûh ve tebliğ ilkeleriyle alay ettiklerini, tehdit edildikleri azabı aceleyle istediklerini, Hz. Nûh’un da bu tür isteklerin muhatabının Yüce Allah olduğunu, nasihatlerinin artık kendilerine fayda vermeyeceğini, sonuçta Rablerine döndürüleceklerini söylediğini beyan etmektedir.

Ardından, “Yoksa ‘onu (Muhammed) uydurdu’ mu diyorlar? De ki: Eğer onu uydurduysam günahım bana aittir. Fakat ben sizin işlediğiniz günahtan uzağım” buyurarak, asıl konuya değinmekte, sonrasında tekrar Hz. Nûh kıssasına dönmekte ve ona “Kavminden iman etmiş olanlardan başkası artık (sana) asla inanmayacak. Öyle ise onların işlemekte olduklarından (günahlardan) dolayı üzülme” buyurduğunu hatırlatmaktadır.

ı. Azapla Alay Edişleri

قَالُوا يَا نُوحُ قَدْ جَادَلْتَنَا فَاَكْثَرْتَ جِدَالَنَا فَاْتِنَا بِمَا تَعِدُنَآ اِنْ كُنْتَ مِنَ الصَّادِق۪ينَ “Onlar ‘Ey Nuh! Bizimle mücadele ettin ve bize karşı mücadelede çok ileri gittin. Doğru kişilerden isen bize vadettiğini bize getir!’ demişlerdi.”

Âyetteki قَالُوا kâlû fiili “dediler ki”; يَا نُوحُ yâ nûhu hitabı “ey Nûh”;قَدْ جَادَلْتَنَا kad câdeltenâ fiili “elbette bizimle tartıştın”;فَاَكْثَرْتَ fe ekserte fiili “çok yaptın”; جِدَالَنَا cidâlenâ tamlaması “bizim (bize karşı) tartışmamızı”;فَاْتِنَا fe’tinâ ifadesi “bize getir”; بِمَا تَعِدُنَا bimâ te‘ıdü fiili “bize vaad ettiğin şeyi”;اِنْ كُنْتَ in künte fiili “eğer (şöyle) isen”; مِنَ الصَّادِق۪ينَ mine’s-sâdikîne kelimesi ise “doğru olanlardan” demektir.

Burada inkârcı yöneticilerin Hz. Nûh’a verdikleri cevap gündeme getirilmektedir.

1.قَالُوا يَا نُوحُ قَدْ جَادَلْتَنَا فَاَكْثَرْتَ جِدَالَنَا “Onlar ‘Ey Nuh! Bizimle mücadele ettin ve bize karşı mücadelede çok ileri gittin.’ demişlerdi.” Kavmi Hz. Nûh’un son derece mantıklı ve açık ifadeleri karşısında çaresiz kalmış, söylediği konularda kendisine cevap veremeyince bu defa sözü bitirmeyi tercih etmişlerdi. Âyette geçen جَادَلْتَ câdelte fiili “düşmanlık yapmak, mücadele etmek, tartışmaya girmek, didişip durmak”(46) manasında inkârcıların ortaya koyduğu bir suçlama ifadesidir. Çünkü devam eden cümlede “tartışmada ileri gitmek, tartışmayı uzatmak” manasına gelecek ifade yer almakta ve onların aslında söyleyecek sözlerinin kalmadığı ve artık konuşmak istemedikleri anlaşılmaktadır.

Konuyla ilgili olarak diğer âyetlere bakıldığında Hz. Nûh’un onları tebliğ cümleleriyle adeta ezdiği ve kendilerini çaresizliğe mahkûm ettiği anlaşılmaktadır. Yûnus 10/71’de şu bilgiler yer almaktadır: “Hani o kavmine şöyle demişti: Ey kavmim! Eğer benim konumum ve Allah’ın âyetlerini hatırlatmam size ağır geldi ise -ki ben yalnız Allah’a güvenirim-; Siz de ortaklarınızla beraber işinizle ilgili olarak toplanın. Sonra işiniz başınıza dert olmasın. Bundan sonra (vereceğiniz) hükmü, bana uygulayın ve bana mühlet de vermeyin.”

Ayrıca kıssanın ele alındığı Nûh 71/5-9’da da şu bilgilere yer verilmektedir: “(Sonra Nuh) demişti ki: Ey Rabbim! Doğrusu ben, kavmimi gece gündüz (sana imana) davet ettim. (Fakat) benim davetim, ancak kaçmalarını arttırdı. Gerçekten de sen onları bağışlayasın diye onları ne zaman davet ettiysem, parmaklarını kulaklarına tıkadılar; (beni görmemek için) elbiselerine büründüler, ayak dirediler ve kibirlendikçe kibirlendiler. Sonra, ben kendilerine açıktan davette bulundum. Daha sonra, onlarla hem açıktan açığa hem de gizli gizli konuştum.”

Demek ki Hz. Nûh kavmine söylenmesi gereken ne varsa hepsini her çeşit metodu kullarak beyan etmiş, ancak onlar ısrarla ona kulak vermekten kaçınmışlardı. İşte yorumunu yapmakta olduğumuz âyetteki sözleri de onların konuşmaktan kaçınan durumunu gözler önüne sermekte, cevaptan aciz olduklarını ortaya koymaktadır. “Peygamber tutumu”, apaçık tebliğ, delilleri açıkça ortaya koymak, şüpheleri giderecek şekilde tebliğde bulunmaktır; taklit, cehalet, kabalık ve bâtılda ısrarcılık ise kâfirlerin sanatı olarak görülmektedir.

2. فَاْتِنَا بِمَا تَعِدُنَآ اِنْ كُنْتَ مِنَ الصَّادِق۪ينَ “Doğru kişilerden isen bize vadettiğini bize getir! (demişlerdi).” Konuşmaktan kaçınan ve deliller karşısında çaresiz kalan inkârcı yöneticiler Hz. Nûh’a meydan okuyarak “Eğer iddianda doğru ve haklı isen o zaman bize vaad ettiğin azabı getir de görelim” demiş ve hakikate karşı alaycılıklarını tescillemişlerdi. Onların hatırlattığı şey Hûd sûresinin 26. âyetinde yer alan ve Hz. Nûh’un dile getirdiği şu ifededir: “Allah’tan başkasına kulluk etmeyin! Muhakkak ki ben, size (gelecek) elem verici bir günün azabından korkuyorum.”

Kavmi tarafından Hz. Hûd’a yönlendirilen ve A‘râf 7/70’te de benzeri geçen bu ifade bir alaycılık beyanıdır. Âyetin bu cümlesi Hz. Nûh’un kavminin inkârda ne kadar kararlı olduklarının bir göstergesidir. Kur’ân’da bu konuda başka örnekler de görmekteyiz. Bu bağlamda A‘râf 7/77, Enfâl 8/32, Hûd 11/32, ‘Ankebût 29/29, Ahkâf 46/22 gibi âyetleri zikredebiliriz. Dahası Kur’ân’da 6 kez kez(47) geçen “Eğer doğru söylüyorsanız o vaad ne zamanmış!” ifadelerindeki maksat da aynı şekilde alaycılık ve istismardır. Onlar kendilerinden emin bir eda ile Hz. Nûh ve müminlerle alay etmiş ve varsa bir azap tehdidi onu getirmesini istemişlerdi.

ıı. Yüce Allah’ın Azapla İlgili Yetkinliği ve Kudreti

قَالَ اِنَّمَا يَاْت۪يكُمْ بِهِ اللّٰهُ اِنْ شَآءَ وَمَآ اَنْتُمْ بِمُعْجِز۪ينَ “(Nuh ise) şöyle demişti: Dilerse onu size ancak Allah getirir. Siz (Allah’ı) asla aciz bırakacak değilsiniz.”

Âyetteki قَالَ kâle fiili “demişti ki”;اِنَّمَا يَاْت۪يكُمْ innemâ ye’tîküm ifadesi “ancak ve ancak size getirecek”; بِهِ bihî ifadesi “onu”; اللّٰهُ allâhu lafzı “Allah”; اِنْ شَآءَ in şâe ifadesi “eğer dilerse”; وَمَآ اَنْتُمْ ve mâ entüm zamiri “siz ise (hiçbir şekilde) değilsiniz”; بِمُعْجِز۪ينَ bi mu‘cizîne ifadesi ise “(O’nu) aciz bırakıcılar, aciz bırakanlar (değilsiniz)” demektir.

Burada Hz. Nûh’un kavmine verdiği cevaplar gündeme getirilmektedir.

1.قَالَ اِنَّمَا يَاْت۪يكُمْ بِهِ اللّٰهُ اِنْ شَآءَ “(Nuh ise) şöyle demişti: Dilerse onu size ancak Allah getirir.” Hz. Nûh inkârda kararlı ve ısrarcı olan kavminin kâfir yöneticilerine cevap verirken Yüce Allah’ın gücüne dikkat çekmiş ve onların alay ederek istedikleri azabın kendi kontrolünde olmadığını beyan etmiştir. Âyette yer alan اِنَّمَا innemâ edatı vurgu manası vermekte ve inkârcıların aceleyle istedikleri azabı sadece ve sadece Yüce Allah’ın getirebileceğini ifade etmiş ve bir kul olarak bu tür ilâhî müdahaleler konusunda acziyetini itiraf etmiştir. Azabın getirilip getirilmemesi tamamen Yüce Allah’a kalmıştır. Dilerse azap eder; dilerse ondan vazgeçer. Kulun o konuda herhangi bir müdahale hakkı ve imkânı yoktur.

2. وَمَآ اَنْتُمْ بِمُعْجِز۪ينَ “Siz (Allah’ı) asla aciz bırakacak değilsiniz.” Âyetin sonunda yer alan bu ifade “(Allah’ı) âciz bırakamamak”, “inkârcıların yakalarını azaptan kurtaramaması”, “azabın gelmesini engelleyememeleri”, “muhatabı yıldıramamaları”(48) manasını içermekte, dolayısıyla azapla alay edenlerin bununla karşılaştıklarında onu hiçbir şekilde engelleyemeyeceklerini, erteleyemeyeceklerini, öteleyemeyeceklerini ve ondan kaçıp kurtulamayacaklarını ortaya koymaktadır.

Âyette yer alan مَا mâ ve بِ bâ/bi edatlarının birlikte kullanımı manaya “hiçbir şekilde” ilavesini getirmektedir. Hiç kimsenin Yüce Allah’ı engelleyememesiyle ilgili olarak Kur’ân’da çeşitli ifadeler yer almakta,(49) böylece tek ve gerçek gücün sadece ilâhî kudrete ait olduğu zihinlerle kazınmak istenmektedir. Anlaşılıyor ki Yüce Allah’ın mutlak ve erişilemez iradesi karşısında hiçbir kulun yapabileceği hiçbir şey yoktur.

ııı. Tebliğin Fayda Vermeyecek Duruma Gelişi

وَلَا يَنْفَعُكُمْ نُصْح۪يٓ اِنْ اَرَدْتُ اَنْ اَنْصَحَ لَكُمْ اِنْ كَانَ اللّٰهُ يُر۪يدُ اَنْ يُغْوِيَكُمْ هُوَ رَبُّكُمْ وَاِلَيْهِ تُرْجَعُونَ “Allah sizi saptırmak (sapkınlık kararınızı onaylamak) istiyorsa, ben size öğüt vermek istesem de öğüdüm size yarar sağlamaz. (Çünkü) O, sizin Rabbinizdir; yalnızca O’na döndürüleceksiniz.”

Âyettekiوَلَا يَنْفَعُكُمْ ve lâ yenfe‘uküm fiili “ve size fayda vermez, fayda varmeyecektir”; نُصْح۪ي nushî tamlaması “benim nasihatim”;اِنْ اَرَدْتُ in eradtü fiili “eğer istesem, istesem bile”; اَنْ اَنْصَحَ en ensaha fiili “nasihat etmeyi”; لَكُمْ leküm ifadesi “size”; اِنْ كَانَ in kâne fiili “eğer (şöyle) olursa”; اللّٰهُ allâhu kelimesi “Allah”; يُر۪يدُ yürîdü fiili “isterse”; اَنْ يُغْوِيَكُمْen yuğviyeküm fiili “sizi saptırmak, sapıklığınızı onaylamak”; هُوَ hüve zamiri “O”; رَبُّكُمْ rabbuküm tamlaması “sizin Rabbiniz(dir)”;وَاِلَيْهِ ve ileyhi ifadesi “sadece O’na”; تُرْجَعُونَ türce‘ûne edilgen fiili “döndürüleceksiniz” demektir.

Burada Hz. Nûh’un kavmine verdiği cevaplardan bir tanesi daha gündeme getirilmektedir.

1. وَلَا يَنْفَعُكُمْ نُصْح۪يٓ اِنْ اَرَدْتُ اَنْ اَنْصَحَ لَكُمْ اِنْ كَانَ اللّٰهُ يُر۪يدُ اَنْ يُغْوِيَكُمْ “Allah sizi saptırmak (sapkınlık kararınızı onaylamak) istiyorsa, ben size öğüt vermek istesem de öğüdüm size yarar sağlamaz.” Hz. Nûh, kendisini bunaltan inkârcı yöneticilerin sapkınlık kararlarına karşılık yapacağı nasihatlerin kendilerine hiçbir yarar sağlamayacağını beyan etmiştir.

Bu kalıpta Kur’ân’da sadece bu âyette geçen يُغْوِيَ yuğviye fiili “saptırmak” anlamına alınırsa, maksat Yüce Allah’ın onların “sapkınlık kararlılıklarını onaylaması” demek olur. Ancak söz konusu fiile Meryem 19/59’daki ğayy kelimesinden hareketle “helak etmek” manası veren âlimlerimiz de vardır(50) ki bu takdirde manada anlaşılmayacak herhangi bir nokta kalmamaktadır.

Eğer Yüce Allah inkârcıların inkârcılıklarına karşılık onları helak etmeyi murad etmişse o zaman Hz. Nûh’un kendilerine nasihat etmek istemesi sonucu değiştirmeyecektir; çünkü nasihatlerin muhataplara hiçbir yararı dokunmayacaktır. Bu ifade tıpkı Bakara 2/6-7 ve Yâsîn 36/10 gibi âyetlerde de olduğu gibi her türlü tebliğe rağmen ısrarla inkârı tercih edenlerin kararlarını Yüce Allah’ın onaylaması demektir. Böylesi kişilere nasihat vermenin de sonucu değiştirme anlamında herhangi bir etkisi olmamaktadır.

Manadaki zorluk söz konusu fiile “saptırmak” anlamı verilince devreye girmektedir. A‘râf 7/16 ve Hıcr 15/39 ve Sâd 38/82-85 gibi âyetlerde geçtiği üzere İblis kendi sapkınlık kararını Yüce Allah’a nispet ve fatura etmiş, ancak bu suçlama gerçeği karşılayan bir ifade olarak değerlendirmeye alınmamıştır; çünkü Bakara 2/34’te belirtildiği gibi yüz çeviren de kâfir olan da kibri tercih eden de kendisiydi. Yüce Allah ise onun bu kararlılığını onaylamış, bir anlamda tercihini yaratmıştı. İşte yorumunu yapmakta olduğumuz âyette Hz. Nûh’un kavmi için dile getirdiği husus da bu çerçevede ele alınmalı, Yüce Allah’ın onları sebepsiz yere saptırmayacağı, kendileri istedikleri için Yüce Allah’ın da onların bu isteklerine izin verip yarattığı ifade edilse gerektir.

Kur’ân’da “hidayet ve dalâlet” konusunu Fâtiha 1/6’da detaylı bir şekilde ele aldığımız için burada benzer şeyleri söylemek istemiyoruz. Şu kadarını belirtmekle yetinelim: İnsanlar kendi tercihleriyle hidayeti veya dalaleti isterler, Yüce Allah da yaratır. İsteyen insandır; yaratan ise Yüce Allah’tır. Eğer insanlar inkârda ısrarcı ve kararlı bir şekilde davranırlarsa artık onlara tebliğin bir faydası dokunmaz. Bu gerçeğe rağmen peygamberler yine de tebliğlerine devam etmişler, özellikle Hz. Nûh tebliğin hemen her türlüsünü uygulamış, fakat muhatapların ısrarcı ve kararlı tutumları kâfirliklerini değiştirmeye engel olmuştur.

2. هُوَ رَبُّكُمْ وَاِلَيْهِ تُرْجَعُونَ “(Çünkü) O, sizin Rabbinizdir; yalnızca O’na döndürüleceksiniz.” Hz. Nûh yaptığı tebliğin içerisinde zaman zaman âhirete de dikkat çekmekte, Yüce Allah’ın tek ilah olduğunu hatırlatmakta, inkâr etmiş olsalar da mahşerde mutlak sûrette hesaba çekileceklerini kendilerine özellikle beyan etmektedir. Ayrıca burada Yüce Allah için rabb sıfatının kullanılması, O’nun sahipleniciliğini, rahmetinden ümit kesmemek gerektiğini, O’nun rızasının yegâne sığınak olduğunu kavratmayı amaçlamaktadır.

Âyetin sonundaki اِلَيْهِ ileyhi ifadesinin تُرْجَعُونَ turce‘ûne edilgen fiilinden öne alınması sayesinde huzuruna varıp durulacak makamın sadece ve sadece Yüce Allah olduğu vurgulanmakta, başka şirk ve inkâr içerikli kabullerin yanlış olduğu, sahiplerine hiçbir şekilde yararının dokunmayacağı beyan edilmiş olmaktadır. Kur’ân’da dönüşün Yüce Allah’a olacağı manasını veren çeşitli âyetler(51) zikredilmektedir.

ıv. Vahye Karşı Eskimeyen İftira ve Peygamber Duruşu

اَمْ يَقُولُونَ افْتَرٰيهُ قُلْ اِنِ افْتَرَيْتُهُ فَعَلَيَّ اِجْرَام۪ي وَاَنَا۬ بَر۪يٓءٌ مِمَّا تُجْرِمُونَ “Yoksa ‘Onu (Muhammed) uydurdu!’ mu diyorlar? De ki: Ben onu uydurursam günahım bana aittir. Ben de sizin işlediğiniz günahtan uzağım.”

Âyetteki اَمْ em edatı “yoksa”; يَقُولُونَ yekûlûne fiili “(şöyle mi) diyorlar”;افْتَرٰيهُ ifterâhu fiili “onu uydurdu”; قُلْ kul emri “de ki”; اِنِ افْتَرَيْتُهُ inifteraytühû fiili “eğer ben onu uydurursam”; فَعَلَيَّ fe ‘aleyye ifadesi “banadır, bana olur, bana aittir”; اِجْرَام۪ي icrâmî tamlaması “benim suçum”; وَاَنَا ۬ ve ene zamiri “ben (ise)”; بَر۪يٓء berî’un kelimesi “uzak (olan)ım”; مِمَّا تُجْرِمُونَ mimmâ tucrimûne ifadesi ise “sizin işlediğiniz şeylerden (suçtan)” demektir.

Burada müşriklerin Hz. Peygamber’e yönelik iftiracılık suçlaması tekrar gündeme getirilmektedir.

1.اَمْ يَقُولُونَ افْتَرٰيهُ “Yoksa ‘Onu (Muhammed) uydurdu!’ mu diyorlar?” Bu âyet Mekkeli müşriklerin Hz. Peygamber’e yönelik suçlaması olarak yorumlanabileceği gibi Hz. Nûh ile de ilişkilendirilebilir.(52) Konu Hz. Nûh ile ilgiliyse verilmek istenen mesaj şudur: İnkârcı yöneticileri Hz. Nûh’un din adına tebliğ ettiği her şeyin uydurma olduğunu söylemişler, buna karşılık o da muhataplarına gereken cevabı devam eden cümlede vermiştir.

Fakat bu tercihte kıssanın başından beri قَالَ kâle “dedi” ve قَالُوا kâlû “dediler” ifadeleri kullanılmış olmasına rağmen, bu âyette يَقُولُونَ yekûlûne “diyorlar” ifadesine dönülmesi söz konusu tercihi ikinci plana itmeye neden olarak gösterilebilir. Dahası, bir sonraki âyette وَاُو۫حِيَ اِلٰى نُوحٍ “Nûh’a şöyle vahyedilmişti” denmesi de yorumunu yapmakta olduğumuz bu âyetin bir ara cümle olduğunu ve Hz. Peygamberle ilişkilendirilmesi gerektiğini gösterebilir. Bu tür kullanımlar bir Kur’ân üslubu olarak zaman zaman kullanılmaktadır.(53)

Eğer maksat Hz. Peygamber’e Mekkeli müşriklerin gerçekleştirdiği suçlama olarak anlaşılırsa, o zaman da şunu belirtmeliyiz: Hûd sûresinin 13. âyetinde de açıkladığımız üzere, Mekkeli müşrikler Hz. Peygamber’i iftiracılıkla suçlamışlar, vahiy adına söylediklerinin yalan ve kendi uydurması olduğunu belirtmişlerdi. Bu çerçevede Hz. Nûh’un kıssasının arasında Hz. Peygamber’in inkârcı kavminin de yaptığı benzer alaycılıklara gönderme yapılmakta, bu arada asıl konu da bu şekilde hatırlatılmaktadır.

Yüce Allah Mekkeli müşriklerin vahyin kaynağı konusundaki şüphelerini ortaya koymak üzere onların dile getirdiği “Onu o uydurdu” manasındaki iddiayı Hûd sûresinin 35. âyetinde yeniden zikretmektedir. Kur’ân’da onların bu tür iddiaları bağlamında çeşitli ifadeler yer almaktadır.(54)

Çeşitli vesilelerle de ifade edildiği gibi, Mekkeli müşrikler vahyin kaynağında insan unsuru görmekte, ya Hz. Peygamber’in ya da başka bir beşerin bunu uydurduğunu iddia etmektelerdi. Müşriklerin bu suçlaması Hz. Nûh kıssası arasında yer aldığı için, onların suçlamasının genelde vahye yönelik olsa da özel olarak bu kıssayı Hz. Peygamber’in uydurduğu gibi bir suçlama da akla gelebilir. İster bu kıssa olsun, isterse bütünüyle vahiy olsun sonuç değişmemekte ve onların vahye yönelik iftiracı tutumları tescillenmektedir.

2. قُلْ اِنِ افْتَرَيْتُهُ فَعَلَيَّ اِجْرَام۪ي وَاَنَا۬ بَر۪يٓءٌ مِمَّا تُجْرِمُونَ “De ki: Ben onu uydurursam günahım bana aittir. Ben de sizin işlediğiniz günahtan uzağım.” Yüce Allah Hz. Peygamber’e hitap ederek müşriklerin suçlamasına karşılık, vahyi kendisinin uydurmadığını, eğer uydurmuşsa veya uyduracak olursa bunun vebalinin kendisine olacağını söylemesini emretmektedir. Bu konuda Ahkâf 46/8’de şöyle buyrulmaktadır: “Yoksa ‘onu (Muhammed) uydurdu’ mu diyorlar? De ki: Eğer ben onu uydurmuşsam, Allah tarafından bana gelecek şeyi savmaya gücünüz yetmez. O, sizin (Kur’an) hakkında yaptığınız taşkınlıkları çok daha iyi bilir. Benimle sizin aranızda şahit olarak O yeter. O, bağışlayandır; merhamet edendir.”

a) قُلْ اِنِ افْتَرَيْتُهُ “De ki: Eğer onu uydurduysam.” Vahyi uydurmak bir insanın ve bir peygamberin yapabileceği en büyük günahlardan birisidir ve açıkça Yüce Allah’a iftiradır. Hûd sûresinin 18. âyetinde detaylı bir şekilde ele aldığımız üzere, böyle bir girişim kişinin en zalim olarak nitelendirilmesine neden olmaktadır.

İlgili âyet mealen şu şekildedir: “Allah’a yalan iftira edenden daha zalim kim olabilir ki! Onlar (kıyamet gününde) Rablerine arz edilecekler; şahitler de ‘İşte bunlar Rablerine karşı yalan söyleyenlerdir’ diyeceklerdir. Dikkat edin (bilin ki), Allah’ın lâneti o zalimlerin üzerinedir!”

İsrâ’ 17/73’te şu ifadeler geçmektedir: “(Müşrikler), sana vahyettiğimiz (Kur’ân)’dan başka bir şeyi bize iftira etmen için, az kalsın (nerdeyse) seni saptıracaklardı. İşte o takdirde seni candan dost kabul edeceklerdi.” Benzer şekilde bir başka tehdit dolu ifade ise Hâkka 69/44-47’de şöyledir: “Eğer (Peygamber) bize atfen bazı sözler uydurmuş olsaydı, elbette onu kıskıvrak yakalardık; sonra onun can damarını koparırdık (onu yaşatmazdık). Hiçbiriniz buna engel de olamazdınız.” Demek ki vahye karşı herhangi bir iftira korkunç sonuçların doğmasına sebep olacaktı. Bu nedenle, Hz. Peygamber böyle bir girişimde bulunmadığı gibi kendisine yönelik benzer teklifleri de elinin tersiyle itmiştir.

Konuyla ilgili olarak Zümer 39/38’de şöyle buyrulmaktadır: “Allah bana bir zarar vermek isterse, onlar (taptığımız şeyler), O’nun verdiği zararı açıp giderebilir mi? Yahut (Allah), bana bir rahmet dilerse onlar O’nun (bu) rahmetini tutup önleyebilirler mi?” Bu cümle aslında Zümer 39/36’da geçen “Seni O’ndan başkalarıyla korkutuyorlar” cümlesine de bir anlamda açılım sağlamaktadır.

Yüce Allah Hz. Peygamber aracılığıyla müşriklere soru sordurmakta ve kendisine Allah’ın herhangi bir sıkıntı vermesi durumunda tapındıkları şeylerin o sıkıntıyı giderip gideremeyeceklerini, bir lutuf ve ikramda bulunması durumunda da onu engelleme güçlerinin bulunup bulunmadığını gündeme getirmesini istemektedir. Bu soruların cevapları elbette “hayır”dır.

b) فَعَلَيَّ اِجْرَام۪ي وَاَنَا۬ بَر۪يٓءٌ مِمَّا تُجْرِمُونَ “Günahım bana aittir. Fakat ben sizin işlediğiniz günahtan uzağım.” Burada geçen اِجْرَام۪ي icrâmî tamlaması ve تُجْرِمُونَ tücrimûne fiili “suç ve cürüm işlemek, günaha dalmak” gibi birbirine yakın manalar vermektedir. Bu ifade sorumlulukların şahsî olduğunu açıkça ortaya koymaktadır. Söylenmek istenen şudur: “Ben benim yaptığım günahtan sorumluyum; siz de sizinkilerden sorumlusunuz. Günah sorumluluklarımız şahsidir.”

Bu cümle Yûnus 10/41’deki şu mesaja benzemektedir: “Onlar seni yalanlarlarsa de ki: Benim işim bana, sizin işiniz de size aittir. Siz benim yaptığımdan uzaksınız; ben de sizin yaptığınızdan uzağım.” Bu ifadenin bir benzeri Hz. Peygamber’e hitaben Şu‘arâ’ 26/216’da şöyle geçmektedir: “Eğer sana isyan ederlerse onlara de ki: Ben sizin yaptıklarınızdan uzağım.”

Mümtehane 60/4’te de geçtiği gibi, benzer bir tavrı Hz. İbrâhim ve beraberindekiler tarafından da dönemin inkârcılarına karşı gösterilmiştir. Ayrıca Kasas 28/55 ve Kâfirûn 109/6’daki mesajlar da bu noktada hatırlanmalıdır. Bu cümlenin mesaj açısından bir benzeri de Sebe’ 34/25’te şöyle geçmektedir: “De ki: Bizim işlediğimiz suçtan siz sorumlu değilsiniz; biz de sizin işlediğinizden sorulacak değiliz.” En‘âm 6/52’de de şöyle buyrulmaktadır: “… Onların hesabından sana bir sorumluluk yoktur. Senin hesabından da onlar sorumlu olmayacaklardır…”

Kur’ân’da on kez(55) geçen بَر۪يٓء berî’ kelimesi “uzak olmak” manasına geldiği için, kişinin bir şeyden uzak olması o şeyden sorumlu olmadığı manasını da beraberinde getirmektedir. Yûnus 10/41’de geçen berîûn kelimesi aynı manada çoğul mana verirken, Zuhruf 43/26’da berâ’ kalıbında “uzak”, Mümtehane 60/4’te de büraâ’ kalıbında “uzak olanlar” manasında yer almaktadır.

Hz. Peygamber Mekkeli müşriklerin kendisini suçlayıcı ifadelerine karşılık vererek, vahye karşı herhangi bir yanlışlık yapmışsa, yani Yüce Allah indirmemiş olmasına rağmen vahiy adına söylediklerini kendisi uydurmuşsa bunun vebalinin kendisine olacağını beyan etmiştir. Bu arada, muhatapların vahyi reddetmelerinin günahının da onlara ait olacağını ve bunun hesabını mutlaka vereceklerini bildirmiş olmaktadır.

v. Hz. Nûh’a Kavmiyle İlgili Bilgi ve Uyarı

وَاُو۫حِيَ اِلٰى نُوحٍ اَنَّهُ لَنْ يُؤْمِنَ مِنْ قَوْمِكَ اِلَّا مَنْ قَدْ اٰمَنَ فَلَا تَبْتَئِسْ بِمَا كَانُوا يَفْعَلُونَ “(Tarafımızdan) Nuh’a şöyle vahyedilmişti: Kavminden iman etmiş olanlardan başkası artık (sana) asla inanmayacak. Onların işlemekte olduklarından dolayı üzülme!”

Âyetteki وَاُو۫حِيَ ve ûhıye edilgen fiili “ve vahyedildi”; اِلٰى نُوحٍ ilâ nûhın ifadesi “Nûh’a”; اَنَّهُ ennehû ifadesi “muhakkak ki şu (husus)”; لَنْ يُؤْمِنَ len yü’mine fiili “asla ve asla iman etmeyecektir”; مِنْ قَوْمِكَ min kavmike ifadesi “senin kavminden”; اِلَّا مَنْ قَدْ اٰمَنَ illâ men kad âmene istisnası “iman etmiş olanlardan başkası”; فَلَا تَبْتَئِسْ fe lâ tebteis emri “sakın üzülme”; بِمَا كَانُوا يَفْعَلُونَ bimâ kânû yef‘alûne ifadesi ise “onların yapmış oldukları şeyden dolayı” demektir.

Burada Hz. Nûh’a kavminin inkârcılıktaki ısrarıyla ilgili bilgiler gündeme getirilmektedir.

1. وَاُو۫حِيَ اِلٰى نُوحٍ اَنَّهُ لَنْ يُؤْمِنَ مِنْ قَوْمِكَ اِلَّا مَنْ قَدْ اٰمَنَ “(Tarafımızdan) Nuh’a şöyle vahyedilmişti: Kavminden iman etmiş olanlardan başkası artık (sana) asla inanmayacak.” Öncelikle belirtelim ki bu âyet Nûh 71/27’de Hz. Nûh’un yaptığı duanın bir anlamda gerekçesini oluşturmakta, helak edilecek bu kişilerin içinden artık iman edenlerin çıkmayacağını haber vermektedir.

Yüce Allah Hz. Nûh’a vahyederek kavminin inkârcılıktaki kararlılıklarını kendisine bildirmiş, mevcut inanmış olanlardan başkalarının artık ona iman etmeyeceğini haber vermiştir. Bir peygamber her yeni gün yeni insanların iman etmesi için gayret sarf eder, tebliğini eksiksiz yapmaya çalışır ve ümmetin icabetini beklerdi. Fakat Hz. Nûh’un inkârcı kavmi küfürde o kadar ileri gitmiş, hak ve hakikate karşı o kadar olumsuz ve düşmanca bir tavır sergilemiş, öylesine korkunç tuzaklar kurmuşlardı ki,(56) onların tevbe edip etmeyecekleri noktasında herhangi bir bilgi ve sezgiyle hareket edemeyecek duruma gelmişti.

İşte onun bu çaresiz ve ümitsiz kaldığı ortamda Yüce Allah ona bu bilgiyi vererek merakını gidermişti. Yüce Allah ezeli ilmiyle olmuş ve olacak her şeyi bilir. Kimin inanacağını da kimlerin inkârda kalacağını da bilir. Çok zor durumda kalan bir peygamber olan Hz. Nûh’a bu noktada yardım etmiş, onu bilgilendirmiştir. Artık bu bilgi geldikten sonra geriye helaktan başka bir şey kalmamıştır.

Nûh 71/5-27’de dile getirildiği üzere, her türlü tebliği denemiş olmasına rağmen, kavminin olumsuz tepki vermesi, her türlü tuzağa başvurması, putları sahiplenip insanları putperestliğe teşvik etmeleri ve böylece insanları saptırmaya gayret etmeleri sonrasında Hz. Nûh inkârcı kavmiyle ilgili olarak şu sözleri söylemek zorunda kalmıştı: “Nûh dedi ki: Ey Rabbim! Yeryüzünde kâfirlerden hiç kimseyi bırakma! Çünkü sen onları bırakırsan kullarını saptırırlar; yalnız ahlâksız, nankör (insanlar) doğururlar (yetiştirirler).”(57)

Bakara 2/214, En‘âm 6/34 ve Yûsuf 12/110’da dile getirildiği üzere, peygamberlerin de “bittim” dediği zamanlar vardı. İşte onların “bittim” dediği noktalar aynı zamanda Yüce Allah’ın “yettim” dediği anlardır. Yüce Allah’ın yapacağını vaad ettiği yardımının gelmesi için dua ve niyazda bulunmanın bir sakıncası olmasa gerektir. Çünkü Yüce Allah elçilerine yardım edeceğini vaad etmişti;(58) o vaadi istemenin ayıplanacak bir yanı yoktur.

Bir insan olması itibariyle, kavminin akla hayale gelmeyecek inkârı, azgınlığı, sapkınlığı ve düşmanlığı karşısında adeta ne yapacağını şaşıran Hz. Nûh, peygamberler tarihi içerisinde mağlubiyetini itiraf etmek zorunda kalan tek peygamberdi. Kamer 54/10’da da ele alındığı üzere, Hz. Nûh inkârcı kavminin çeşitli baskılarına, hakaretlerine ve alaycı tutumlarına karşılık mağlup olduğunu itiraf ederek Yüce Allah’tan yardım istemişti.

İşte Hz. Nûh’un bu duası muhtemelen Yüce Allah’ın kendisine bildirdiği bu vahiyden sonra gerçekleştirilmiştir.(59) Aksi takdirde elinden gelen her şeyi yapmadan önce, bir peygamberin kavminin dalaleti ve helaki için beddua etmesi olacak şey değildir. Hz. Nûh bütün tebliğ esaslarını uygulamış olmasına rağmen, inkârda ve düşmanlıkta ısrar edenlerin artık hiçbir şekilde inanmayacağı kendisine vahiy ile bildirilince, o da kavminin tuzaklarına karşı bir savunma biçimi olarak Rabbine niyazda bulunmuş ve O’ndan yardım istemişti.

2. فَلَا تَبْتَئِسْ بِمَا كَانُوا يَفْعَلُونَ “Onların işlemekte olduklarından dolayı üzülme!” Yüce Allah azgın ve inkârcı kişileri helak edeceğini Hz. Nûh’a bildirince, artık ondan sonra bu kâfirlerin daha önce yapıp ettiklerine ve helake kadar da yapacaklarına üzülmemesi gerektiğini kendisine vahyetmiştir. Kehf 18/6, Şu‘arâ’ 26/3 ve Fâtır 35/8’de Hz. Peygamber için dile getirildiği üzere, elbette Hz. Nûh da kavminin imansızlığına üzülüyordu. Yüce Allah bu gerçeği bildiği için artık inkârcıların kendi ısrarlarının sonucuna katlanmak zorunda kalacaklarını beyan etmiş, inkârcılıklarına da yaptıklarına da üzülmemesini kendisine emretmiştir.

Azgınlık yapanlara yönelik ilâhî cezalandırmanın ne kadar şiddetli ve korkunç olduğunu bilen bir peygamber olarak Hz. Nûh, durumun vahametini fark etmiş ve elbette ümmeti olan insanların helak edilecek olması nedeniyle de üzülmüştü. Bir insan ve üstelik her peygamber gibi ümmetine düşkün olan Hz. Nûh’un böyle bir psikolojiye sahip olmasını anlamakta herhangi bir zorluk yoktur.

Fakat küfürde ısrarlarının sonucunda hak ettikleri helak onlara bir haksızlık değil, aksine imanlarına ve dini yaşamalarına engel oldukları insanların hak ve hukukunu gözetip onların zulümden kurtarılmaları için bir tedbirdi. İnkârı artık zulme, alaycılığa, düşmanlığa, saldırganlığa ve tuğyana dönüşmüş insanlar hiçbir şekilde merhameti hak etmemektedirler. Bu nedenle, Yüce Allah onların durumuna üzülmemesi gerektiğini beyan ederek bir anlamda Hz. Nûh’a moral vermeyi amaçlamıştır.

d) Hz. Nûh’un Gemi Yapması ve Yaşananlar

Yüce Allah, sûrenin 37-41. âyetlerinde Hz. Nûh’a gemi yapmasını emrettiğini, zalimlerle ilgili istekte bulunmamasını, onların boğulacağını, gemi yapımı esnasında kavminin kendisiyle alay ettiklerini, onun da buna karşı verdiği “Kendisini rezil edecek azabın kime geleceğini ve sürekli bir azabın kimin başına ineceğini yakında bileceksiniz” şeklindeki cevabını hatırlatmaktadır.

Ardından, Hz. Nûh’a “Her tür (canlıdan) birer çift ile -(boğulacağına dair) aleyhinde söz geçmiş olanlar dışında- aileni ve iman edenleri oraya (gemiye) yükle! (Nitekim) onunla beraber çok az (kişi)den başkası iman etmemişti” buyruğu beyan edilmekte, sonrasında ise Hz. Nûh’un çevresindekilere “Gemiye binin! Onun yüzüp gitmesi de durması da Allah’ın adıyladır. Muhakkak ki Rabbim çok bağışlayandır; çok esirgeyendir” dediği hatırlatılmaktadır.

ı. Gemi Yapım Emri ve Zalimlerle İlgili Dua Yasağı

وَاصْنَعِ الْفُلْكَ بِاَعْيُنِنَا وَوَحْيِنَا وَلَا تُخَاطِبْن۪ي فِي الَّذ۪ينَ ظَلَمُوا اِنَّهُمْ مُغْرَقُونَ “Gözlerimizin önünde ve vahyimiz (emrimiz) uyarınca gemiyi yap! Haksızlık edenler hakkında bana (herhangi bir şey) söyleme! Şüphesiz ki onlar mutlaka boğulacaklardır.”

Âyetteki وَاصْنَعِ vasna‘ emri “ve yap, üret”; الْفُلْك el-fülke kelimesi “gemiyi”; بِاَعْيُنِنَا bia‘yüninâ ifadesi “bizim gözetimimizde, gözetimimizle”; وَوَحْيِنَا ve vahyinâ tamlaması “ve bizim vahyimizle”;وَلَا تُخَاطِبْن۪ي ve lâ tuhâtıbnî emri “ve benden istekte bulunma”; فِي الَّذ۪ينَ ظَلَمُوا fillezîne zalemû ifadesi “zalimler, haksızlık edenler hakkında”; اِنَّهُمْ innehum ifadesi “muhakkak ki onlar”; مُغْرَقُونَ muğrakûne kelimesi ise “boğulanlar (olacaktır), boğulacaklardır” demektir.

Burada Hz. Nûh’a yönelik olarak bir gemi yapması emri ile zalimlerle ilgili nasıl bir tutum içerisine girmesi gerektiği gündeme getirilmektedir.

1. وَاصْنَعِ الْفُلْكَ بِاَعْيُنِنَا وَوَحْيِنَا “Gözlerimizin önünde ve vahyimiz (emrimiz) uyarınca gemiyi yap!” Yüce Allah “kavminden artık hiç kimsenin kendisine iman etmeyeceği” şeklindeki bilgi çerçevesinde Hz. Nûh’a özel bildirimde bulunduktan sonra, Mü’minûn 23/27’de de olduğu gibi azgınların helakinin bir habercisi olarak ona bir gemi yapmasını emretmiştir. Kur’ân’da dört kez(60) geçen ve “gözlerimiz” anlamına gelen اَعْيُنِنَا a‘yuninâ ifadesi “gözetimimizde”, “korumamızda”, “gözlerimizin önünde” manasını içermektedir.

Yüce Allah’a bilinen anlamda ve fiziksel herhangi bir organ nispet edilemeyeceği için bu ifadenin mecaz manası verdiğinde şüphemiz yoktur. Çünkü hemen peşinden gelen وَوَحْيِنَا ve vahyinâ “ve vahyimizle, talimatımızla, emrimizle”(61) ifadesi de bunun bir bilgilendirme ile gerçekleştirildiğini göstermektedir.

Yapılması istenen şey الْفُلْك el-fülk kelmesinin verdiği anlam gereği “gemi”dir. Sanıldığı gibi bu gemi “derme çatma bir tekne veya taka” değil, azgın dalgalara dayanabilecek yapıda büyük ve dayanıklı bir şekilde inşa edilmiş bir “gemi”ydi. Esasında âyetin başındaki اصْنَعِ ısna‘ emri de sıradan bir şey yapmak değil, tıpkı Tâhâ 20/39’da olduğu üzere Hz. Mûsâ’nın özene bezene yetiştirilmesi gibi özel bir çabayı, hatta bir sanatı ifade etmektedir diyebiliriz. Kelimenin başında yer alan ve belirteç edatı olan el takısı, o gemi hakkında Hz. Nûh’a daha önceden bir bilgi verildiğinin delilidir; çünkü el takısı o geminin bilindiğini veya konuşulduğunu göstermektedir.

2. وَلَا تُخَاطِبْن۪ي فِي الَّذ۪ينَ ظَلَمُوا اِنَّهُمْ مُغْرَقُونَ “Haksızlık edenler hakkında bana (herhangi bir şey) söyleme! Şüphesiz ki onlar mutlaka boğulacaklardır.” Mü’minûn 23/27’de de geçen bu cümlede iki nokta üzerinde durulmaktadır.

a) وَلَا تُخَاطِبْن۪ي فِي الَّذ۪ينَ ظَلَمُوا “Zulmedenler hakkında bana (herhangi bir şey) söyleme!” Âyetteki hitap her ne kadar o günkü bütün inkârcıları içeriyorsa da burada özel olarak Hz. Nûh’un eşi ile azgın oğlu Ken‘ân hakkında bir mesajın da verildiği söylenebilir.(62) Çünkü Hûd sûresinin 46. âyetinde bu türden bir uyarıya yer verilmektedir.

Bir kez de Mü’minûn 23/27’de geçen لَا تُخَاطِبْ lâ tuhâtıb emri “muhatap olmamak, yalvarmamak, istememek” gibi anlamlara gelmektedir. Yüce Allah Hz. Nûh’a gemi yapmasını emredince, beraberinde kendisini hiçbir şekilde şefkatin kaplamamasını ve o zalimler hakkında herhangi bir istekte bulunmamasını da ondan istemiştir. Bir kişinin imansızlığı bile kendi başına bir “zulüm”dür. Çünkü adalet “bir şeyi yerli yerince yapmak” olduğu için “imanda tevhid adalet”tir. Zulüm ise “bir şeyi yerinden etmek” manasına geldiği için “inançtaki şirk de zulüm”dür.

Bu nedenle, Yüce Allah Hz. Nûh’un inkârcı kavmini hem kendileri doğru iman etmedikleri ve şirki tercih ettikleri, hem de başkalarının iman ve istikametine engel oldukları için “zalimler” diye nitelendirmiştir. İfadenin bu şekilde isim cümlesi olarak getirilmiş olması, onların zulümdeki kararlılıklarını ve ısrarlarını göstermektedir. İşte bu zalimlerle ilgili herhangi bir talepte bulunmaması gerektiği Hz. Nûh’a özellikle bildirilmişti.

b) اِنَّهُمْ مُغْرَقُونَ “Onlar mutlaka boğulacaklar!” Zalimlerle ilgili herhangi bir talepte bulunulmaması emrinin gerekçesi ise âyetin sonunda bu şeklinde verilmektedir. Geminin yapılma emri, beraberinde bir tufanın olacağının habercisiydi. Âyetin tefsiri bağlamında bir alıntı yaparak konuyu daha iyi ortaya koymayı amaçlamaktayız:

“Tufan, toprağa aldırılan gusül abdestidir. Bu âyet, ilâhî bir yasayı hatırlatmaktadır: Tuğyan olan yerde mutlaka tufan olur. Her zaman ve zeminin tuğyanı da tufanı da farklıdır. Tuğyanı ahlak alanında olan bir toplumun tufanı da o alanda kopar. Tuğyanı güç ve servet alanı olan bir toplumun tufanı da o alanda kopar. Tuğyanı inanç alanında gerçekleşen bir toplumun tufanı da o alanda kopar. Böyle bir yerde tevhid ve adalet ehline düşen, tuğyan seline kapılmayıp, karada da olsa gemi yapmayı sürdürmektir. Eğer deniz lazım olursa, denizin Rabbi onu yerden olmazsa gökten indirmeyi bilir.”

“Nasıl ki her tuğyanın bir tufanı varsa, her tufanın bir Nuh’u ve her Nuh’un bir gemisi vardır. Ezelî ve biricik hakikatin insanlığın son çevrimindeki tezahürü olan Kur’an, kendisinden sonraki tüm tufanlarda karada gemi yapacak olanların kılavuzu, rehberi, rotası ve yol haritasıdır. Hz. Nûh kıssasını kendimize çağdaş kılacak olursak, bu ilâhî ferman bize şunu söyler: Sen, Kur’an’ın rehberliği altında hayat gemini inşa et! Tufana gark olacak bir tuğyan ortamından, ancak Allah’ın rehberliği altında inşa edilmiş bir hayat gemisiyle kurtulabilirsin.”(63)

Yüce Allah Hz. Nûh’u bu özellikteki bir gemide taşıdığını ifade ederek, her dönemin bir kurtarıcı sembolünün bulunduğunu beyan edercesine, bunun peygamber öğretileri olduğunu ifade etmek istemektedir. O gün fesadın kol gezdiği ortamda nasıl ki kurtarıcı sığınak “gemi” idiyse, bugün de söz konusu sığınak İslâm’dır, Kur’ân’dır, vahiydir. Azgınlığın arttığı ortamlarda sular da azmış ve hak edenleri perişan etmiştir. Ancak helak edilmek bütün insanların kaderi olmamış, daima güveli bir limandan da söz edilmiştir ki bu da ilâhî öğretilerin oluşturduğu manevî değerlerdir.

Azgınlaşmış âlemin içinde güvenli yerler mutlaka vardır ve insanoğlu işte bu sığınakları bulmakla yükümlü tutulmuştur. Yüce Allah insanoğluna fıtrat, vicdan, akıl ve irade vererek, ayrıca kitap gönderip peygamberler görevlendirerek bu güvenli sığınağı göstermiştir. Geriye sadece akıl ve irademizi kullanarak vahyin çizdiği bu yol haritasına göre yaşamak kalmaktadır.

Tekrar vurgulayalım ki, Hz. Nûh’un o gün inananları kurtarsın diye yaptığı gemi bugün müslümanların hayatında yine vardır ve o günkü gemi bugün Kur’ân’dır, İslâm’dır. Kurtulmak isteyenlerin yegâne yolu Yüce Allah’ın kitabına sığınmaktan geçmektedir.

Tevhide inananlar tuğyan seline kapılmamalıdır. Gerekiyorsa Yüce Allah’ın emri doğrultusunda karada gemi yapmalıdırlar; çünkü Allah’ın dediğini yapanlar için karada su lazım olduğunda onu getirmek Rabbimizin işidir. Esasında her tuğyanın bir tufanı olduğu gibi, her tufanın da bir Nûh’u ve onu da kurtaran gemisi vardır.

Vahiy bütün tufanlarda karada gemi yapacakların kılavuzu, rehberi, rotası, yol haritası ve nihayet sığınacağı selamet limanıdır. Vahiy günah okyanuslarının sevap adacığıdır. Vahiy insanları tuğyan çukurlarından kurtaracak hablüllâh’tır, yani ilahi bir kurtuluş ipidir.

Ne mutlu hakikat ipine sarılıp tuğyan ve tufanlardan kurtulabilenlere! Selam olsun adını tarihe altın harflerle yazdırabilen yiğitlere!

ıı. Gemi Yapımı Esnasındaki Konuşmalar

وَيَصْنَعُ الْفُلْكَ وَكُلَّمَا مَرَّ عَلَيْهِ مَلَاٌ مِنْ قَوْمِه۪ سَخِرُوا مِنْهُ قَالَ اِنْ تَسْخَرُوا مِنَّا فَاِنَّا نَسْخَرُ مِنْكُمْ كَمَا تَسْخَرُونَ فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ مَنْ يَاْت۪يهِ عَذَابٌ يُخْز۪يهِ وَيَحِلُّ عَلَيْهِ عَذَابٌ مُق۪يمٌ “(Nuh) gemiyi yapıyor, kavminden yöneticiler ise yanına her uğradıklarında onunla alay ediyorlardı. (Nuh onlara) şöyle demişti: ‘Bizimle alay ediyorsanız, sizin alay edişiniz gibi ileride biz de sizinle alay edeceğiz!’ Kendisini rezil edecek azabın kime geleceğini ve kalıcı bir azabın kime konacağını ileride bileceksiniz.”

Âyetteki وَيَصْنَعُ ve yasne‘u fiili “ve yapıyor(du)”; الْفُلْك el-fülke kelimesi “gemi”; وَكُلَّمَا ve küllemâ ifadesi “her ne zaman”; مَرَّ merra fiili “uğramıştı, uğradığında”; عَلَيْهِ ‘aleyhi ifadeleri “ona”; مَلَا meleun sözcüğü “yöneticiler”; مِنْ قَوْمِه۪ min kavmihî ifadesi “onun kavminden”; سَخِرُوا sehırû fiili “alay etmişti”; مِنْهُ minhu ifadesi “onunla”; قَالَ kâle fiili “demişti ki”; اِنْ تَسْخَرُوا in tesharû fiili “eğer siz alay ederseniz”; مِنَّا minnâ ifadesi “bizimle”; فَاِنَّا fe innâ ifadesi “muhakkak ki biz”; نَسْخَرُ nesharu fiili “alay ederiz”; مِنْكُمْ minküm ifadesi “sizinle”; كَمَا تَسْخَرُونَ kemâ tesharûne ifadesi “siz alay ettiğiniz gibi”; فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ fe sevfe ta‘lemûne fiili “ileride bileceksiniz, anlayacaksınız”;مَنْ يَاْت۪يهِ men ye’tîhi ifadesi “kime geleceğini”; عَذَاب ‘azâbun kelimesi “(şöyle bir) azap”;يُخْز۪يهِ yuhzîhi fiili “onu rezil edecek”; وَيَحِلُّ ve yahıllu fiili “ve gelip çatacak”; عَلَيْهِ ‘aleyhi ifadesi “ona”; عَذَابٌ مُق۪يمٌ ‘azâbun mukîmun tamlaması ise “devamlı azap” demektir.

Burada Hz. Nûh’un gemiyi yaptığı esnada gerçekleşen konuşmalar gündeme getirilmektedir.

1. وَيَصْنَعُ الْفُلْكَ وَكُلَّمَا مَرَّ عَلَيْهِ مَلَاٌ مِنْ قَوْمِه۪ سَخِرُوا مِنْهُ “(Nuh) gemiyi yapıyor, kavminden yöneticiler ise yanına her uğradıklarında onunla alay ediyorlardı.” Yüce Allah Hz. Nûh’un gemiyi yapmaya başladığını beyan ederek bu işle meşgul olurken çevresindeki inkârcı yöneticilerin onunla alay ettiğini haber vermektedir.

a) وَيَصْنَعُ الْفُلْكَ “(Nûh) gemiyi yapıyor(du).” Hz. Nûh’un yapmaya başladığı gemi hakkında çeşitli bilgiler tefsirlerimizde aktarılmaktadır. Bu görüşleri toparlayıcı olması bakımından maksada hizmet etmeyen ve doğruluğunu ispat imkânsız olan çeşitli yorumları ve Râzî’nin yaptığı bir değerlendirmeyi aktarmakta yarar görmekteyiz.

“Âlimler, bu geminin vasfı hususunda pek çok görüş belirtmişlerdir:

ı. “Nûh (as), o gemiyi iki senede yaptı. Bunun dört senede yapıldığı da ileri sürülmüştür. O geminin uzunluğunun üçyüz zira‘, eninin elli zira‘ olduğu belirtildiği gibi, onun yukarıya doğru, su yüzünden itibaren yüksekliğinin otuz zira‘ olduğu ve abanoz ağacından yapıldığı, üç bölümü bulunduğu; en alt bölüme vahşi hayvanların, yırtıcı hayvanların ve haşerâtın; orta bölüme hayvanların ve en'âm (sığır, deve, koyun cinsi) yüklendiği; en üst bölüme de kendisiyle beraber, inananların ve ihtiyaç duydukları yiyeceklerin konulduğu, ayrıca Hz. Âdem’in cesedinin de gemiye yüklendiği ileri sürülmüştür.”

ıı. “Hasan el-Basrî şöyle demiştir: “Geminin boyu binikiyüz, eni ise altıyüz zira‘ idi.”

Bu iki yaklaşıma karşı Râzî şu değerlendirmeyi yapmıştır: “Bil ki bu gibi konular benim hoşuma gitmiyor. Çünkü bunlar bilinmesine kesinlikle ihtiyaç olmayan ve bilinmesinde fayda da bulunmayan şeylerdir. Dolayısıyla, böyle konulara dalmak gereksiz şeylerden olur. Hele hele ortada doğru olanı gösteren herhangi bir belge olmazsa. Bizim bildiğimiz, o geminin, Hz. Nûh’un kavminin müminlerini, ihtiyaç duydukları şeyleri ve her hayvandan bir çifti alacak kadar geniş olmasıdır. Çünkü bu kadar bilgi Kur’ân’da zikredilmiştir. Fakat bunun dışında kalan hususlar Kur’ân'da zikredilmemiştir.”(64)

Râzî’nin bu güzel değerlendirmesine biz de katılıyor, gereksiz, delilsiz ve faydasız detaylar üzerinde durmanın hiçbir yararının bulunmadığını beyanla yetinmek istiyoruz. Şu kadarını söyleyelim ki; Elmalılı Yazır’ın da belirttiği gibi, bu gemi herhangi küçük ve çapsız bir yelkenli değil, vapur gibi ocaklı ve istim gibi feveranlı, yani kaynayıp fışkıran bir kuvvetle harekete geçtiği anlaşılmaktadır. Bunun delili ise 40. âyette geçen فَارَ التَّنُّورُ fâra et-tennûr ifadesidir.(65) Bu iki kelime hakkındaki açıklamaları Hûd 11/40. âyette yapacağız.

b) وَكُلَّمَا مَرَّ عَلَيْهِ مَلَاٌ مِنْ قَوْمِه۪ سَخِرُوا مِنْهُ “Kavminden yöneticiler ise yanına her uğradıklarında onunla alay ediyorlardı.” Âyetteki مَلَا mele’ kelimesi o dönemde Hz. Nûh ve ona iman edenlerle en çok uğraşan, onları rahatsız eden, kendilerini küçük ve samimiyetsiz gördükleri için onlarla alay eden ve müminleri Hz. Nûh’un yanından kovmasını isteyen kâfir yöneticileri ifade etmektedir. Kelimenin nekra gelmesinden de anlaşılıyor ki bunlar herhangi bir grup değil, çeşitli sayılardaki gruplar halinde Hz. Nûh’un yanına geliyor ve onunla alay ediyorlardı.

Alay etmelerinin muhtemel sebebi, gemi yapımını gerektiren bir felaketin olacağına inanmamaları veya Hz. Nûh’un gemiyi muhtemelen karada yapmasıydı. Bu arada, kendilerince Hz. Nûh yalancıydı; çünkü eğer gerçekte peygamber olsaydı Yüce Allah onu bu işlerde yormaz, arzu edilen şeyi hemen mucizevi bir şekilde gerçekleştirirdi. Hatta bazı müfessirlerimiz inkârcıların bu alaycılığı “baksanıza, Nûh peygamberliği bırakmış, marangozluğa başlamış” diyerek, konuyu çok daha basite indirgedikleri şeklinde aktarmışlardır. Müfessirlerimiz bu alayın sebebini “önceleri hiç gemi görmemiş olmamalarına” da bağlamışlardır.(66) Ancak biz diğer ihtimalleri çok daha güçlü görmekteyiz.

Esasında eğer bu iddia doğru olsaydı, o zaman gemiyle ilgili alaycı sözler söylerlerdi. Oysa Kur’ân’da bu noktada herhangi bir bilgi yoktur. Kaldı ki Hûd 11/32. âyette de dile getirildiği üzere, inkârcı yöneticiler Hz. Nûh’un risalet öğretileri içerisinde yer alan esasları reddettikleri için onu yalancılıkla suçlamışlar ve 32. âyette de zikredildiği gibi “Eğer doğrulardan isen, kendisiyle bizi tehdit ettiğini (azabı) bize getir bakalım!” demişlerdi. Anlaşılıyor ki kâfir yöneticilerin alaycılıkları da bu noktada şekillenmiş ve özellikle yanına gelen her grup kendisiyle alay etmişti.

Yüce Allah Hz. Mûsâ’ya gemi yapmasını emrederek, insanların peygamber bile olsalar sebeplere sarılmaları gerektiğini, emek sarfetmek zorunda olduklarını, ilahi yardımı hakedecek bir fedakârlık yapmaları gerektiğini muhataplara öğretmektedir. Onlar haksız kazancı normal gördükleri için emeksiz yemeğe alışkınlardı. Hâlbuki Yüce Allah insanoğluna yardım edeceğini vaad ederken, önce onların ellerinden geleni yapmaları gerektiğini beyan etmektedir. Bu çok önemli hassasiyeti peygamberlerin örnekliğinde ortaya koydurmakta ve diğer insanların da benzer hassasiyetle hareket etmelerini kendilerine öğütlemektedir.

2. قَالَ اِنْ تَسْخَرُوا مِنَّا فَاِنَّا نَسْخَرُ مِنْكُمْ كَمَا تَسْخَرُونَ “(Nuh onlara) şöyle demişti: Bizimle alay ediyorsanız, sizin alay edişiniz gibi ileride biz de sizinle alay edeceğiz!” Hz. Nûh inkârcı yöneticilerin alaycılıklarına karşılık, zamanı geldiğinde aynı şekilde müminlerin de kâfirlerle alay edeceğini haber vermektedir. Bazı âlimler buradaki alaycılığın bir peygambere ve müminlere yakışmayacağından hareketle, maksadın birbirlerini bilgisizlikle suçlamaları olduğunu belirtmişlerdir.(67) Bu yorum son derece duyarlı bir bakış açısını yansıtmaktadır.

Dünya şartlarında insanlar helak edilirlerken onlarla alay etmek çok makul ve anlaşılabilir bir durum değildir. Çünkü insanlar yaşadıkları sürece onların her birinin kazanılabilme ihtimali vardır. Hûd 11/36. âyette de belirtildiği gibi, Hz. Nûh’un kavminden artık yeni müminlerin çıkmayacağı Hz. Nûh’a bildirilince durum değişmiş olmaktadır. Yine de helak esnasında bir alaydan ziyade konuyu bilgisizlik noktasında anlamlandırmayı daha doğru bulduğumuzu belirtmeliyiz.

Dünyada böyle bir alaycılık olmasa da mahşerde buna benzer bir durumun olacağı Mutaffifûn 83/29-36’da şu şekilde beyan edilmektedir: “Şüphesiz suçlular, (dünyadayken) iman edenlere gülerlerdi. Onlara uğradıklarında kaş-göz hareketi yaparlardı. (İnanç) ailelerine döndüklerinde keyiflenerek dönerlerdi. Müminleri gördüklerinde ise ‘Şüphesiz bunlar sapıtmış’ derlerdi. Hâlbuki onlar, müminleri gözetleyici olarak gönderilmemişlerdi. İşte bugün (yani âhirette) iman edenler koltuklar üzerinde onlara bakarak kâfirlere gülecekler. Kâfirler yaptıklarının cezasını buldular mı? (Elbette buldular.)”

Demek ki mahşerde insanlar yaptıklarını bulacaklar, dünyadaki alaycılıkları kendilerine aynısıyla iade edilecektir. Zira Şûrâ 42/40 ve Nebe’ 78/26’da verilen bilgiler de bu yaklaşımı destekler mahiyettedir. İnkârcıların müminlerle alay etmeleri konusunu Kıyâmet 75/33’te geniş bir şekilde ele alacağımız için burada aynı bilgileri vermeyeceğiz.

3. فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ مَنْ يَاْت۪يهِ عَذَابٌ يُخْز۪يهِ وَيَحِلُّ عَلَيْهِ عَذَابٌ مُق۪يمٌ “Kendisini rezil edecek azabın kime geleceğini ve kalıcı bir azabın kime konacağını ileride bileceksiniz.” Bu ifadenin aynısı Zümer 39/39-40’ta geçmektedir. Âyette geçen سَوْفَ sevfe edatı gelecek zaman manası veren bir edattır. Buradan hareketle, her iki azabın da ileride gerçekleşeceği beyan edilmek istenmekte, iki azap da aynı cümlede dile getirildiği için bunların meydana gelişinin ileride olacağı belirtilmiş olmaktadır.

Hz. Nûh kendisiyle alay edenlere cevap verirken yakın bir gelecekte alçaltıcı bir azabın dünyada kimin başına geleceğini ve ileride yani mahşerde de kalıcı ve ebedî azaba kimin çarptırılacağını muhatapların bileceğini ifade etmiştir. Zira söz konusu inkârcı yöneticiler Hûd sûresinin 32. âyetinde de geçtiği gibi, azapla açık bir şekilde alay etmişlerdi. İşte bu âyette onların alaycılıklarına cevap verilmekte ve iki azabın gerçekleşeceği beyan edilmiş olmaktadır.

Metinden de anlaşılacağı üzere, âyette iki azaptan söz edilmektedir. Bunlardan ilki dünyada yaşayacakları “boğulma şeklindeki helak azabı”dır; diğeri de “mahşerdeki kalıcı yani ebedî azap”tır.(68) İşte Hz. Nûh ve inananlarla alay edenlerin başına bu iki azabın da geleceği böylece belirtilmiş olmaktadır.

Azabın bu yapısıyla ilgili ifade ve/veya anlam olarak benzerleri çeşitli âyetlerde(69) yer almaktadır. Kur’ân’da sekiz kez(70) geçen مُق۪يم mukîm sözcüğü beş âyette(71) azapla ilgili olarak zikredilmekte ve azabın şiddetini ve ebediliğini ortaya koymaktadır.

ııı. Tufan Öncesinde Gemiye Binişleri

حَتّٰىٓ اِذَا جَآءَ اَمْرُنَا وَفَارَ التَّنُّورُ قُلْنَا احْمِلْ ف۪يهَا مِنْ كُلٍّ زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ وَاَهْلَكَ اِلَّا مَنْ سَبَقَ عَلَيْهِ الْقَوْلُ وَمَنْ اٰمَنَ وَمَآ اٰمَنَ مَعَهُٓ اِلَّا قَل۪يلٌ “Sonunda emrimiz gelip de tandır kaynayınca (Nuh’a) şöyle demiştik: ‘Her tür (canlı)dan iki çift ile –içlerinden (boğulacağına dair) aleyhinde söz geçen(ler) dışında– aileni ve iman etmiş olan(lar)ı ona (gemiye) bindir!’ (Nitekim) onunla birlikte çok az (kişi)den başkası iman etmemişti.”

Âyetteki حَتّٰى hattâ edatı “ta ki”;اِذَا جَآءَ izâ câe fiili “geldiği zaman”; اَمْرُنَا emrunâ tamlaması “bizim emrimiz, buyruğumuz”;وَفَارَ ve fâra fiili “ve tutuşmuştu”; التَّنُّور et-tennûru kelimesi “tandır”; قُلْنَا kulnâ fiili “demiştik ki”; احْمِلْ ıhmil emri “yükle”; ف۪يهَا fîhâ ifadesi “ona”; مِنْ كُلٍّ min küllin ifadesi “her şeyden”; زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ zevceyni isneyni ifadesi “iki çift”; وَاَهْلَكَ ve ehleke tamlaması “ve aileni de”;اِلَّا مَنْ سَبَقَ illâ men sebeka istisnası “geçmiş olanlar hariç”; عَلَيْهِ ‘aleyhi ifadesi “ona, onunla ilgili”; الْقَوْل el-kavlü kelimesi “o (azap) sözü”; وَمَنْ اٰمَنَ ve men âmene ifadesi “ve iman etmiş olan(ları da)”;وَمَآ اٰمَنَ ve mâ âmene fiili “ve iman etmemişti”; مَعَهُ me‘ahû ifadesi “onunla birlikte”; اِلَّا قَل۪يلٌ illâ kalîlün ifadesi ise “az kişiden başkası” demektir.

Burada helak öncesinde Yüce Allah’ın Hz. Nûh’a yönelik talimatları gündeme getirilmektedir.

1.حَتّٰىٓ اِذَا جَآءَ اَمْرُنَا وَفَارَ التَّنُّورُ “Sonunda emrimiz gelip de tandır kaynayınca.” Yüce Allah’ın “emrinin gelmesi”, esasında azap emrinin, yani azap hükmünün ve kararının uygulanma zamanının gelmiş olması demektir. Tevbe 9/24, Hûd 11/43, 76 ve Nahl 16/1 gibi âyetlerde de olduğu gibi, inkârcılara yönelik “ilahi emrin gelişi” onların alaya aldıkları ve hesaba katmadıkları ilahi azap emrinin gelişidir ki burada sözü edilen durum Hz. Nûh’un inkârcı kavminin başına gelecek olan “tufan azabı”dır.

a) Mü’minûn 23/27’de de geçen فَارَ التَّنُّورُ fâra’t-tennûru ifadesi üç farklı şekilde yorumlanmaktadır:

ı. Bazı âlimlerimiz فَارَ التَّنُّورُ fâra’t-tennûru ifadesini “her taraftan suyun fışkırması”, “her taraftan suların kaynayıp coşması” manasına almaktadır. Çünkü o izahlara göre التَّنُّور et-tennûr kelimesi “ocak/tandır” yani yeryüzü, yer sathı manasına gelmektedir. Bu durumda, maksat suyun kaynayıp fışkırdığı “yer” demektir. Aynı şekilde âyette geçen فَارَ fâra fiili de suyun bu şekilde “kaynaması yani taşması, fışkırması” manasına alınmakta, dolayısıyla âyette de “yeryüzünün sulara gark olması” manası söz konusu edilmektedir.(72)

Bu izah tarzını önemsediğimizi beyan ederek Kamer 54/11-12’deki şu ifadelerden de destek alınabileceğini belirtmeliyiz: “Biz de boşalan bir su ile göğün kapılarını açıp yeryüzünde de kaynaklar fışkırtmıştık. Böylece (her iki) su, takdir edilmiş bir işin (tufan) gerçekleşmesi için birleşmişti.”

ıı. Bazı âlimlerimiz bu ifadede “işin kızışması, şiddetlenmesi” anlamında bir mecaz bulunduğu kanaatindedirler. Nitekim Arapçada “Tandır kızdı” yani “iş kızıştı” denilir. Buna göre ayetin manası, “Ey Nûh, işin kızıştığını ve suyun çoğaldığını gördüğünde, kendini ve beraberindekileri gemiye alıp kurtar” şeklinde olur. Benzer şekilde Hz. Ali’den naklen bunun “sabahın doğması” manasında mecaz olduğu görüşü de nakledilmektedir.(73)

ııı. فَارَ التَّنُّورُ fâra’t-tennûru ifadesini daha farklı anlayan ve yorumlayan âlimlerimiz de vardır. Buna göre kıssada sözü edilen gemi “buharlı bir gemi”dir ve burada sözü edilen şey de geminin buhar kazanının kaynamasıdır. Âyette geçen التَّنُّور et-tennûr kelimesi “içinde ekmek pişirilen tandır”; فَارَ fâra fiili de “ateş şiddetli olduğu için tencerenin kaynaması” manasına alınmaktadır.

Râzî’nin naklettiği bu manalardan açıkça anlaşılan şudur: Hz. Nûh’un yaptığı gemi aslında fırını yani tandırı bulunan buharlı bir gemidir ve tandırın fışkırması da şiddetli bir şekilde buharlı geminin kazanının tutuşturulması olarak yorumlanabilir.

b) Bu konuyu etraflıca inceleyen Elmalılı Hamdi Yazır şu değerlendirmeyi yapmıştır:

“Âyetteki فَارَ التَّنُّورُ fâra’t-tennûr ifadesini bugünkü tabire göre ‘nihayet emrimiz gelip gemi fayrab edildiği vakit’ demek olduğu tezahür eder. Burada et-tennûr ve fâra kelimeleri hakikat olduğu ve âyetin bu manada gayet zâhir bulunduğu da şüphesizdir. Binaenaleyh, metinde hakikati ve zâhiri bırakıp da te’vil aramaya hiç de sebeb yoktur. Geminin inşası tamam olup fayrab haline gelmesi emri ilâhi olan tufanın başlayacağına bir alâmet olmasında da zıtlık yoktur. Âyetin bu zâhirine karşı ‘o zaman öyle bir vapur nasıl yapılabilirdi ve yapılmış olsa da bu sanat unutulur muydu?’ gibi bir tevehhümden başka denecek bir şey de bulunamaz. Hâlbuki önceleri bilinen, ancak sonradan gaib olmuş sanat tecrübelerinin bile tarihte örneğinin eksik olmadığı bilinmektedir.”(74)

c) Geminin mahiyeti ve meydana gelen olay hakkında Süleyman Ateş de şu bilgiyi vermektedir: “Tandırın feveran etmesi buharlı gemide suyu ısıtacak fırının alev alev yanması anlamına gelir. Kelimenin temel anlamı budur. Bu da o zaman buharlı geminin varlığını düşündürmektedir. Fakat bu deyim mecaz olarak işin ciddileşmesi anlamını da verir.”(75)

d) Vahyin indirildiği dönemde gemiler hakkında bilgi sahibi olunmasına rağmen bu gemi için çok basit değerlendirmeler yapmayı doğru bulmuyoruz. Bazı âlimlerimizin de belirttiği gibi kelimeleri öncelikle asıl anlamalarında yorumlamak gerekir. Şayet bir sorun olursa o zaman tevile başvurulabilir. Şunu gayet net bir şekilde söyleyebiliriz ki, bu gemi mucizevî bir mahiyette değil, azgın sularla boğuşacak şekilde madeni eşyadan üretilmiş bir gemiydi. Zaten geminin yapılma emri ve yapımını ifade eden fiilin s-n-‘a kökünden tercih edilmesi bu faaliyetin bir anlamda sanatkâr bir şekilde gerçekleştirildiğini göstermektedir.

“Onu (Nûh’u) tahta levhalar ve çivilerle (çakılmış gemide) taşımıştık” meâlindeki Kamer 54/13’te de belirtildiği gibi, Yüce Allah Hz. Nûh’a yaptırdığı geminin(76) malzemesiyle ilgili olarak iki kelimeye yer vermektedir. Bunlardan اَلْوَاح elvâh kelimesi “nereden yapılmış olursa olsun yassı şey,(77) tahta, ahşap, tabaka, kalıp, plaka, pano”; دُسُر düsur kelimesi ise “çivi” veya “plakaları birbirine bağlamaya yarayan halat” manasına gelmektedir.

Bu kelimeler söz konusu geminin mucizevî bir mahiyet arz etmediğini, bilinen ve o gün kullanılan malzemelerden meydana getirildiğini göstermektedir. Bu arada Hûd 11/41. âyetteki مُرْسٰي mursâ kelimesi “demir atmak” manasına geldiği için, Hz. Nûh’un gemisinin demirden yani saç vs. maddelerden yapıldığına dair bir sonuç da elde etmemiz mümkündür.

e) Bazı dinler tarihi uzmanları, her iki kelimenin de anlam dünyasında bulunan manalardan hareketle, bu geminin malzemesinin madeni levhalardan ve madeni çivilerden oluştuğunu söyleyerek,(78) o dönemde insanların ulaştığı medeniyet seviyesinin sanıldığı gibi ilkel değil, son derece gelişmiş bir mahiyet arz ettiğini ortaya koymuşlardır. Dahası, geminin kaynamasından söz eden âyetlerdeki kullanım da bu geminin sıradan bir taka vs. değil, özellikleri olan ve muhtemelen buharlı bir gemi olduğunu göstermektedir.(79) Bizim anlayabildiğimiz budur; Yüce Allah en doğrusunu bilir.

2. قُلْنَا احْمِلْ ف۪يهَا مِنْ كُلٍّ زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ وَاَهْلَكَ اِلَّا مَنْ سَبَقَ عَلَيْهِ الْقَوْلُ وَمَنْ اٰمَنَ “(Nuh’a) şöyle demiştik: Her tür (canlı)dan iki çift ile –içlerinden (boğulacağına dair) aleyhinde söz geçen(ler) dışında– aileni ve iman etmiş olan(lar)ı ona (gemiye) bindir!” Yüce Allah Hz. Nûh’a gemiyi yaptırdıktan sonra, artık gemiye kimleri ve neleri alması gerektiğini beyan etmiştir. Bu emrin bir benzeri Mü’minûn 23/27’de geçmekte, orada وَمَنْ اٰمَنَ “iman etmiş olanlar” ifadesi yer almamaktadır.

a) قُلْنَا احْمِلْ ف۪يهَا مِنْ كُلٍّ زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ “(Nuh’a) şöyle demiştik: Her tür (canlı)dan iki çifti ona (gemiye) bindir!” Yüce Allah bu çerçevede Hz. Nûh’a her türden birer çift almasını emretmiştir. Âyetin akışından anlaşıldığına göre buradaki maksat canlılardır. Yüce Allah Hz. Nûh’a her canlı türünden iki çift yani bir erkek bir dişiden oluşan çiftler almasını emretmiştir. Zâriyât 51/49’da her şeyden zevceyn yani “iki çift” yaratıldığı beyan edilmektedir. Ayrıca Yâsîn 36/36’da toprağın bitirdiği ürünlerden, insanlardan ve henüz bilemedikleri şeylerden oluşan ezvâc’ı yani bütün çiftleri de O’nun yarattığı zikredilmektedir.

Bu arada زَوْجَيْن zevceyni kelimesinden maksadın “erkek ve dişi” olduğu ise Necm 53/45’te ifade edilmektedir. En‘âm 6/143’te ise hayvanların ezvâc şeklinde yani “çifterli” yaratıldığı belirtilmektedir. Âyetteki اثْنَيْن isneyni kelimesi de زَوْجَيْن zevceyni kelimesinin tekidi konumundadır ve bu türden kullanımların Kur’ân’da başka örnekleri de vardır.(80)

Âyette geçen زَوْجَيْن zevceyni ifadesi sanıldığı veya iddia edildiği gibi yeryüzündeki bütün çiftler olamaz. Çünkü yer ve gök, gece ve gündüz, güneş ve ay, karanlık ve ışık, kara ve deniz vs. birer çifttir ve bunların sayısı bizim algımızı aşacak kadar çoktur. Demek ki Hz. Nûh’un gemiye alması istenen iki çiftten kasıt bütün çift yaratılanlar değil, ona lazım olan şeylerdi.

Âyetteki زَوْجَيْن zevceyni kelimesi yeryüzündeki bütün hayvan çiftleri de olamaz. Çünkü en azından her hayvan çifti denilince bu kapsama deniz ürünleri de gireceği için onların gemiye alınmadığında şüphe yoktur. Dahası, dünyanın çeşitli uzak yörelerinde yaşamakta olan kara hayvanlarını da gemiye almanın pratik olarak imkânı yoktu. Ayrıca evcil hayvanların dışında kalan yabani yani vahşi hayvanların da alınmadığında şüphe yoktur. Bu arada gündelik hayatta insanlara zararı olan çeşitli canlılar, haşerat türü canlılar, kemirgenler vs. de gemiye alınmış olamaz. Gemiye alınmayan veya alınamayacak canlıların sayısı veya türleri bu saydıklarımızdan ibaret değildir; elbette çok daha fazlası vardır.

Bu durumda şunu söyleyebilir: Gemiye alınması emredilen canlılar o tufanın yaşandığı bölgede yaşayan ve insanların gündelik hayatlarını devam ettirmelerine katkısı olan dört bacaklı evcil hayvanlar ile tavuk, horoz gibi hayvanlardır. Zira bu hayvanların etinden, sütünden, yumurtasından vs. yararlanarak hayatı devam ettirme zorunluluğu vardı. Gündelik hayatta insanların ihtiyaç duyduğu gıdaların elde edildiği hayvanların gemiye alınmasının istendiğini söylemek durumundayız.

Âyetteki maksadı “dünyadaki bütün canlılar” şeklinde anlayanların bu yaklaşıma sahip olmalarının muhtemel nedeni, yaşanan tufanı “evrensel” saymalarıdır. Oysa dünyanın başka yerlerinde eğer insanlar yaşıyor idiyse -ki muhtemelen yaşıyordu- onların Hz. Nûh’un tebliğine muhatap olmadıkları için helak edilmelerini gerektirecek bir husus da elbette yoktu. Eğer dünyanın başka yerlerinde insanlar yaşamıyor idiyse, o zaman da tufanın evrensel olmasının bir mantığı olamaz. Her iki durumda da tufanın “yöresel” olarak yaşandığını kabul etmek en çıkar yoldur; aksi takdirde cevaplandırılması imkânsız birtakım soruların gündeme gelmesi kaçınılmaz olmaktadır. Gerçeği Yüce Allah bilir.

Bu arada âyette مِنْ كُلٍّ min küllin ifadesi geçtiği için maksadın bütün çiftler olduğu da iddia edilmiş olabilir. Oysa bunun da imkânı yoktur. Çünkü insanlar bu tür ifadeleri gündelik hayatlarında kullanırken meselâ yolculuğa çıkarken “her şeyi al, geride hiçbir şey bırakma” dediklerinde maksat lazım olan ve önceden kararlaştırılan şeylerdir. Yoksa ortalıkta ne var ne yok hepsinin alınması kast edilmemektedir.

Burada da durum aynıdır. Hz. Nûh’a ve gemide olanlara neler lazımsa onlar alınmıştır. Bu kapsamda hayvanların gıdası anlamında ot vs. ile insanların gündelik hayatta kendilerine gerekli olan eşya da âyette sözü edilen “çift”ler kapsamındadır ve elbette onlar da gemiye alınmıştır. Bunların ayrıca zikredilmesine gerek yoktur; çünkü bunların da alınması gerektiği her normal aklın anlayıp kabul edeceği bir husustur.

Demek istediğimiz şey özetle şudur: Gemiye alınması emredilen çiftler mutlak anlamda canlılardan ibaret olmayabilir; bu nedenle önemine binaen tercümede parantez içine “canlıdan” kelimesini koymayı tercih ettik; yoksa metinde “canlı” anlamına gelecek herhangi bir sözcük yoktur.

b) وَاَهْلَكَ اِلَّا مَنْ سَبَقَ عَلَيْهِ الْقَوْلُ “(Boğulacağına dair) aleyhinde söz (hüküm, ilahi karar) geçmiş olan(lar) dışında (inanç) aileni (de gemiye bindir).” Yüce Allah’ın Hz. Nûh’un gemiye almasını emrettiği kişilerden bir kısmı onun ailesidir. Ancak bu aile kapsamında haklarında azap sözü gerçekleşmiş olanlar yoktur ki bunlardan maksat Hûd 11/42 ve 43. âyetlerde de zikredileceği üzere gemiye binmeyi reddettiği için boğulan “oğlu Ken‘ân” ile Tahrîm 66/10’daki bilgi gereği “iman etmeyen eşi”dir.(81) Bunlar hakkında ezelde herhangi bir hüküm takdir edilmiş değildir. Zira bu kişiler Hz. Nûh’un risalet öğretilerini ısrarla reddettikleri ve kendisini yalanlayanlar arasında kalmayı tercih ettikleri için haklarında azap sözü verilenler arasına kendileri girmiştir.

Kıyâmet 75/33’te geniş bir şekilde ele alacağımız üzere, âyetteki اَهْل ehl kelimesi öncelikle kişinin kendi ailesi manasına alınabilir. Bu durum Şu‘arâ 26/214, Tâha 20/132 ve Tahrîm 66/6’daki kullanımlara uygundur. Ancak bir peygamberin risalet öğretilerini sadece yakınlarına veya ailesine öğrettiği kabulü peygamberliğin evrenselliği ilkesine aykırıdır.

c) وَمَنْ اٰمَنَ “İman etmiş olanları (da gemiye al).” Yüce Allah’ın Hz. Nûh’a gemiye alsın diye bildirdiği diğer kişiler ise az sayıdaki müminlerdi. Hûd sûresinin 36. âyetinde de belirtildiği gibi, Hz. Nûh’un tebliğine iman edenler belli sayıda kişilerdi ve artık onun risaletine diğerlerinden iman edecek hiç kimse olmayacaktı.

3. وَمَآ اٰمَنَ مَعَهُٓ اِلَّا قَل۪يلٌ “(Nitekim) onunla birlikte çok az (kişi)den başkası iman etmemişti.” Âyettekiمَا mâ ve اِلَّا illâ edatları “vurgu” manası vermekte ve Hz. Nûh’a iman edenlerin sayısının çok az olduğu ortaya konulmuş olmaktadır. Sayının çok az olduğunun bir başka delili Hz. Nûh’un bizzat kendi eşi ve oğlunun da ona iman etmemiş olmasıydı. İşte bu az sayıda insan ve onların hayatını devam ettirmelerini sağlayacak hayvan çiftleri sözü edilen gemiye bindirilmiş ve yaşanacak korkunç helakten kurtarılmaları sağlanmıştı.

ıv. Besmele ile Hareket

وَقَالَ ارْكَبُوا ف۪يهَا بِسْمِ اللّٰهِ مَجْرٰۭيهَا وَمُرْسٰيهَا اِنَّ رَبّ۪ي لَغَفُورٌ رَح۪يمٌ “(Nuh) şöyle demişti: “Gemiye binin! Onun yüzüp gitmesi de durması da Allah’ın adıyladır. Şüphesiz ki Rabbim ğafûr’dur (çok bağışlayandır); rahîm’dir (çok merhamet edendir).”

Âyettekiوَقَالَ ve kâle fiili “ve demişti ki”; ارْكَبُوا irkebû emri “binin”; ف۪يهَا fîhâ ifadesi “oraya”; بِسْمِ اللّٰهِ bismillâhi ifadesi “Allah’ın adıyladır”; مَجْرٰۭيهَا mecrâhâ tamlaması “onun akışı, gidişi de”;وَمُرْسٰيهَا ve mursâhâ tamlaması “ve onun demir atması da”; اِنَّ رَبّ۪ي inne rabbî tamlaması “muhakkak ki benim Rabbim”; غَفُور ğafûrun sıfatı “çok bağışlayan(dır)”; رَح۪يم rahîmun sıfatı ise “çok merhamet eden(dir)” demektir.

Burada Hz. Nûh’un gemiye binerlerken söylediği cümle gündeme getirilmektedir.

1.وَقَالَ ارْكَبُوا ف۪يهَا بِسْمِ اللّٰهِ مَجْرٰۭيهَا وَمُرْسٰيهَا “(Nuh) şöyle demişti: “Gemiye binin! Onun yüzüp gitmesi de durması da Allah’ın adıyladır.” Hz. Nûh, Yüce Allah’ın gemiye bindirmesini emrettiği hayvanları ve insanları geminin yanına getirince onları gemiye bindirirken kendilerine çok önemli bir moral cümlesi de aktarmıştı. Elbette buradaki hitap hayvanlara değil, bilinç sahibi insanlaradır; diğerleri ise gemiye sürülmüştür.

a) Âyette yer alan بِسْمِ اللّٰهِ bismillâhi ifadesi islam peygamberlerinin tamamında görülen ve onların da her işte kullandıkları anlaşılan bir parola gibi algılanabilir. Çünkü بِسْمِ اللّٰهِ bismillâhi demek her işi Allah’ın adıyla, O’nun şahitliğinde, O’nun yüceliğine ve kudretine sığınarak, O’nun rızasını kazanma niyetiyle yapma bilincini ifade eden bir hitaptır.

ı. Buradan hareketle, son vahyin ilk âyetinde (‘Alak 96/1) ve ilk sûresinin başında (Fâtiha 1/1) besmelenin bulunmasının hikmeti de kavranmış olur. İçinde Hz. Nûh’un da bulunduğu peygamberler tarihinden itibaren insanlık besmele ile yoğrulmuştur diyebiliriz.

ıı. بِسْمِ اللّٰهِ bismillâhi ifadesi cümlenin iki tarafını da görecek şekilde anlaşılabilir. Buna göre ilk kısımla ilişkilendirerek Hz. Nûh muhataplarına “Allah’ın adıyla gemiye binin” demiş olabilir. İkinci ihtimale göre ise bu ifade sonrasındaki iki tamlamayla birlikte düşünülebilir. Bu durumda da mana tercümede verdiğimiz gibi olur. Her iki ihtimali birleştirerek bu cümleyi şöyle de tercüme edebiliriz: “(Nûh onlara şöyle) seslenmişti: Yüzüp gitmesi de demir atması da yani durması da Allah’ın adıyla gerçekleşecek olan bu gemiye binin!”(82)

ııı. بِسْمِ اللّٰهِ bismillâhi ifadesindeki ism kelimesine “isim” değil de “yücelik” manası da verilebilir. Bu durumda geminin yüzmesinin de demir atmasının da Allah’ın yüceliği, eşsiz ve erişilmez kudreti, izni, emri, iradesi, kanunları sayesinde gerçekleştiği ifade edilmiş olur. Esasında bu ifadeyi bir dua şeklinde de anlayabiliriz. Buna göre mana “Gemiye binin! Yüzmesi de demir atması da Allah’ın izniyle olsun!” şeklini alır.

b) Âyette geçen مَجْرٰۭيهَا mecrâhâ ifadesinde bir imale vardır; yani râ harfi ses yayılarak telaffuz edililir ki bu durum geminin yavaş yavaş harekete geçtiğini gösteren bir ifadedir. Âyetin seslendirilişi olayın meydana geliş şekli hakkında bir fikir vermektedir. Bu arada âyetteki مُرْسٰي mursâ kelimesi “demir atmak” manasına geldiği için Hz. Nûh’un gemisinin demirden yani saç vs. madenî maddelerden yapıldığına dair bir sonuç elde etmemiz de mümkündür.

2. اِنَّ رَبّ۪ي لَغَفُورٌ رَح۪يمٌ “Şüphesiz ki Rabbim ğafûr’dur (çok bağışlayandır); rahîm’dir (çok merhamet edendir).” Yüce Allah gemiye bindiklerinde Hz. Nûh’un orada bulunanlara seslendiğini ve zatının çok bağışlayan ve çok merhamet eden olduğunu söylediğini bildirmiştir. Müminlerin azgın kavimden kurtarılmaları elbette Yüce Allah’ın merhametinin tecellisidir.

Bu arada bağışlayıcılık sıfatı ise o esnada muhtemelen gemidekilerin akıllarından geçen birtakım duygular nedeniyle zikredilmiş olabilir veya daha sonra işleyebilecekleri günahları nedeniyle de bağışlayanın sadece kendisi olduğu bilincini onlara kazandırmak içindir. Her halü kârda Yüce Allah mutlak bağışlayandır; merhametin kaynağı ve sahibi olduğu için kullarına rahmetiyle muamele edendir.

e) Hz. Nûh’un Oğluyla Konuşması ve Tufan Sonrası

Yüce Allah, sûrenin 42-44. âyetlerinde geminin hareket ettiğini, o esnada Hz. Nûh’un oğluna seslenip onu gemiye davet etmesine rağmen oğlunun olumsuz cevap verip, kendisini tufandan koruyacak bir dağa tırmanacağını belirttiğini, Hz. Nûh’un da ona “Bugün Allah’ın emrinden (azabından), merhamet sahibi (Allah)tan başka koruyacak hiç kimse yoktur” demesine rağmen gemiye binmeyen oğlunun boğulduğunu haber vermektedir.

Ardından, tufanın bitimi için yere ve göğe hitaben “Ey yeryüzü, suyunu yut/çek! Ey gökyüzü (suyunu) tut/dindir!” denildiği ve suların çekildiği, işin bitirildiği, geminin Cûdî’nin üzerine yerleştiği ve o zalimler topluluğuna “uzak olun/defolun” dendiği beyan edilmektedir.

ı. Oğlunu Gemiye Daveti

وَهِيَ تَجْر۪ي بِهِمْ ف۪ي مَوْجٍ كَالْجِبَالِ وَنَادٰى نُوحٌۨ ابْنَهُ وَكَانَ ف۪ي مَعْزِلٍ يَا بُنَيَّ ارْكَبْۭ مَعَنَا وَلَا تَكُنْ مَعَ الْكَافِر۪ينَ “Gemi, dağlar gibi dalga(lar) arasında onları götürüyor(du). Nuh bir kenarda olan oğluna ‘Ey yavrucuğum! Bizimle birlikte (gemiye) bin; kâfirlerle olma!’ diye seslenmişti.”

Âyetteki وَهِيَ ve hiye zamiri “o”; تَجْر۪ي tecrî fiili “götürüyor(du)”; بِهِمْ bihim ifadesi “onları”; ف۪ي مَوْجٍ fî mevcin ifadesi “(şöyle) dalgalar (arasın)da”; كَالْجِبَالِ ke’l-cibâli ifadesi “dağlar gibi”; وَنَادٰى ve nâdâ fiili “ve seslenmişti”; نُوح nûhun kelimesi “Nûh”; ابْنَهُ ibnehû tamlaması “onun oğluna”; وَكَانَ ve kâne fiili “ve (o kişi şöyle) idi”; ف۪ي مَعْزِلٍ fî ma‘zilin ifadesi “kenarda, uzakta idi, uzakta olan”; يَا بُنَيَّ yâ büneyye hitabı “ey yavrucuğum”; ارْكَبْ irkeb emri “bin”; مَعَنَا me‘anâ ifadesi “bizimle beraber”;وَلَا تَكُنْ ve lâ tekün emri “sakın olma”; مَعَ الْكَافِر۪ين me‘a’l-kâfirîne ifadesi ise “kâfirlerle, inkarcılarla birlikte” demektir.

Burada geminin hareketi ve Hz. Nûh’un oğluna seslenişi gündeme getirilmektedir.

1. وَهِيَ تَجْر۪ي بِهِمْ ف۪ي مَوْجٍ كَالْجِبَالِ “Gemi, dağlar gibi dalga(lar) arasında onları götürüyor(du).” Âyetteki تَجْر۪ي tecrî fiili “akıp gitmek, hareket etmek, gemilerin yüzmesi” manasına gelirken, مَوْج mevc kelimesi de çoğul manada “dalgalar” demektir.(83)

Yüce Allah Hz. Nûh’a yaptırdığı geminin dağlar gibi koca koca dalgalar arasında harekete geçmek üzere olduğunu beyan etmiştir. Dalgaların dağlara benzetilmesi fırtınanın şiddetini ortaya koymayı amaçladığı gibi, yapılan geminin de basit bir tekne veya yelkenli bir gemi değil, şiddetli fırtınalarda yüzebilecek, her türlü tehlikeye karşı koyabilecek donanımda olduğunu göstermektedir.

Eğer “O zaman böyle büyük bir gemi olabilir miydi?” şeklinde bir soru sorulursa, buna “Öyle fırtınalı ve dalgalı bir tufanda bu kadar yükü küçük bir yelkenli taşıyabilir mi?” şeklinde cevap vermek gerekmektedir.(84) Eğer konu mucizeye bağlanırsa bu defa da “o zaman gemiye ne gerek vardı? Yüce Allah sözü edilen kişileri ve hayvanları dalgalanan denizin üzerinde tutabilirdi” diye karşılık vermek mümkündür. Âyetlerin mesajları doğrudan anlaşılabilecekken onları olağanüstülüklere bağlayıp anlaşılmazlığa terk etmek doğru bir okuma biçimi değildir. Eğer âyetler bilinen ilk ve açık anlamlarıyla yorumlanamıyorsa o zaman tevillere gidilebilir; aksi takdirde yapılan açıklamalar muhatapları iknadan uzak kalacaktır.

Hz. Nûh elbette gemiye binerken başka şeyler de söylemiş olmalıdır. Bu çerçevede Mü’minûn 23/28-29’de de geçtiği üzere hamd ifadeleri ve huzurlu bir gelecek için yaptığı şu dua söz konusudur: “Sen, yanındakilerle birlikte gemiye yerleştiğinde (onlara) de ki: ‘Bizi zalimler topluluğundan kurtaran Allah’a hamdolsun!’ De ki: Rabbim! Beni bereketli bir yere indir! Sen, iskân edenlerin en hayırlısısın.” Demek ki Yüce Allah’ın sunduğu nimetlerle buluşunca önce hamd etmek, sonrası için de Yüce Allah’ın yardımını istemek gerekmektedir.

2. وَنَادٰى نُوحٌۨ ابْنَهُ وَكَانَ ف۪ي مَعْزِلٍ يَا بُنَيَّ ارْكَبْۭ مَعَنَا وَلَا تَكُنْ مَعَ الْكَافِر۪ينَ “Nuh bir kenarda olan oğluna ‘Ey yavrucuğum! Bizimle birlikte (gemiye) bin; kâfirlerle olma!’ diye seslenmişti.” Yüce Allah Hz. Nûh’un oğluna seslendiğini haber vermekte, o esnada oğlunun bir kenarda bulunduğunu bildirmektedir.

a) وَنَادٰى نُوحٌۨ ابْنَهُ وَكَانَ ف۪ي مَعْزِلٍ “Nûh, bir kenarda olan oğluna (şöyle) seslenmişti.” Âyette geçen ve “kenarda, kıyıda, ayrı bir yerde”(85) manalarına gelen مَعْزِل ma‘zil kelimesi “ayrılmış olan, irtibatı kesilmiş, ayrı düşen” şeklinde de yorumlanabilir. Çünkü Hz. Nûh’un Ken‘ân adlı bu oğlu kendisinin risalet öğretilerine itibar etmemiş ve kâfirler arasında kalmayı tercih etmişti. Ken‘ân gemiden uzakta, babasından ve müminlerden ıraktaydı. Esasında onun kâfir kavminden uzakta olmuş olması da düşünülebilir. Belki bu nedenle Hz. Nûh onun kâfirlerden uzaklaştığını, dolayısıyla davete icabet edebileceğini düşünerek kendisine seslenmiş olabilir.

b) يَا بُنَيَّ ارْكَبْۭ مَعَنَا وَلَا تَكُنْ مَعَ الْكَافِر۪ينَ “(Nûh) ‘Ey yavrucuğum! Bizimle beraber (sen de gemiye) bin; kâfirlerle beraber olma!’ (diye seslenmişti).” Burada üç nokta üzerinde durmamız gerekmektedir.

ı. يَا بُنَيَّ “Ey yavrucuğum.” Âyetteki بُنَيَّ büneyye ifadesi bir şefkat, sahiplenme ve esirgeme manası içeren yapıdadır. Hz. Nûh kendisinden uzakta kalan oğluna seslenmiş, kendileriyle birlikte gemiye binmesini istemişti. Bu seslenişte iki husus gözden kaçırılmamalıdır: Öncelikle bir peygamber olarak diğer kâfirleri olduğu gibi inkârcı oğlunu da hidayete çağırmış olabilir ki bu risalet görevinin bir gereğidir. Diğeri de bir baba olarak yaşanacak felakete karşı şefkatle oğlunu gemiye çağırmış olabilir. Burada “parçayı anarak bütün kast etme kuralı” da düşünülebilir. Buna göre “oğlu” zikredilerek bütün kâfirler kast edilmiş de olabilir.

ıı. ارْكَبْۭ مَعَنَا “Bizimle birlikte (sen de gemiye) bin!” Hz. Nûh oğluna seslenirken ارْكَبْۭ مَعَنَا irkeb ma‘anâ demiştir ki bu iki kelime arasında idğam vardır. Yani cezimli bâ harfinden sonra harekeli mîm harfi geldiğinde bâ harfi mîme idğam edilir; yani şeddeliymiş gibi okunur. Bunun burada çok ince bir mesaj boyutunun var olduğu kanaatindeyiz. Nasıl ki idğam iki harfin birbirine katılımını ve birlikteliğini ifade ediyorsa, Hz. Nûh da adeta oğlunu yanında görmek istediğini, kendisinden hiç ayrılmaması gerektiğini beyan etmiş olabilir. Bu değerlendirmemiz sadece bir fikir olarak dile getirdiğimiz bir noktadır; yoksa âyetin normal ve bilinen tefsiriyle ilgili bir husus değildir.

ııı. وَلَا تَكُنْ مَعَ الْكَافِر۪ينَ “Kâfirlerle beraber olma!” Bu ifade “küfürde sabit olma, vazgeç” şeklinde de yorumlanabilir.(86) Hz. Nûh bütün şefkatini işin içine katarak oğluna son kez selenmiş ve ne olursa olsun “kâfirlerin arasında kalmamasını” kendisinden istemişti.

Kâfir olmak nasıl büyük bir felaket ise onlarla birlikte davranmak da aynı şekilde korkunç bir hatadır. Nitekim Hûd 11/113’te de yer aldığına göre, zalimlere meyledenlere de tıpkı zalimler gibi ateş dokunacağı beyan edilerek zulümden ve zalimlerden uzak durmak gerektiği bildirilmektedir. Bir peygamber olarak onların başına nasıl bir felaketin geleceğini bilen Hz. Nûh, babalık şefkatini de işin içine katarak oğlu Ken‘ân’a seslenmiş, son bir umut kâfirlerle aynı akıbeti paylaşmaması uyarısında bulunmuştu.

ıı. Ken‘an’ın İsyankâr Cevabı ve Boğulması

قَالَ سَاٰو۪ٓي اِلٰى جَبَلٍ يَعْصِمُن۪ي مِنَ الْمَآءِ قَالَ لَا عَاصِمَ الْيَوْمَ مِنْ اَمْرِ اللّٰهِ اِلَّا مَنْ رَحِمَ وَحَالَ بَيْنَهُمَا الْمَوْجُ فَكَانَ مِنَ الْمُغْرَق۪ينَ “(Oğlu) ‘Beni sudan koruyacak bir dağa sığınacağım.’ demişti. (Nuh) ‘Bugün Allah’ın (azap) emrinden, merhamet eden (Allah)tan başka koruyacak kimse yoktur.’ demişti. (Ardından) aralarına dalga girmiş ve (oğlu) boğulanlardan olmuştu.”

Âyetteki قَالَ kâle fiili “demişti ki”; سَاٰو۪ٓي seâvî fiili “yakında sığınacağım”; اِلٰى جَبَلٍ ilâ cebelin kelimesi “(şöyle) bir dağa”; يَعْصِمُن۪ي ya‘sımunî fiili “beni korur”; مِنَ الْمَآءِ mine’l-mâi ifadesi “sudan, yağmurdan”; قَالَ kâle fiili “demişti ki”; لَا عَاصِمَ lâ ‘âsıme kelimesi “kurtarıcı yoktur”; الْيَوْم el-yevme kelimesi “bugün”; مِنْ اَمْرِ اللّٰهِ min emrillâhi tamlaması “Allah’ın emrinden, azabından”;اِلَّا مَنْ رَحِمَ illâ men rahıme istisnası “merhamet ettiğinden başka”; وَحَالَ ve hâle fiili “ve girmişti”; بَيْنَهُمَا beynehumâ ifadesi “o ikisinin arasına”; الْمَوْج el-mevcü sözcüğü “dalga”; فَكَانَ fe kâne fiili “(şöyle) olmuştu”; مِنَ الْمُغْرَق۪ينَ mine’l-muğrakîne kelimesi “boğulanlardan” demektir.

Burada oğlunun cevabı ve Hz. Nûh’un ona karşı son uyarısı gündeme getirilmektedir.

1. قَالَ سَاٰو۪ٓي اِلٰى جَبَلٍ يَعْصِمُن۪ي مِنَ الْمَآءِ “(Oğlu) ‘Beni sudan koruyacak bir dağa sığınacağım.’ demişti.” Buradaki سَاٰو۪ٓي seâvî ifadesi “sığınmak, tırmanmak, çıkmak”(87) gibi anlamlar vermektedir. Fiilin başındaki س sîn harfi de tırmanma olayının yakında gerçekleştireceğini gösteren bir mana vermektedir.

Hz. Nûh’un oğlu Ken‘ân, babasının kendisine yönelik son davetine karşılık vermiş ve yaşanacak tufandan kendisini koruyabileceğini düşündüğü bir dağa tırmanacağını söylemişti. Bu ifade oğlunun küfürde ne kadar kararlı ve ısrarcı olduğunun apaçık delilidir. Demek istediği şuydu: “İman da etmiyorum; gemiye de binmiyorum. Beni boğulmaktan yani tufandan koruyabilecek bir dağa tırmanıp sığınacağım.”(88)

Hz. Nûh’un bu inkârcı oğlu sanıldığı gibi küçücük bir çocuk değil, hakkın ve hakikatin karşısına dikilen, babasını ve tebliğini reddeden, küfür ve inkârda kalmayı isteyerek tercih eden, kararlılık ortaya koyan yetişkin bir insandı. Hz. Nûh’un yaşı düşünüldüğünde oğlunun yaşı hakkında da bir fikir sahibi olunabilir. Demek ki bu çocuk küçük yaşta değil, düşmanlığın ne olduğunu bilen ve safını küfürden yana belirleyen bir çağdaydı.

2. قَالَ لَا عَاصِمَ الْيَوْمَ مِنْ اَمْرِ اللّٰهِ اِلَّا مَنْ رَحِمَ “(Nuh) ‘Bugün Allah’ın (azap) emrinden, merhamet eden (Allah)tan başka koruyacak kimse yoktur.’ demişti.” Hz. Nûh oğlunun olumsuz cevabı karşısında en son uyarısını yapmak üzere kendisine seslenmiş ve o gün yani tufanın yaşanacağı gün Yüce Allah’ın emrinden, O’nun azabından, helakinden hiçbir kurtarıcının olamayacağını beyan etmişti. Merhametlilerin en merhametlisi, merhametin sahibi ve yaratıcısı olan Yüce Allah varken, kendisine merhamet nispet edilemeyecek olan cansız dağların merhametine sığınmak akılkârı bir şey değildir; ancak gözleri hakikate karşı körelmiş olan Ken‘ân elbette bunun da farkına varamamıştı.

Cümlede yer alan اِلَّا مَنْ رَحِمَ illâ men rahıme istisna ifadesi “merhamet eden” manasına alınırsa cümlenin manası “merhamet eden (Allah)tan başka bugün hiçbir kurtarıcı yoktur” şeklinde olur ve mesaj “kurtaran”la ilişkilendirilmiş kabul edilir. Yok, eğer istisna cümlesi “Allah’ın merhamet ettikleri hariç” manasına alınırsa bu defa maksat “kurtarılanlar”la ilgili olur ve o gemide kurtarılacak kişiler kast ediliyor demektir. Bu doğrultuda buradaki رَحِمَ rahıme fiilinin ruhıme şeklinde de okunduğu ifade edilmektedir.(89) Her iki anlam da doğrudur;(90) ancak bizim tercihmiz tercümde de verdiğimiz üzere birinciden yanadır.

3. وَحَالَ بَيْنَهُمَا الْمَوْجُ فَكَانَ مِنَ الْمُغْرَق۪ينَ “(Ardından) aralarına dalga girmiş ve (oğlu) boğulanlardan olmuştu.” Yüce Allah Hz. Nûh’un oğluyla yaptığı son konuşmayı aktardıktan sonra, artık aralarına bir dalga girdiğini ve oğlunun da boğulduğunu beyan etmektedir. Âyette geçen بَيْنَهُمَا beynehumâ ifadesindeki huma zamirinden maksat Ken‘ân ve dağ olabilir. Yani “Ken‘ân” ile sığınacağını sandığı “dağ” arasına dalgalar girdi ve o da boğulanlardan oldu. Bu zamirdeki maksadın Hz. Nûh ile oğlu Ken‘ân olduğu da elbette ihtimal dâhilindedir.(91)

ııı. Tufan Sonrası Geminin Durması

وَق۪يلَ يَآ اَرْضُ ابْلَع۪ي مَآءَكِ وَيَا سَمَآءُ اَقْلِع۪ي وَغ۪يضَ الْمَآءُ وَقُضِيَ الْاَمْرُ وَاسْتَوَتْ عَلَى الْجُودِيِّ وَق۪يلَ بُعْدًا لِلْقَوْمِ الظَّالِم۪ينَ “(Nihâyet) ‘Ey yer, suyunu yut (çek)! Ey gök, (suyunu) tut (dindir)!’ denmiş, su çekilmiş, iş bitirilmişti. (Gemi) Cûdî’nin üzerine yerleşmişti. O zalimler topluluğuna ‘(Merhametten) uzak olun!’ denmişti.”

Âyetteki وَق۪يلَ ve kîle edilgen fiili “ve (şöyle) denilmişti”; يَآ اَرْضُ yâ ardu hitabı “ey yeryüzü”; ابْلَع۪ي ible‘î emri “tut, çek”; مَآءَكِ mâeki tamlaması “senin suyunu”; وَيَا سَمَآءُ ve yâ semâ’ hitabı “ve ey gök”; اَقْلِع۪ي akli‘î emri “tut, dindir”; وَغ۪يضَ ve ğîda edilgen fiili “ve çekilmişti”; الْمَآء el-mâu kelimesi “su”;وَقُضِيَ ve kudiye edilgen fiili “ve bitirilmişti”; الْاَمْرُ el-emru kelimesi “o iş”; وَاسْتَوَتْ vestevet fiili “ve durmuştu, yerleşmişti”; عَلَى الْجُودِيِّ ‘ale’l-cûdiyyi ifadesi “Cûdî’ye”; وَق۪يلَ ve kîle edilgen fiili “(şöyle) denilmişti”;بُعْدًا bü‘den kelimesi “uzak olsun”; لِلْقَوْمِ الظَّالِم۪ينَ li’l-kavmi’z-zâlimîne tamlaması ise “zalim kavim, haksızlık eden topluluk” demektir.

Burada tufan sonrası yaşananlardan bir bölüm gündeme getirilmektedir.

1. وَق۪يلَ يَآ اَرْضُ ابْلَع۪ي مَآءَكِ وَيَا سَمَآءُ اَقْلِع۪ي وَغ۪يضَ الْمَآءُ وَقُضِيَ الْاَمْرُ “(Nihâyet) ‘Ey yer, suyunu yut (çek)! Ey gök, (suyunu) tut (dindir)!’ denmiş, su çekilmiş, iş bitirilmişti.” Burada hem yeryüzüne hem de gökyüzüne sularını yutup dindirmesi emredilmekte ve istenilenin gerçekleştirildiği bildirilmektedir.

a) وَق۪يلَ يَآ اَرْضُ ابْلَع۪ي مَآءَكِ وَيَا سَمَآءُ اَقْلِع۪ي “(Nihâyet) ‘Ey yer, suyunu yut (çek)! Ey gök, (suyunu) tut (dindir)!’ denmişti.” Yüce Allah Hz. Nûh ve ona inanan müminleri kurtarıp diğerlerinin boğulmasının ardından, yeryüzüne “suyunu yut, çek”, gökyüzüne de “suyunu tut, dindir” dendiğini haber vermektedir.(92)

Burada hem yeryüzüne hem de gökyüzüne hitap edilmesi Kamer 54/11-12’deki şu ifadeleri hatırlatmaktadır: “Biz de sel gibi akan bir su ile göğün kapılarını açıp yeryüzünde de kaynaklar fışkırtmıştık ki (her iki) su, takdir edilmiş bir işin (tufanın) gerçekleşmesi için birleşsin.” Anlaşılıyor ki tufan sadece gökten yağan yağmurlarla değil, aynı zamanda yerden fışkırtılan sularla birlikte gerçekleştirilmiştir. İşte bu nedenle, hem yeryüzüne hem de gökyüzüne hitap edilerek, yerin sularını çekmesi, göklerin de yağmuru dindirip tutması emredilmiştir.

Aslında cansız varlıklar olmalarına rağmen yeryüzüne ve gökyüzüne hitap edilmesi onları birer canlı varlık gibi kabul etmeyi gerektirmektedir. Yüce Allah’ın iki tür müslüman kulları vardır. Bunların biri aklı ve iradesi olan insanlar ve cinlerdir; diğeri ise aklı ve iradesi olmayan hayvanlar ve cansız varlıklardır. Yüce Allah her iki gruba da ilahi emirlerini yönlendirebilir ve onların itaatini ister.

Aklı ve iradesi olan insanların ve cinlerin bir bölümü itaat etse de büyük bölümü bu emrilere isyanı tercih etmektedir. Oysa akılsız ve iradesi kullar ise kendilerine verilen emri aynen yerine getiriler; çünkü onların yaratılışı ona göre programlanmıştır ve onlar bu ilahi planın zerre kadar dışına çıkamazlar; zira bu noktada aykırı bir irade ortaya koyma imkânına sahip değillerdir.

İşte bu genel bilgi doğrultusunda, Kur’ân’da zaman zaman cansız varlıklara da sembolik hitaplar yönlendirilmekte, tıpkı canlı ve iradeli varlıklar gibi konuşturulmaktadırlar. Meselâ Fussılet 41/11’de şu bilgiler yer almaktadır: “Sonra duman halinde olan göğe yöneldi, ona ve yerküreye: İsteyerek veya istemeyerek, gelin! dedi. İkisi de ‘İsteyerek geldik’ dediler.”

Benzer ifadeler mahşer şartlarında derilere, kulaklara, gözlere, ellere, ayaklara da yönlendirilecektir.(93) Dahası, yeryüzüne haberlerini anlatması için vahyedilecek, yeryüzü de konuşturulacaktır.(94) Cehenneme de seslenilecek o da cevap verecektir.(95) Bütün bunlar mecazi konuşmalar olarak kabul edilmeli, biyolojik ve organik birer faaliyet olarak düşünülmemelidir.

Yorumunu yapmakta olduğumuz âyette de bu kurala uygun ifadeler yer almakta, tabiattaki düzenin kontrolünün Yüce Allah’ın elinde olduğu, iradeli kullar azgınlaşınca ve zalimlik yapınca iradesiz kulların devreye sokulduığu, iş bitirilince de aynı şekilde eski durumlarına geri döndürüldükleri ifade edilmiş olmaktadır. Bu da Yüce Allah’ın mutlak, eşsiz ve erişilmez kudretinin en önemli göstergelerinden birini oluşturmaktadır.

b) وَغ۪يضَ الْمَآءُ وَقُضِيَ الْاَمْرُ “Su çekilmiş, iş bitirilmişti.” Yüce Allah yeryüzüne ve gökyüzüne suları çekip dindirmelerini emredince sular çekilmiş ve hüküm yerine getirilmiş, iş bitirilmişti. “Bitirilen iş”ten kasıt, tufanın sona erdirilmesi, dolayısıyla da inkârcı azgınların boğularak helak edilmesi ve müminlerin kurtarılmasıydı.(96)

2. وَاسْتَوَتْ عَلَى الْجُودِيِّ “(Gemi) Cûdî’nin üzerine yerleşmişti.” Yüce Allah tufan bittikten sonra geminin Cudi üzerine istiva ettiğini, yani yerleştiğini beyan etmektedir. Âyetteki اسْتَوَتْ istevâ(et) fiili عَلَى ‘alâ edatıyla birlikte kullanılınca “istikrar bulmak, yerleşmek, oturmak”(97) manasına gelmektedir. Konu geminin oturmasıyla ilgili olunca maksadın “(geminin karaya) oturması” olduğu anlaşılmaktadır.

Âyette geçen الْجُودِيِّ el-cûdiyyi kelimesiyle ilgili maksadın ne olduğu müfessirlerimiz tarafından tartışılmış ve bu noktada çeşitli kanaatler ileri sürülmüştür. Bu çerçevede bu kelimenin Musul’da, el-Cezire’de, Âmid’de veya Şam’da bulunan belirli bir dağın ismi olduğu beyan edildiği gibi, genel manada bunun herhangi bir “yüksek tepe” manasında bir cins isim olduğu da belirtilmiştir.(98) Bu dağın Van Gölü’nün güneyine kadarki bölgenin bütünün adı olduğu, hatta Kitâb-ı Mukaddes’te bunun Ararat dağlarında bulunduğu da ifade edilmektedir.(99)

3. وَق۪يلَ بُعْدًا لِلْقَوْمِ الظَّالِم۪ينَ “O zalimler topluluğuna ‘(Merhametten) uzak olun!’ denmişti.” Bu ifadenin bir benzeri Hz. Hûd’un kavmine yönelik olarak Mü’minûn 23/41’de geçmektedir. Yüce Allah tufan sonrasında Hz. Nûh’un boğulup helak edilen azgın ve zalim kavmine “defolun”, “canınız cehenneme”, “Allah’ın rahmetinden ve merhametinden uzak olun”, “yok olun” dendiğini haber vermektedir.

Bu sözü Yüce Allah söylemiş olabileceği gibi hayattayken hayat kendilerine adeta zindan edilen Hz. Nûh ve müminler tarafından da bu azgınlara söylenmiş olabilir.(100) Yüce Allah Hûd sûresinin 37. âyetinde Hz. Nûh’a hitaben “Sakın zulmedenler hakkında bana (bir şey) söyleme!” diye emretmişti. İşte daha hayattayken zalim oldukları ifade edilen bu azgınlara helakleri esnasında da “zalimler” diye hitap edildiği anlaşılmaktadır.

f) Hz. Nûh’un Yüce Allah’a Nidası ve Aldığı Cevaplar

Yüce Allah, sûrenin 45-49. âyetlerinde Hz. Nûh’un oğlunun kurtarılmamasıyla ilgili Allah’a nidasını, ona verdiği “Ey Nûh! O asla senin ailenden değildir; muhakkak ki onun yaptığı kötü bir iştir. O halde hakkında bilgin olmayan bir şeyi benden isteme! (Aksi takdirde) cahillerden olman konusunda sana nasihatte bulunuyorum” şeklindeki cevabını hatırlatmakta, sonrasında Hz. Nûh’un özür içerikli yakarışını, nihayet ona ve gemidekilere yönelik şu seslenişini bildirmektedir: “Ey Nûh! Sana ve seninle beraber olan(lardan gelen) ümmetlere bizden bir selam ve pekçok bereketle (gemiden) in! Kendilerini (dünyada) faydalandıracağımız, sonra da bizden kendilerine elem verici bir azabın dokunacağı ümmetler de olacaktır.”

Kıssanın sonunda ise bü tür haberlerin gayb olduğu, onları Hz. Nûh’un da kavminin de bilmediği beyan edilerek, Hz. Peygamber’in başına gelen sıkıntılara sabretmesi gerektiği, ahiretteki güzel akıbetin de duyarlılık sahibi muttakiler için olacağı müjdelenmektedir.

ı. Oğlunun Tufandan Neden Kurtarılmadığı

وَنَادٰى نُوحٌ رَبَّهُ فَقَالَ رَبِّ اِنَّ ابْن۪ي مِنْ اَهْل۪ي وَاِنَّ وَعْدَكَ الْحَقُّ وَاَنْتَ اَحْكَمُ الْحَاكِم۪ينَ “Nuh, Rabbine şöyle seslenmişti: Rabbim! Şüphesiz ki oğlum da ailemdendir. Senin vaadin elbette gerçektir. Sen hüküm verenlerin en isabetli hüküm verenisin.”

Âyetteki وَنَادٰى ve nâdâ fiili “ve (şöyle) seslenmişti”; نُوح nûhun kelimesi “Nûh”; رَبَّهُ rabbehû tamlaması “onun kendi Rabbine”; فَقَالَ fe kâle fiili “demişti ki”; رَبِّ rabbi hitabı “ey Rabbim”; اِنَّ ابْن۪ي innebnî ifadesi “muhakkak ki benim oğlum”; مِنْ اَهْل۪ي min ehlî ifadesi “benim ailemden(dir)”; وَاِنَّ وَعْدَكَ ve inne va‘deke ifadesi “ve muhakkak ki senin vaadin de”; الْحَقّ el-hakku kelimesi “hak(tır), gerçek(tir)”; وَاَنْتَ ve ente zamiri “ve sen”; اَحْكَمُ الْحَاكِم۪ينَ ahkemu’l-hâkimîne tamlaması ise “hüküm verenlerin en iyisi(sin)” demektir.

Burada Hz. Nûh’un Yüce Allah’a yönelik bir sorusu gündeme getirilmektedir.

1. وَنَادٰى نُوحٌ رَبَّهُ “Nuh, Rabbine şöyle seslenmişti:” Âyette geçen نَادٰى nâdâ fiili “seslenmek” manasına gelse de bağlam gereği burada bir duanın yapıldığı anlaşılmaktadır. Buna göre maksat Hz. Nûh’un Yüce Allah’a nida ettiği yani dua ederek seslendiğidir.

2. فَقَالَ رَبِّ اِنَّ ابْن۪ي مِنْ اَهْل۪ي “Rabbim! Şüphesiz ki oğlum da ailemdendir.” Yüce Allah tufan sonrasında Hz. Nûh’un kendisine seslendiğini haber vermekte ve boğulan oğluyla ilgili olarak sorduğu bir soruyu dikkatlere sunmaktadır. Elbette ulu’l-‘azm peygamberlerden birisi olan Hz. Nûh her şeyden önce bir insandı, bir babaydı. Onun da yüreğini yakan şeyler meydana gelmişti ki bunlardan birisi eşinin ona hiyanetlik yapmasıydı; diğeri ise oğluna yalvarmasına rağmen onun gemiye binmeyi reddetmesi ve sonuçta kâfirlerle ve zalimlerle birlikte olup boğulanlar arasında olmasıydı.

Yüce Allah Hûd sûresinin 40. âyetinde de beyan ettiği gibi, Hz. Nûh’un gemiye insanları davet ettiğinde kendisine “hakkında azap sözü gerçekleşen(ler) hariç aileni de gemiye bindir” şeklinde emretmişti. İşte burada sözü edilen ehleke “aileni” ifadesi kapsamında elbette oğlu da olmalıydı. Belli ki Hz. Nûh Yüce Allah’ın bu sözünü hatırlamış, ancak oğlunun onun davetini reddedişini gözardı etmişti. Ona göre “ailesi” kavramında oğlu da bulunduğu için onun boğulması sonrasında yüreği acımış ve Yüce Allah’a nida ederek “Ey Rabbim, benim oğlum benim ailemdendir” sözünü söylemişti.

3.وَاِنَّ وَعْدَكَ الْحَقُّ “Senin vaadin elbette gerçektir.” Hûd sûresinin 40. âyetinde “Aileni de gemiye bindir” şeklinde Yüce Allah’ın vaadinin içeriği kendisine bildirilmediği için, Hz. Nûh bu durumu kendince farklı yorumlamış, kapsamda oğlunun da bulunduğunu düşünmüştü.

Esasında bu âyette “aile” kavramında “suretin”, biyolojik bağın değil, “siretin”, yani yaşantı ve değerlerin asıl belirleyici olduğu gündeme getirilmiş olmaktadır. Elbette Yüce Allah’ın vaadi gerçektir; ancak Hz. Nûh o vaadin içeriğini kendince ve belki de duygusal bir şekilde doldurmuştu. Canı acıyınca gerçekleştirdiği seslenişine karşılık Yüce Allah konunun asıl boyunu gündeme getirerek kendisini bir sonraki âyette cevaplamıştır.

Âyette yer alan bu ve sonraki cümlenin başında “Bir kez daha anladım ki”(101) şeklinde bir ifade var kabul edilerek, Hz. Nûh’un herhangi bir soru sormadığı, Yüce Allah’ın kâfir ve azgın olan insanlar eğer bir peygamberin birinci dereceden yakınları bile olsa diğer azgınlarla aynı akıbeti yaşayacaklarını fark ettiği ortaya konulmuş olur.

4. وَاَنْتَ اَحْكَمُ الْحَاكِم۪ينَ “Sen hüküm verenlerin en isabetli hüküm verenisin.” Hz. Nûh Yüce Allah’ın verdiği hükümlerde son derece âdil, âdiller âdili olduğunu,(102) sözünü en çok geçiren olduğunu, en hakkaniyetli hükmü O’nun verdiğini beyan ederek, oğlunun kurtarılmayıp boğulmasının arka planını öğrenmeye çalışmıştı.

Hz. Nûh’un oğlunun boğulup helak edilmesinin ardından dile getirdiği bu hususların cevabını Yüce Allah bir sonraki âyette “aile” kavramına bir açılım getirerek şu şekilde vermektedir:

ıı. Yüce Allah’ın Hz. Nûh’a Uyarısı

قَالَ يَا نُوحُ اِنَّهُ لَيْسَ مِنْ اَهْلِكَ اِنَّهُ عَمَلٌ غَيْرُ صَالِحٍ فَلَا تَسْـَٔلْنِ مَا لَيْسَ لَكَ بِه۪ عِلْمٌ اِنّ۪يٓ اَعِظُكَ اَنْ تَكُونَ مِنَ الْجَاهِل۪ينَ “(Allah) şöyle demişti: Ey Nuh! O asla senin ailenden (destekçilerinden) değildir; şüphesiz ki o(nun yaptığı) kötü bir iştir. Hakkında bilgin olmayanı benden isteme! Şüphesiz ki cahillerden olma(ma)n konusunda sana öğüt veriyorum.”

Âyetteki قَالَ kâle fiili “demişti ki”; يَا نُوحُ yâ nûhu hitabı “ey Nûh”; اِنَّهُ innehû ifadesi “muhakkak ki o”; لَيْسَ leyse edatı “(o çocuk şöyle) değildir”; مِنْ اَهْلِكَ min ehlike ifadesi “senin (inanç) ailenden”; اِنَّهُ innehû ifadesi “muhakkak ki o”; عَمَلٌ ‘amelun kelimesi “(şöyle) bir iştir”; غَيْرُ صَالِحٍ ğayru sâlihın tamlaması “(işi) düzgün olmayan (biriydi)”; فَلَا تَسْـَٔلْنِ fe lâ tes’elni emri “sakın bana sorma, benden isteme”; مَا لَيْسَ لَكَ mâ leyse leke ifadesi “senin için olmayan”; عِلْم ‘ılmun kelimesi “hiçbir bilgi”; اِنّ۪ي innî ifadesi “muhakkak ki ben”;اَعِظُكَ e‘ızuke fiili “seni uyarıyorum, sana nasihat ediyorum, sana öğüt veriyorum”; اَنْ تَكُونَ en tekûne ifadesi “olman konusunda, olmamanla ilgili”; مِنَ الْجَاهِل۪ينَ mine’l-câhilîne ifadesi ise “cahillerden” demektir.

Burada Yüce Allah’ın Hz. Nûh’a verdiği cevap gündeme getirilmektedir.

1. قَالَ يَا نُوحُ اِنَّهُ لَيْسَ مِنْ اَهْلِكَ اِنَّهُ عَمَلٌ غَيْرُ صَالِحٍ “(Allah) şöyle demişti: Ey Nuh! O asla senin ailenden (destekçilerinden) değildir; şüphesiz ki o(nun yaptığı) kötü bir iştir.” Yüce Allah Hz. Nûh’un oğluyla ilgili olarak dile getirdiği اِنَّ ابْن۪ي مِنْ اَهْل۪ي “Oğlum benim ailemdendir” ifadesini cevaplamakta ve o oğulla ilgili iki hususa dikkat çekmektedir.

a) قَالَ يَا نُوحُ اِنَّهُ لَيْسَ مِنْ اَهْلِكَ “(Allah) şöyle demişti: Ey Nuh! O asla senin ailenden (destekçilerinden) değildir.” Yüce Allah Hz. Nûh’a cevap vermek üzere, “ailemdendir” dediği oğlunun, tufandan kurtarılacağını vaad ettiği aile fertlerinden olmadığını ifade etmiştir.(103) Bu beyan gereği, Hz. Nûh’un helak edilenler arasında kalan Ken‘ân adlı oğlunun onun biyolojik oğlu olsa da siret, değer, inanç ve ahlak bakımından inanç ailesinden olmadığı bildirilmiş olmaktadır.

Bazı tefsirlerde اِنَّهُ لَيْسَ مِنْ اَهْلِكَ “O asla senin ailenden değildir” ifadesi gereği, boğulan oğulun Hz. Nûh’un kendi oğlu olmadığı, eşinin daha önceki evliliğinden kalma bir oğul olduğu belirtilmektedir.(104) Hatta Hz. Nûh’un eşinin bu çocuğu bir ahlaksızlık sonucu dünyaya getirdiği gibi yaklaşımlar da söz konusu edilmektedir. Esasında Tahrîm 66/10’da Hz. Nuh ve Hz. Lut’un hanımlarının peygamber olan eşlerine hıyanet ettikleri ifade edilmekte, fakat orada sözü edilen hıyanet onların risalet davalarına yönelik olarak anlaşılmak zorundadır. Kaldı ki Hz. Lut’un hanımı ve çocuğu noktasında böyle bir isnattan da söz edilmemektedir.

Bu iki yaklaşım da hatalıdır; çünkü Hûd 11/45. âyette de ifade edildiği gibi, Hz. Nûh o çocuk için اِنَّ ابْن۪ي مِنْ اَهْل۪ي “Oğlum benim ailemdendir” demiştir. Hatta Hûd 11/42. âyette de وَنَادٰى نُوحٌۨ ابْنَهُ “Nûh oğluna seslenmişti” ifadesinde de aynı durum söz konusudur. Bu nedenle, bu iki yaklaşım delilden yoksun olduğu gibi, bu oğulun başka biriyle ilişki sonucu meydana geldiği iddiası da Hz. Nûh’un eşine yapılmış açık bir iftira olarak değerlendirilmelidir. İftira iftiradır; mümine de kâfire de kesinlikle yapılmamalıdır.

b) اِنَّهُ عَمَلٌ غَيْرُ صَالِحٍ “Şüphesiz ki o(nun yaptığı) kötü bir iştir.” Bu ifade için birkaç ihtimal söz konusudur:

ı. Bu cümle Hz. Nûh’un isteğine karşı Yüce Allah’ın verdiği bir cevap olabilir. Bu anlamda verilmek istenen mesaj “O boğulan oğul salih olmayan, yerini bulmayan, kâfir ve isyankâr biriydi” şeklindedir.

ıı. Bu cümle Yüce Allah’ın Hz. Nûh’un isteğine karşılık olarak “Bu istek salih olmayan, yerini bulmayan, doğru ve yararlı bir istek değildir” manasını verebilir.

ııı. Bu cümledeki عَمَل ‘amel kelimesi عَمٍلَ ‘amile şeklinde fiil olarak okunabildiği gibi غَيْر ğayr kelimesi de mef‘ûl konumunda mansûb yani fetha/üstün hareke ile okunabilir. Bu durumda mana “O boğulan oğul, doğru olmayan bir iş yapmıştı” şeklini alır.(105)

Âyete getirilen bu üç yaklaşım da doğru olabilir; ancak bizim tercihimiz ilkinden yanadır. Çünkü devam eden mesajlarda bunun bir uyarı olduğu ve söz konusu oğulun yaramazın teki olması nedeniyle Hz. Nûh’un onunla ilgili istekte bulunması yanlış bir davranış olarak değerlendirilmiş olmaktadır.

2. فَلَا تَسْـَٔلْنِ مَا لَيْسَ لَكَ بِه۪ عِلْمٌ “Hakkında bilgin olmayanı benden isteme!” Buradaki فَلَا تَسْـَٔلْنِ fe lâ tes’elni ifadesinin aslı فَلَا تَسْـَٔلْنيِ fe lâ tes’elnî şeklinde sonunda “bana” manasına gelen bir “mütekellim yâ’sı” var şeklinde tercüme edilmelidir. Bazı âlimlerimize göre bu ifade fe lâ tes’elenne şeklinde de okunarak “kesin olarak, sakın ha bir daha sorma, isteme” manasının kast edilmiş olma ihtimali de vardır.(106)

Yüce Allah Hz. Nûh’u uyarmış ve bundan böyle bir daha hakkında bilgisi olmayan, işin iç yüzünü, arka planını bilmediği bu tür isteklerde bulunmaması gerektiğini kendisine bildirmiştir. Demek ki bir insan peygamber bile olsa bazen hata yapabilir; istememesi gereken şeyi istemiş olabilir; yapmaması gereken bir şeyi yapmış olabilir. Burada önemli olan nokta, uyarı gerçekleştirildiğinde tevbe etmeyi başarmak ve hatada ısrar etmemektir. Olayın bu detayının verilmesinin muhtemel nedeni bu mesajın verilmesi olsa gerektir.

3. اِنّ۪يٓ اَعِظُكَ اَنْ تَكُونَ مِنَ الْجَاهِل۪ينَ “Şüphesiz ki cahillerden olma(ma)n konusunda sana öğüt veriyorum.” Bu ifade “aksi takdirde senin de cahillerden olman konusunda seni uyarıyorum” şeklinde de tercüme edilebilir. Verilmek istenen mesaj, “sana caillerden olmamanı tavsiye ederim”, “seni cahillerden olmaktan sakındırıyorum”(107) şeklindedir. Buradaki uyarı Hz. Nûh’un Hûd 11/45. âyette dile getirdiği istekle ilgilidir. Yüce Allah Hz. Nûh’u bir daha bilmeden konuşmaktan, olumsuz sonucu olacak isteklerde bulunmaktan menettiğini beyan etmiştir.

ııı. Hz. Nûh’un Özrü

قَالَ رَبِّ اِنّ۪يٓ اَعُوذُ بِكَ اَنْ اَسْـَٔلَكَ مَا لَيْسَ ل۪ي بِه۪ عِلْمٌ وَاِلَّا تَغْفِرْ ل۪ي وَتَرْحَمْن۪يٓ اَكُنْ مِنَ الْخَاسِر۪ينَ “(Nuh) şöyle demişti: Rabbim! Senden hakkında bilgim olmayanı istemekten sana sığınırım. Beni bağışlamaz ve bana merhamet etmezsen kaybedenlerden olurum!”

Âyetteki قَالَ kâle fiili “demişti ki”; رَبِّ rabbi hitabı “ey Rabbim”; اِنّ۪ي innî ifadesi “muhakkak ki ben”; اَعُوذُ e‘ûzu fiili “sığınırım”; بِكَ bike ifadesi “sana”;اَنْ اَسْـَٔلَكَ en es’eleke fiili “sana sormaktan”; مَا لَيْسَ mâ leyse ifadesi “yoktur, olmayan şeyi”; ل۪ي lî ifadesi “benim için”; بِه۪ bihî ifadesi “kendisiyle ilgili, hakkında”; عِلْمٌ ‘ılmun kelimesi “hiçbir bilgi”;وَاِلَّا تَغْفِرْ ve illâ tağfir ifadesi “ve eğer bağışlamazsan”; ل۪ي lî ifadesi “beni”;وَتَرْحَمْن۪ي ve terhamnî ifadesi “ve bana merhamet etmezsen”; اَكُنْ ekün fiili “(şöyle) olurum”; مِنَ الْخَاسِر۪ينَ mine’l-hâsirîne ifadesi “ziyana uğrayanlardan, kaybedenlerden” demektir.

Burada Hz. Nûh’un dile getirdiği özür ve Yüce Allah’tan bağışlanma dileğinde bulunması gündeme getirilmektedir.

1.قَالَ رَبِّ اِنّ۪يٓ اَعُوذُ بِكَ اَنْ اَسْـَٔلَكَ مَا لَيْسَ ل۪ي بِه۪ عِلْمٌ “(Nuh) şöyle demişti: Rabbim! Senden hakkında bilgim olmayanı istemekten sana sığınırım.” Buradaki “hakkında bilgim olmayan konuda senden bir şey istemeyle ilgili olarak sana sığınıyorum” ifadesinde, esas olarak gelecekle ilgili bir kararlılık sözü ve samimi bir tevbe ifadesi yer almaktadır.(108) Biraz uzak ihtimal de olsa bu söz veriş Hz. Nûh’un Hûd 11/45. âyette dile getirdiği istekle ilgili olarak da anlaşılabilir. Çünkü âyetin devamı, Hz. Nûh’un yaptığı bir iş yani dile getirdiği yersiz istek nedeniyle özür cümlelerinden oluşmaktadır.(109)

Âyetin başındaki اِنّ۪يٓ اَعُوذُ بِكَ “Sana sığınıyorum” ifadesi benzer bir hata daha yapması konusunda Allah’a sığınma manası vermektedir ki bu ifade aynı zamanda ilgili konuda Yüce Allah’tan yardım talebinde bulunduğu mesajını da içermektedir. “Bir şeyi yapmaktan sana sığınıyorum” demek “bu şeyi kesinlikle yapmayacağım” demektir ve Hz. Nûh Yüce Allah’a bu sözü vermiştir.

Yüce Allah önceki âyette Hz. Nûh’un isteğiyle ilgili olarak onu uyarınca, hatasını anlayan Hz. Nûh istiğfarda bulunmuş ve hem gerçekleştirdiği söz konusu istekle ilgili hem de hakkında bilgisi bulunmayan bir konuda bir daha asla talepte bulunmayacağını beyan etmiştir. Hakkında bilgi sahibi olunmayan bir şeyle ilgili fikir beyan etmenin ne kadar büyük bir hata olduğu Hz. Nûh örnekliğinde dile getirilmekte ve bu son ümmetin böyle bir davranıştan sakınması gerektiği herkese öğütlenmiş olmaktadır.

2. وَاِلَّا تَغْفِرْ ل۪ي وَتَرْحَمْن۪يٓ اَكُنْ مِنَ الْخَاسِر۪ينَ “Beni bağışlamaz ve bana merhamet etmezsen kaybedenlerden olurum!” Bu cümlenin başındaki اِلَّا illâ ifadesi اِنْ in ve لَا lâ edatlarının birleştirilmiş halidir; yoksa istisna edatı konumunda değildir.

Hz. Nûh Hûd 11/45. âyette boğulan oğluyla ilgili olarak dile getirdiği ifadenin çok yersiz ve büyük bir hata olduğunu Hûd 11/46. âyetteki muhteşem uyarı cümleleri sayesinde anladığı için, yorumunu yapmakta olduğumuz âyette özür beyanında bulunmuştur. Ardından da Yüce Allah’a niyazda bulunmaya devam ederek şunu ifade etmiştir: “Eğer beni bağışlamaz, bana mağfiret etmezsen, eğer bana acımaz, merhamet ve rahmetinle muamelede bulunmazsan zarara, ziyana ve büyük kayba uğrayanlardan olurum.”

ıv. Gemiden İnenlere Yönelik İlâhî Hitap

ق۪يلَ يَا نُوحُ اهْبِطْ بِسَلَامٍ مِنَّا وَبَرَكَاتٍ عَلَيْكَ وَعَلٰىٓ اُمَمٍ مِمَّنْ مَعَكَ وَاُمَمٌ سَنُمَتِّعُهُمْ ثُمَّ يَمَسُّهُمْ مِنَّا عَذَابٌ اَل۪يمٌ “(Nuh’a) şöyle denmişti: Ey Nuh! Sana ve seninle birlikte olan ümmetlere bizden bir selam ve pek çok bereketle (gemiden) in! Kendilerini yararlandıracağımız, sonra da bizden kendilerine elem verici bir azabın dokunacağı ümmetler de olacaktır.”

Âyetteki ق۪يلَ kîle edilgen fiili “(şöyle) denilmişti”; يَا نُوحُ yâ nûhu hitabı “ey Nûh”; اهْبِطْ ıhbıt emri “in”; بِسَلَامٍ bi selâmin ifadesi “bir esenlik ile”; مِنَّا minnâ ifadesi “bizden”; وَبَرَكَاتٍ ve berekâtin kelimesi “ve bereketlerle”; عَلَيْكَ ‘aleyke ifadesi “sana da”;وَعَلٰىٓ اُمَمٍ ve ‘alâ ümemin ifadesi “ümmetler(in)e de”; مِمَّنْ مَعَكَ mimmen me‘ake ifadesi “seninle olanlardan”;وَاُمَمٌ ve ümemun sözcüğü “(bazı) ümmetler (var ki)”;سَنُمَتِّعُهُمْ senümettı‘uhum fiili “ileride onları geçindireceğiz”; ثُمَّ sümme edatı “sonra”; يَمَسُّهُمْ yemessühum fiili “onlara dokunacak, erişecektir”; مِنَّا minnâ ifadesi “bizden, katımızdan”; عَذَابٌ اَل۪يمٌ ‘azâbun elîmun tamlaması ise “elem verici bir azap” demektir.

Burada tufan sonrasında Hz. Nûh’a yönelik gerçekleştirilen bir sesleniş gündeme getirilmektedir.

1.ق۪يلَ يَا نُوحُ اهْبِطْ بِسَلَامٍ مِنَّا وَبَرَكَاتٍ عَلَيْكَ وَعَلٰىٓ اُمَمٍ مِمَّنْ مَعَكَ “(Nuh’a) şöyle denmişti: Ey Nuh! Sana ve seninle birlikte olan ümmetlere bizden bir selam ve pek çok bereketle (gemiden) in!” Yüce Allah Hz. Nûh’un istiğfarını ve tevbesini kabul ettiğini işte bu cümle ile beyan etmiş ve katından bir esenlik ve çeşitli bereketlerle o gemiden inmesini emretmiştir. Hz. Nûh gemiden indirilmeden önce Yüce Allah’a şöyle dua etmişti: “(Yine) de(yin) ki: Ey Rabbim! Beni bereketli bir yere indir. Sen, iskân edenlerin en hayırlısısın.”(110) İşte yorumunu yapmakta olduğumuz âyetteki mesaj bu duanın kabul edilişinin bir delilidir.

a) Âyette geçen اهْبِطْ ihbıt emri “inmek” manasına gelmektedir. Burada bir manaya göre “gemiden inmek”, diğer ihtimale göre ise “dağdan bereketli ovaya inmek” manası kast edilmiş olabilir. Kelimenin burada ve Bakara 2/61’deki kullanımlarından hareketle, Hz. Âdem’in cennetten indirilmesindeki(111) maksadın da “verimli bir bahçeden daha sıkıntılı bir ortama gönderilmesi” olduğu anlaşılmaktadır.

Zira onun hubûtunu, yani “indirilmesi”ni “müminlere vaad edilen Cennetten dünya toprağına gönderilmek” şeklinde yorumlayan çoğunluğun isabet etmediğini söyleyebiliriz. Hubût kelimesi tıpkı İblis’in cennetten çıkartılmasında olduğu gibi,(112) bir derece, mertebe ve itibar kaybıdır; yoksa yüceler âleminden düşük âleme, dünyaya indiriliş değildir.

b) بِسَلَامٍ مِنَّا وَبَرَكَاتٍ عَلَيْكَ “Sana bizden bir selam ve pek çok bereketle (oradan in!)” Burada sözü edilen سَلَام selâm kelimesi uzak bağlama uygun olarak “esenlik, azaptan, helakten yani boğulmaktan kurtulmuş olmak, güvenlik” manasına gelmektedir.(113) Asıl anlam bu olsa da yakın bağlama uygun olması bakımından aslında سَلَام selâm kelimesi Hz. Nûh’un tevbesinin kabulü nedeniyle hissettiği esenlik, huzur, selamet ve mutluluk manasına alınsa gerektir.

Dahası, tufanın yaşanmasına neden olan azgınlıklardan uzak, barış ve güven içinde bir hayat manası da bu kelimenin anlam alanında elbette vardır. بَرَكَات berakât “bereketler” ise yaşayacağı bölgenin hayat şartlarının bereketli ve verimli kılınması, bolluk içerisinde bulunması şeklinde yorumlanabilir.

c) وَعَلٰىٓ اُمَمٍ مِمَّنْ مَعَكَ “Seninle beraber olan(lardan gelen) ümmetlere.” Bu ifade “seninle birlikte olanlardan meydana gelecek ümmetler” manasına gelebilir;(114) bu durumda âyetteki min edatı “teb‘îdiyye/baziyet”, yani “bir kısmı” manası verebilir. Buna göre âyette gelecek ümmetlerin bir bölümünün bu esenlik ve bereketlerden istifade edemeyeceği belirtilmiş olur. Eğer bu yorumu esas alırsak bu durumda Son Saat’e kadar gelecek olan müminlerin de bu kapsamda kast edildiğini kabul etmiş oluruz.(115)

Bu ifade Hz. Nûh’la birlikte gemide bulunan topluluk manasına da alınabilir.(116) Bu durumda cümledeki min edatı “beyâniye” manasına gelmiş olur.(117) “Ümmetler”den kasıt ise gemideki müminlerle birlikte En‘âm 6/38’de de olduğu gibi birer ümmet durumunda olan diğer canlılar olabilir. Gemideki müminler Hûd 11/40. âyet gereği sayıları çok az olan bir ümmet olsalar da âyette اُمَم ümem kelimesinin çoğul olarak getirilmesi diğer toplulukların da kast edildiğini göstermektedir.

Her iki yaklaşım doğru olarak kabul edilebilirse de bizim tercihimiz ilkinden yanadır; çünkü bu durumda âyetin mesajı çok daha evrensel bir mahiyet kazanmaktadır. Eğer bu ümmetler hak ve hakikatten yana olurlarsa hem dünyada emniyet ve bereketler içerisinde olurlar, hem de mahşerdeki azaptan güvende kılınmış olacaklardır. Buna göre âyetin devam eden cümlesi ise bunun zıddına kötü, olumsuz insanlarla ilgili bilgi vermiş olmaktadır. İkinci görüşe göre ise âyetin mesajı tarihsel ve yöresel olmaktan öteye geçememektedir.

2. وَاُمَمٌ سَنُمَتِّعُهُمْ ثُمَّ يَمَسُّهُمْ مِنَّا عَذَابٌ اَل۪يمٌ “Kendilerini yararlandıracağımız, sonra da bizden kendilerine elem verici bir azabın dokunacağı ümmetler de olacaktır.” Yüce Allah önceki cümlede olumlu özelliklere sahip olanları ve peygamberlerin öğretilerine sadakat gösterenleri ifade ettikten sonra, bu cümlede ise inkârı ve sapkınlığı tercih edenleri gündeme getirmekte ve onların bir süre dünyada yaşatılacaklarını, ardından kendilerine ilahi kaynaklı elem verci bir azabın dokunacağını haber vermektedir.

Bu cümlenin başındaki اُمَم ümem kelimesi önceki cümledekinin zıddına olmak üzere, ‘Âd, Semûd, Medyenliler gibi(118) olumsuz, inkârcı, azgın, zalim ve yoldan çıkmış insanları ifade etmektedir. Nitelikleri kötü tercihlere dayalı olan bu kişiler, dünya hayatında belli bir süre yaşatıldıktan sonra mahşerde korkunç bir azapla cezalandırılacaklardır.

Bu ifade Hz. Nûh döneminden, bir anlamda ilk insan neslinden son nesle kadarki bütün insanlık tarihini içermektedir. “Selam ve bereketlere sahip kılınmak” nasıl ki bütün insanlık tarihindeki iyi insanları içeriyorsa, bunun zıddına olarak “elem verici azap” da bütün ümmetler içindeki kötü insanlar için söz konusu edilmektedir.(119)

v. Kıssanın Anlatılış Gerekçesi

تِلْكَ مِنْ اَنْبَآءِ الْغَيْبِ نُوح۪يهَآ اِلَيْكَ مَا كُنْتَ تَعْلَمُهَآ اَنْتَ وَلَا قَوْمُكَ مِنْ قَبْلِ هٰذَا فَاصْبِرْ اِنَّ الْعَاقِبَةَ لِلْمُتَّق۪ينَ “İşte şu(nlar), sana vahyettiğimiz gayb (bilinemeyen) haberlerindendir. Bundan önce onları ne sen biliyordun ne de kavmin. Sabret! Şüphesiz ki (mutlu) son, muttakîler (duyarlı olanlar) içindir.”

Âyetteki تِلْكَ tilke edatı “işte şu(nlar)”; مِنْ اَنْبَآءِ الْغَيْبِ min enbâ’i’l-ğaybi tamlaması “gayb haberlerinden(dir), bilinemeyenlerden(dir)”;نُوح۪يهَا nûhîhâ fiili “onları vahyediyoruz”; اِلَيْكَ ileyke ifadesi “sana”;مَا كُنْتَٓ mâ künte fiili “sen (şöyle) değilsin”; تَعْلَمُهَا ta‘lemuhâ ifadesi “onları bilmezsin”; اَنْتَ ente zamiri “ne sen”;وَلَا قَوْمُكَ ve lâ kavmuke tamlaması “ne de senin kavmin”; مِنْ قَبْلِ هٰذَا min kabli hâzâ ifadesi “bundan önce”; فَاصْبِرْ fasbir emri “sabret, diren”;اِنَّ الْعَاقِبَةَ inne’l-‘âkıbete kelimesi “muhakkak ki akıbet, sonuç”; لِلْمُتَّق۪ين li’l-muttakîne ifadesi ise “takvalı, duyarlı olanlar içindir” demektir.

Burada kıssaların gayb haberlerinden olduğu ve anlatılmalarının gerekçesi gündeme getirilmektedir.

1. تِلْكَ مِنْ اَنْبَآءِ الْغَيْبِ نُوح۪يهَآ اِلَيْكَ “İşte şu(nlar), sana vahyettiğimiz gayb (bilinemeyen) haberlerindendir.” Bu ifadenin bir benzeri Âl-i İmrân 3/44’te “Hz. Hanne, Hz. Meryem, Hz. İsa ve Hz. Zekeriyya”nın kıssasının ele alındığı bir pasajın sonunda; Hûd 11/100’de “halkı helak edilen şehirlerin haberleri” bağlamında; Yûsuf 12/102’de ise “Hz. Yûsuf’un kıssasının sonunda” zikredilmektedir.

Yüce Allah Hz. Peygamber’e hitap etmekte ve Hûd sûresinin 25. âyetinden itibaren ele aldığı Hz. Nûh’un kavmiyle olan mücadelesi ve inkârcıların feci akıbetiyle ilgili bilgilerin gayb haberlerinden olduğunu beyan etmektedir. Bağlam gereği, başta Hz. Nûh’un kıssası olmak üzere anlatılacak diğer kıssalar ve pek çok bilginin gayb haberleri cümlesinden olduğu belirtilerek, söz konusu meseleler veya olaylarla ilgili insanların doğru bilgilere sahip olmadığı belirtilmek istenmektedir.

Âyetteki هَا hâ zamirinin kullanılmasının muhtemel sebebi, gayb haberlerinden maksadın sadece Hz. Nûh’un kıssası değil, verilen bütün bilgileri kapsamasıdır. Anlaşılıyor ki bu türden gayb haberleri sadece ve sadece vahiy sayesinde bilinebilmekte, başka kaynaklar yeterli ve güvenli bilgiler vermekten uzak olmaktadır.

Bu ve benzer âyetlerde geçen اَنْبَآء الْغَيْبِ enbâu’l-ğaybi “gayb haberleri” ifadeleri, Yüce Allah’ın zatı, meleklerin yapısı, Son Saat, kıyamet, mahşer gibi “mutlak gayb” değil, belirli zamanlara ve şahıslara özel “mukayyed gayb”dır. Nitekim kıssalara konu olan haberler en azından yaşayanları tarafından gözlemleniyor, yakın tarihte ve mekânda bulunanlarca da haklarında malumat bulunuyordu.

Ancak olayın süresi ve mekânı uzayınca artık insanlar bu türden haberleri bilmiyorlardı. Olayların üzerinden çok uzun yıllar geçtiği için artık ya unutulmuş veya yanlış aktarımlar sebebiyle bozulmuş oldukları için, Yüce Allah bu tür haberlere de gayb haberleri demekte ve haklarında doğru bilgiye vahiy sayesinde ulaşmanın mümkün olduğunu ortaya koymaktadır.

2. مَا كُنْتَ تَعْلَمُهَآ اَنْتَ وَلَا قَوْمُكَ مِنْ قَبْلِ هٰذَا فَاصْبِرْ “Bundan önce onları ne sen biliyordun ne de kavmin. Sabret!” Bu ifadenin Hz. Peygamber’le ilgili kısmının bir benzeri Yûsuf 12/3’te de geçmektedir. Bu ifadeler Şûrâ 42/52’de de belirtildiği gibi, Hz. Peygamber’in risalet öncesi dönemde bu tür bilgilere sahip olmadığının açık göstergelerindendir.

Yüce Allah Kur’ân’ı vahyetmeden önce Hz. Peygamber’e vahiy ile bildirdiği gayb haberlerini kendisinin de ilk muhatapları olan Mekkeli müşriklerin de o dönemde ve sonrasında yaşayaşacak bütün insanların da tam bu detaylarıyla bilemeyeceğini haber vermektedir. Elbette bu tür kıssalar genel hatlarıyla veya isim olarak bazı insanlar tarafından biliniyor olsa da verilen detayları, ince mesajları ve yaşanan diyalogları vahyin sahibi Yüce Allah bildirmeden hiçbir şekilde bilemezler.

3. اِنَّ الْعَاقِبَةَ لِلْمُتَّق۪ينَ “Şüphesiz ki (mutlu) son, muttakîler (duyarlı olanlar) içindir.” Kasas 28/83’te de zikredildiği gibi, Yüce Allah bu dünyanın akıbetinin, yani bu dünyanın sonunda gelecek olan ödül yurdu cennetin(120) muttakîler için olduğunu beyan etmektedir. Bakara 2/2’de geniş bir şekilde ele aldığımız üzere, takvâ “korunmak, sorumluluğunu bilmek, sorumlu davranmak, duyarlılık göstermek” demektir; muttakî de “korunaklı olan, sorumlu davranan, Yüce Allah’a karşı gelmekten ve O’nun azabından ve gazabından korunmaya çalışan duyarlı kişi” demektir.

Âyetin öncesindeki cümleye bakınca takvânın sabırlı davranmakla yakın ilgisinin bulunduğu görülmektedir. Kıssaların anlatılma nedenlerinden birisi de muhataplara ders çıkarmalarını, böylece sabretmelerini öğretmek olduğu için, akıbetin yani iyi sonuç ve cennetin de bu şekilde duyarlı davrananlar için hazırlanmış olacağı bildirilmektedir. Anlaşılıyor ki takvânın boyutlarından birisi de değerler için sabır göstermektir. Ne mutlu ve selam olsun sabırlı davranan ve sonuçta cennet ödülleriyle buluşturulacak yiğitlere!

4. Yüce Allah âyetin bu bölümünde bir anlamda kıssaları neden anlattığını da ifade etmekte ve eski kavimlerde yaşanan olayların mevcutların yaptıklarından çok daha ağır olduğunu bildirerek Hz. Peygamber’e ve ilk müslümanlara moral vermeyi amaçlamaktadır. Elbette Hz. Peygamber ve müminler Mekke’de çeşitli eziyetlere maruz bırakılmışlardı. Ancak belki hiçbir peygamber Hz. Nûh gibi oğluyla imtihan edilmemiş, Hz. Lût hariç kendi eşi ve ailesi içinden korkunç bir yıkım yaşamamıştı.

Kur’ân’da anlatılan bütün kıssalar muhataplara ibret kazandırmayı amaçlamakta ve yaşananların olumlu yönlerinin örnek alınması istenirken, olumsuz taraflarının da behemehâl terk edilmesi arzu edilmektedir. Bu kıssada Hz. Nûh ve inkârcılar tarafından küçük görülen az sayıdaki müminin tavrı örnek alınmalı, buna karşılık kâfir yöneticilerin azgınlık içeren tavırlarından da uzak durulmalıdır.

Yüce Allah Mekkeli müşriklere de bu vesileyle ders vermekte, eğer benzer azgınlıkları yaparlar, o kâfirlerin izini takip edip müminlere eziyet ederler ve bunu devam ettirirlerse, onların akıbetinin de benzer şekilde bir helakle şekilleneceğini bildirmektedir. Sosyal olaylarda “determinizm” vardır; yani benzer şartlar benzer sonuçları doğurur. Mekkeli müşriklerin helaki her ne hadar tufan olmamış ise de onlar da çok kısa bir süre sonra elebaşları hayatlarını kaybetmiş, savaşlar onların sonu olmuş, bir süre sonra da Mekke’nin yönetimi ellerinden çıkmıştı.

Rabbimiz bu hakikati onlara Hz. Nûh ve diğer peygamber kıssalarıyla öğretmeyi amaçlamakta, müminlerin sabırlı davranmaları gerektiğini kendilerine emretmektedir. Müzzemmil 73/10’da belirttiğimiz üzere, “sabır”, idealleri ve davası uğrunda dik durmak, sebatkâr olmak, kararlılık göstermek, ısrarcı davranmak ve her türlü eziyete, baskıya ve sıkıntıya rağmen ideallerini ve değerlerini terk etmemektir.

Yaşanmakta olan problemlerin çok daha ağırının daha önceden yaşandığı örneklendirilerek muhatapların bilinçlendirilmesi hedeflenmektedir. İşte bu ve benzer örneklerde olduğu gibi, başta Hz. Peygamber olmak üzere müminlerin sebatkâr olmaları kendilerinden istenmektedir; tıpkı Hz. Nûh ve beraberindeki müminlerin gösterdiği muhteşem sabır örneğinde olduğu gibi.

Dipnotlar

• 1 - Örnek için bk. Kurtubî, age., XVIII, 193. 2 - Semerkandî, age., III, 499.
• 3 - Bakara 2/270; Hacc 22/29; İnsân 76/7.
  • Bakara 2/270 Hacc 22/29 İnsân 76/7
• 4 - Bakara 2/21; Âl-i İmrân 3/51, 64; Nisâ’ 4/36; Mâide 5/72, 117; En‘âm 6/102; A‘râf 7/59, 65, 73, 85; Yûnus 10/3; Hûd 11/2, 26, 50, 61, 84; Yûsuf 12/40; İsrâ’ 17/23; Meryem 19/36; Enbiyâ’ 21/25, 92; Hacc 22/77; Mü’minûn 23/23, 32; Neml 27/45; ‘Ankebût 29/16, 17, 36, 56; Yâsîn 36/61; Fussılet 41/14; Zuhruf 43/64; Ahkâf 46/21; Necm 53/62; Nûh 71/3.
  • Bakara 2/21 Âl-i İmrân 3/51 Âl-i İmrân 3/64 Nisâ 4/36 Mâide 5/72 Mâide 5/117 En‘âm 6/102 A‘râf 7/59 A‘râf 7/65 A‘râf 7/73 A‘râf 7/85 Yûnus 10/3 Hûd 11/2 Hûd 11/26 Hûd 11/50 Hûd 11/61 Hûd 11/84 Yûsuf 12/40 İsrâ 17/23 Meryem 19/36 Enbiyâ 21/25 Enbiyâ 21/92 Hacc 22/77 Mü'minûn 23/23 Mü'minûn 23/32 Neml 27/45 ‘Ankebût 29/16 ‘Ankebût 29/17 ‘Ankebût 29/36 ‘Ankebût 29/56 Yâsîn 36/61 Fussilet 41/14 Zuhruf 43/64 Ahkâf 46/21 Necm 53/62 Nûh 71/3
• 5 - Şems 91/8. 6 - Hucürât 49/7.
  • Şems 91/8 Hucurât 49/7
• 7 - Taberî, age., VIII, 213; Zemahşerî, age., II, 109. 8 - Semerkandî, age., II, 151; Taberî, age., XII, 26; Zemahşerî, age., II, 373; Râzî, age., XVII, 211. 9 - Mü’minûn 23/25; Kamer 54/9. 10 - Hûd 11/27, 35 11 - A‘râf 7/63; Mü’minûn 23/24. 12 - A‘râf 7/60. 13 - Şu‘arâ’ 26/116. 14 - Hûd 11/32. 15 - Hûd 11/27; Şu‘arâ’ 26/111. 16 - Hûd 11/29, 31.
  • Mü'minûn 23/25 Kamer 54/9 Hûd 11/27 Hûd 11/35 A‘râf 7/63 Mü'minûn 23/24 A‘râf 7/60 Şu‘arâ 26/116 Hûd 11/32 Hûd 11/27 Şu‘arâ 26/111 Hûd 11/29 Hûd 11/31
• 17 - A‘râf 7/12; Hıcr 15/33; İsrâ’ 17/61; Sâd 38/76. 18 - Hûd 11/27; Mü’minûn 23/24. 19 - Mü’minûn 23/33-34. 20 - Şu‘arâ 26/154; Kamer 54/24-25. 21 - Şu‘arâ 26/186. 22 - İsrâ’ 17/94; Enbiyâ’ 21/3; Sâd 38/8; Teğâbun 64/6. 23 - İbrâhim 14/10-11; Yâsîn 36/15. 24 - Bakara 2/14; Nisâ’ 4/140; En‘âm 6/6, 10; Tevbe 9/64-65; Hûd 11/8; Ra‘d 13/32; Hıcr 15/11; Nahl 16/34; Enbiyâ’ 21/41; Şu‘arâ 26/6; Rûm 30/10; Yâsîn 36/30; Zümer 39/48; Mü’min 40/83; Zuhruf 43/7; Câsiye 45/33; Ahkâf 46/26.
  • A‘râf 7/12 Hicr 15/33 İsrâ 17/61 Sâd 38/76 Hûd 11/27 Mü'minûn 23/24 Mü'minûn 23/34 Şu‘arâ 26/154 Kamer 54/25 Şu‘arâ 26/186 İsrâ 17/94 Enbiyâ 21/3 Sâd 38/8 Teğâbun 64/6 İbrâhîm 14/11 Yâsîn 36/15 Bakara 2/14 Nisâ 4/140 En‘âm 6/6 En‘âm 6/10 Tevbe 9/65 Hûd 11/8 Ra‘d 13/32 Hicr 15/11 Nahl 16/34 Enbiyâ 21/41 Şu‘arâ 26/6 Rûm 30/10 Yâsîn 36/30 Zümer 39/48 Mü'min 40/83 Zuhruf 43/7 Câsiye 45/33 Ahkâf 46/26
• 25 - Semerkandî, age., II, 151; Taberî, age., XII, 27; Zemahşerî, age., II, 373. 26 - Zemahşerî, age., II, 374; Yazır, age., IV, 535. 27 - Râzî, age., XII, 213.
• 28 - Semerkandî, age., II, 151; Taberî, age., XII, 27.
• 29 - Zemahşerî, age., II, 374. 30 - Semerkandî, age., II, 151; Taberî, age., XII, 28; Zemahşerî, age., II, 374.
• 31 - Semerkandî, age., II, 151; Taberî, age., XII, 28; Zemahşerî, age., II, 374; Râzî, age., XVII, 213.
• 32 - Semerkandî, age., II, 151; Zemahşerî, age., II, 374; Râzî, age., XVII, 213.
• 33 - İslâmoğlu, age., s. 403’te 6. not.
• 34 - Taberî, age., XII, 29-30; Râzî, age., XVII, 215. 35 - A‘râf 7/12; İsrâ’ 17/61-62; Sâd 38/76. 36 - Bakara 2/13; Kıyâmet 75/33; Mutaffifûn 83/29-33.
  • A‘râf 7/12 İsrâ 17/62 Sâd 38/76 Bakara 2/13 Kıyâmet 75/33 Mutaffifîn 83/33
• 37 - En‘âm 6/90; Yûnus 10/72; Hûd 11/29, 51; Yûsuf 12/104; Furkân 25/57; Şu‘arâ’ 26/109, 127, 145, 164, 180; Sebe’ 34/47; Yâsîn 36/21; Sâd 38/86; Şûrâ 42/23; Tûr 52/40; Kalem 68/46. 38 - Bakara 2/245; Mâide 5/12; Hadîd 57/11, 18; Teğâbun 64/17; Müzzemmil 73/20.
  • En‘âm 6/90 Yûnus 10/72 Hûd 11/29 Hûd 11/51 Yûsuf 12/104 Furkân 25/57 Şu‘arâ 26/109 Şu‘arâ 26/127 Şu‘arâ 26/145 Şu‘arâ 26/164 Şu‘arâ 26/180 Sebe' 34/47 Yâsîn 36/21 Sâd 38/86 Şûrâ 42/23 Tûr 52/40 Kalem 68/46 Bakara 2/245 Mâide 5/12 Hadîd 57/11 Hadîd 57/18 Teğâbun 64/17 Müzzemmil 73/20
• 39 - Semerkandî, age., II, 151.
• 40 - En‘âm 6/52.
  • En‘âm 6/52
• 41 - Semerkandî, age., II, 151.
• 42 - Zemahşerî, age., II, 375.
• 43 - Yûnus 10/100.
  • Yûnus 10/100
• 44 - En‘âm 6/50; Hûd 11/31; Yûsuf 12/55; Hıcr 15/21; İsrâ’ 17/100; Sâd 38/9; Tûr 52/37; Münâfikûn 63/7.
  • En‘âm 6/50 Hûd 11/31 Yûsuf 12/55 Hicr 15/21 İsrâ 17/100 Sâd 38/9 Tûr 52/37 Münâfikûn 63/7
• 45 - Râzî, age., XVII, 216-217.
• 46 - Semerkandî, age., II, 152; Taberî, age., XII, 31.
• 47 - Yûnus 10/48; Enbiyâ’ 21/38; Neml 27/71; Sebe’ 34/29; Yâsîn 36/48; Mülk 67/25.
  • Yûnus 10/48 Enbiyâ 21/38 Neml 27/71 Sebe' 34/29 Yâsîn 36/48 Mülk 67/25
• 48 - Yazır, age., IV, 535. 49 - En‘âm 6/134; Enfâl 8/59; Tevbe 9/2, 3; Yûnus 10/53; Hûd 11/20, 33; Nahl 16/46; Nûr 24/57; ‘Ankebût 29/22; Fâtır 35/44; Zümer 39/51; Şûrâ 42/31; Ahkâf 46/32.
  • En‘âm 6/134 Enfâl 8/59 Tevbe 9/2 Tevbe 9/3 Yûnus 10/53 Hûd 11/20 Hûd 11/33 Nahl 16/46 Nûr 24/57 ‘Ankebût 29/22 Fâtır 35/44 Zümer 39/51 Şûrâ 42/31 Ahkâf 46/32
• 50 - Semerkandî, age., II, 153; Taberî, age., XII, 32; Zemahşerî, age., II, 376-377.
• 51 - Bakara 2/28, 46, 156, 245, 281; Âl-i İmrân 3/55, 83; Mâide 5/48, 105; En‘âm 6/36, 60, 108, 164; Yûnus 10/4, 23, 46, 56, 70; Hûd 11/4, 34; Meryem 19/40; Enbiyâ’ 21/35, 93; Mü’minûn 23/60, 115; Nûr 24/64; Kasas 28/39, 70, 88; ‘Ankebût 29/8, 17, 57; Rûm 30/11; Lokmân 31/15, 23; Secde 32/11; Yâsîn 36/22, 83; Zümer 39/7, 44; Mü’min 40/77; Fussılet 41/21; Zuhruf 43/85; Câsiye 45/15; ‘Alak 96/8.
  • Bakara 2/28 Bakara 2/46 Bakara 2/156 Bakara 2/245 Bakara 2/281 Âl-i İmrân 3/55 Âl-i İmrân 3/83 Mâide 5/48 Mâide 5/105 En‘âm 6/36 En‘âm 6/60 En‘âm 6/108 En‘âm 6/164 Yûnus 10/4 Yûnus 10/23 Yûnus 10/46 Yûnus 10/56 Yûnus 10/70 Hûd 11/4 Hûd 11/34 Meryem 19/40 Enbiyâ 21/35 Enbiyâ 21/93 Mü'minûn 23/60 Mü'minûn 23/115 Nûr 24/64 Kasas 28/39 Kasas 28/70 Kasas 28/88 ‘Ankebût 29/8 ‘Ankebût 29/17 ‘Ankebût 29/57 Rûm 30/11 Lokmân 31/15 Lokmân 31/23 Secde 32/11 Yâsîn 36/22 Yâsîn 36/83 Zümer 39/7 Zümer 39/44 Mü'min 40/77 Fussilet 41/21 Zuhruf 43/85 Câsiye 45/15 ‘Alak 96/8
• 52 - Semerkandî, age., II, 153; Taberî, age., XII, 32. 53 - A‘râf 7/1-3, 157-158; Yûnus 10/1-2, 15-16, 107-108; Yûsuf 12/1-2, 104; Zuhruf 43/1-4, 43-44, 61-62.
  • A‘râf 7/3 A‘râf 7/158 Yûnus 10/2 Yûnus 10/16 Yûnus 10/108 Yûsuf 12/2 Yûsuf 12/104 Zuhruf 43/4 Zuhruf 43/44 Zuhruf 43/62
• 54 - Yûnus 10/38; Hûd 11/13, 35; Enbiyâ’ 21/5; Furkân 25/4; Secde 32/3; Sebe’ 34/8; Şûrâ 42/24; Ahkâf 46/8; Tûr 52/33.
  • Yûnus 10/38 Hûd 11/13 Hûd 11/35 Enbiyâ 21/5 Furkân 25/4 Secde 32/3 Sebe' 34/8 Şûrâ 42/24 Ahkâf 46/8 Tûr 52/33
• 55 - Nisâ’ 4/112; En‘âm 6/19, 78; Enfâl 8/48; Tevbe 9/3; Yûnus 10/41; Hûd 11/35, 54; Şu‘arâ’ 26/216; Haşr 59/16.
  • Nisâ 4/112 En‘âm 6/19 En‘âm 6/78 Enfâl 8/48 Tevbe 9/3 Yûnus 10/41 Hûd 11/35 Hûd 11/54 Şu‘arâ 26/216 Haşr 59/16
• 56 - Nûh 71/22.
  • Nûh 71/22
• 57 - Nûh 71/26-27.
  • Nûh 71/27
• 58 - Âl-i İmrân 3/139, 160; Tevbe 9/40; Hacc 22/40; Mü’min 40/51; Muhammed 47/7; Feth 48/3; Mücâdele 58/21.
  • Âl-i İmrân 3/139 Âl-i İmrân 3/160 Tevbe 9/40 Hacc 22/40 Mü'min 40/51 Muhammed 47/7 Fetih 48/3 Mücâdele 58/21
• 59 - Semerkandî, age., II, 153.
• 60 - Hûd 11/37; Mü’minûn 23/27; Tûr 52/48; Kamer 54/14. 61 - Semerkandî, age., II, 153; Taberî, age., XII, 33-34.
  • Hûd 11/37 Mü'minûn 23/27 Tûr 52/48 Kamer 54/14
• 62 - Semerkandî, age., II, 153; Râzî, age., XVII, 223.
• 63 - İslâmoğlu, age., s. 405’te 2 ve 4. notlar.
• 64 - Râzî, age., XVII, 223-224. 65 - Yazır, age., IV, 537.
• 66 - Semerkandî, age., II, 154; Taberî, age., XII, 36; Zemahşerî, age., II, 378; Râzî, age., XVII, 224.
• 67 - Semerkandî, age., II, 154; Zemahşerî, age., II, 378; Râzî, age., XVII, 224.
• 68 - Semerkandî, age., II, 154; Taberî, age., XII, 36; Zemahşerî, age., II, 378-379. 69 - Tevbe 9/68; Hûd 11/39; Zümer 39/40; Şûrâ 42/45. 70 - Mâide 5/37; Tevbe 9/21, 68; Hûd 11/39; İbrâhim 14/40; Hıcr 15/76; Zümer 39/40; Şûrâ 42/45. 71 - Mâide 5/37; Tevbe 9/68; Hûd 11/39; Zümer 39/40; Şûrâ 42/45.
  • Tevbe 9/68 Hûd 11/39 Zümer 39/40 Şûrâ 42/45 Mâide 5/37 Tevbe 9/21 Tevbe 9/68 Hûd 11/39 İbrâhîm 14/40 Hicr 15/76 Zümer 39/40 Şûrâ 42/45 Mâide 5/37 Tevbe 9/68 Hûd 11/39 Zümer 39/40 Şûrâ 42/45
• 72 - Semerkandî, age., II, 154; Taberî, age., XII, 37-40; Râzî, age., XVII, 225-226.
• 73 - Râzî, age., XVII, 226.
• 74 - Yazır, age., IV, 540.
• 75 - Ateş, Meâl, s. 225’te 1. not.
• 76 - Hûd 11/37; Mü’minûn 23/27. 77 - Elmalılı, age., VII, 349.
  • Hûd 11/37 Mü'minûn 23/27
• 78 - Ekrem Sarıkçıoğlu, Kur’an ve Arkeoloji Işığında Nuh Tufanı, Uluslararası Şırnak ve Çevresi Sempozyumu, Ankara 2010, ss. 25-33. 79 - Hûd 11/40; Mü’minûn 23/27.
  • Hûd 11/40 Mü'minûn 23/27
• 80 - Nahl 16/51; Hâkka 69/13.
  • Nahl 16/51 Hâkka 69/13
• 81 - Semerkandî, age., II, 155; Taberî, age., XII, 42.
• 82 - Râzî, age., XVII, 228-229.
• 83 - Semerkandî, age., II, 156. 84 - Yazır, age., IV, 540.
• 85 - Semerkandî, age., II, 156.
• 86 - Semerkandî, age., II, 156.
• 87 - Semerkandî, age., II, 157; Taberî, age., XII, 45. 88 - Semerkandî, age., II, 157.
• 89 - Zemahşerî, age, II, 382. 90 - Taberî, age., XII, 45; Zemahşerî, age., II, 381. 91 - Semerkandî, age., II, 157; Taberî, age., XII, 46.
• 92 - Semerkandî, age., II, 157; Taberî, age., XII, 46.
• 93 - Nûr 24/24; Yâsîn 36/65; Fussılet 41/20-21. 94 - Zilzâl 99/4-5. 95 - Kâf 50/30; Me‘âric 70/17-18.
  • Nûr 24/24 Yâsîn 36/65 Fussilet 41/21 Zilzâl 99/5 Kâf 50/30 Me‘âric 70/18
• 96 - Semerkandî, age., II, 157. 97 - Zemahşerî, age., II, 373.
• 98 - Taberî, age., XII, 46, 48; Zemahşerî, age., II, 373, Yazır, age., IV, 541. 99 - Kitab-ı Mukaddes, Tekvîn, viii, 4.
• 100 - Râzî, age., XVII, 235.
• 101 - İslâmoğlu, age., s. 388.
• 102 - Semerkandî, age., II, 158.
• 103 - Semerkandî, age., II, 158; Râzî, age., XVIII, 2.
• 104 - Semerkandî, age., II, 158; Taberî, age., XII, 49-50.
• 105 - Semerkandî, age., II, 158; Taberî, age., XII, 50; Zemahşerî, age., II, 384; Râzî, age., XVIII, 3.
• 106 - Semerkandî, age., II, 158-159; Taberî, age., XII, 54; Zemahşerî, age., II, 384; Râzî, age., XVIII, 3.
• 107 - Semerkandî, age., II, 159.
• 108 - Zemahşerî, age., II, 385. 109 - Râzî, age., XVIII, 4-5.
• 110 - Mü’minûn 23/29. 111 - Bakara 2/36, 38; A‘râf 7/24; Tâhâ 20/123.
  • Mü'minûn 23/29 Bakara 2/36 Bakara 2/38 A‘râf 7/24 Tâhâ 20/123
• 112 - A‘râf 7/13. 113 - Semerkandî, age., II, 159; Taberî, age., XII, 54; Zemahşerî, age., II, 385.
  • A‘râf 7/13
• 114 - Taberî, age., XII, 55. 115 - Zemahşerî, age., II, 386.
• 116 - Semerkandî, age., II, 159. 117 - Zemahşerî, age., II, 386.
• 118 - Semerkandî, age., II, 159.
• 119 - Semerkandî, age., II, 159; Taberî, age., XII, 55; Zemahşerî, age., II, 386.
• 120 - Taberî, age., XX, 123.